Þjóðviljinn - 01.04.1978, Qupperneq 10

SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 1. aprll 1978
mhg ræðir við dr. George J. Hauser
„I iniist ég vera orðinn
ÍSLENDINGUR”
„Kona úr Hrafnagilshreppi, f.
1911,segir frá lækningu á hryssu,
sem fékk hrossasótt sumarið 19G2
þegar vcrið var að koma frá-
landsmóti hestamanna á Þing-
völium, og komið var i eyðibýli
ofan við Guilfoss.: „NU sýndust
góð ráð dýr, þó að þau yrðu það
ekki svo mjög i reyndinni. Það
var ekkert hægt að koma hrossinu
svona, oglangt að riöa til byggða
aðsimai lækni, og líklega engan
lækni að fá nær en á Selfossi. A...
sagðist nú vilja prófa læknisráð,
sem hann hefðiheyrt, að stundum
hefði dugað, en það væri að hella
volgu hlandi ofan i hrossið. Þeir
gcngu núað þvi að fýlla flösku og
heltu svo meðalinu ofan i' merar-
greyið. En hvort þaö var nú til-
viljun eða að hlandið hafði þenn-
an lækningamátt, þá batnaði
læyssunni eftir nokkra stund, svo'i
hægt var að halda ferðinni
áfram”.
1 öxarfirði hefur þörf fyrir
þetta hrossalyf verið ástæða fyrir
kaffisamkvæmi:
„Þegar úrvalshestar fengu
hrossasótt, voru góð ráð dýr. Þá
var gripið til þess ráðs, sem var
hvort tveggja i senn, öruggast til
að lækna hann, og minnst hætta á
eftirköstum. Væri ekki kaffiket-
illinn á hlóðunum, var brugðið
skjótt við oghann settur upp, full-
ur af vatni og til öryggis póttur
lika með talsverðum slatta, þvi
ekki mátti það skorta. Svo var
blásið i glæður með fysibelg, svo
bállogaði. Þá voru könnur snar-
lega handleiknar og húsmóðirin
sem var vönust að veita gestum,
vissi að nú varð það að vera
sterkt, svo það hrifi sem fyrst og
rynni jafnframt hraðar eftir far-l
vegum sinum. Einhver var
fenginn til að láta heimilis-
fólkið vita, þegar kaffið
var tilbúið, eftir leiðsögn
húsmóðurinnar og valt mest á,
að eldra fólkið, sérstaklega
konurnar, létu sig ekki vanta,
enda vissu þær hvað til stóð
og Voru tindilfættar inni i
eldhúsinu, þvi þær vissu best,
að nú reið á að drekka sem
mest. Svo þegar húsbóndinn
kom og bað þær blessaðar að
draga nú ekki af sér svo þær
mjólkuðu betur, varð
gleðiuvogbollaglamrið enn meira.
Eftir ótrúlega stuttan ti'ma og
þegar allir höfðu gert það, sem
þeir gátu, þótti fyrirtak ef þrjár
þriggja pela flöskur af þessum
lika fagurbleika vökva, sem boðið
var upp á, voru tiltækar. Var þá
þotið með þær i hestinn, þar sem
hann lá, og vanar hendur komu
þessu venjulega „spenvolgu” nið-
ur i hestinn, enda var það frum-
skilyrði fyrir þvi að vel hrifi. Fór
þá oftast svo, að fljótlega sáust
batamerki og stundum gaus
afturendinn, fyrr en varði. Dræg-
ist það aftur á móti, var hlaupið
eftir meiru af vökvanum sem nú
var enginn hörgull á, enda
reynsla fyrir þvi að konurnar
reyndust dropa best. Það kom
lika fyrir, eftir að hesturinn hafði
risið upp og sýnt örugg iifsmerki,
að þær fóru að prutta sin á milli
um það, hver þeirra ætti mestan
heiðurinn skiliö, þ.e. lagt mest af
mörkum af þessum ilmsterka og
kröftuga „Kína-elexir”. Þar á of-
an áttu þær lika vis laun af þeim,
sem hestana áttu og þvi riflegri
Dr. George J. Hauser
þvi meiri gæöingar, sem þpir
voru. Ég sé að þú brosir af
þrjósku og vantrú, en engu að sið-
ur var það staðreynd. Um það get
ég dæmt af eigin sjón og raun og
svo hafa sagt mér margir skag-
firskir hestamenn, að ekkert ráð
sé eins öruggt og þetta við hrossa-
sótt”
Frá bókmenntum til
þjóðfræða
Hvar skyldi hana að finna þessa
skemmtilegu lýsingu á þvi hvern-
ig menn læknuðu hrossasóttar-
sjúklinga hér fyrrum, — og raun-
ar ennþá, — þegar ekki eru við
hendina aðrir læknisdómar? Ja,
hvar svo sem annarsstaðar en i
bókinni Saga hestalækninga á Is-
landi, eftir dr. Georg J. Hauser,
sem kom út siðla á næstliðnu ári.
Höfundur bókarinnar, dr. Haus-
er, er raunar magister i ensku og
enskum bókmenntum en varð
gripinn slikum áhuga á þjóðfræð-
um, að hann sneri sér að þeim.
Tókst hann á hendur að kynna sér
islenskar hestalækningar frá önd
verðu, eftir þvi, sem heimildir
hrukku til og mátti ekki seinna
vera, því að með hverjum öldruð-
um manni, sem til moldar geng-
ur, hverfur einhver fróðleikur um
þetta efni og annað og er sumt af
þviþarmeðað eilif u glatað. „Hér
skipti þvi hvert árið miklu máli”,
sagði dr. Hauser.
Og árangurinn, hver er hann?
Ekkert minni en bók upp á 360
bls., unninaf slikri natni ogvand-
virkni, að fátt eitt, ef nokkuð mun
þar ekki að finna, sem snertir
hestalækningar á Islandi allt frá
öndverðu og fram til síðari ára.
Heimspekideild Háskólans
dæmdi „ritgerð” dr. Hausers
hæfa til doktorsvarnar og hefur
sú vörn nú farið fram. Er dr.
Hauser fyrsti útlendingurinn,
sem ver doktorsritgerð við is-
lenska háskólann og er vel að
þeim heiðri kominn
Mátti ekki seinna vera
I tilefni af þessum atburði leit
blaðamaður inn til dr. Hausers
þar sem hann var til húsa vestur
á Reynimel hjá kunningja sinum,
Snæ Jóhannessyni og baðst leyfis
að leggja fyrir hann nokkrar
spurningar. Dr. Hauser vékst
ljúfmannlega við kvabbinu. Vildi
á hinn bóginn gera sem minnst úr
sinu afreki og þakkaði þeim mun
meira heimildarmönnum sinum
ogöðrum þeim,sem gerðuhonum
kleift að vinna þetta verk.
Blaðamaður spurði dr. Hauser
að þvi hvað hefði orðið þess vald-
andi að hann snéri sér að þessu
verki.
— Það er nú kannski ekki svo
auðvelt aðskýraþaði mjög stuttu
máli. En ég hef mikinn áhuga á
hverskonar þjóðfræðum og þá
ekki hvað sist islenskum. Og þeg-
ar ég fór að velta þessum málum
fyrir mér það staðnæmdist ég við
islenskar hestalækningar. Mér
fannst það forvitnilegt efni og
ljóstvar, að sá akur var óplægður
meðöllu. Þar við bættist sú stað-
reynd, að margháttaður fróðleik-
ur um hestalækningar á Islandi
var óðum á förum með gamla
fólkinu. Flest af þvi fólki, sem ég
talaði við og fékk upplýsingar
hjá, er komið á áttræðisaldur og
þaðan af eldra. Hér skipti þvi
hvertárið miklu máli. Annars vil
ég lika geta þess að þjóðfræði-
kennari minn, Bo Almquist, vakti
athygli mina á, að f áar skriflegar
heimildir væru til um sögu hesta-
lækninga á Islandi, gagnstætt þvi,
sem er um hin Norðurlöndin. Ég
ákvað þvi að snúa mér að þessu
verki og sótti um styrk til þess úr
Visindasjóði tslands, sem ég fékk
og einnig naut ég styrks frá
Menntamálaráðuneyti Quebec-
fylkis i Kanada og Dansk-
Islandsk Fond.
Verkið tók átta ár
— Hversu langan tima tók það
þig að semja bókina?
— Eins og fyrr segir fékk ég
styrkinn úr Visindasjóði 1971 og
átti hann að gera mér kleift að
ferðast um Island til að safna efni
i bókina. Aðferð min i upphafi var
sú, að ég fór i Þjóðminjasafnið og
fékk þar upp nöfn ýmissa eldri
bænda og þeirra manna sjálf-
lærðra, sem fengist höfðu við
dýralækningar. Ég átti siðan við-
töl við 52 menn, viðsvegar um
land, bæði karla og konur. Þór
Magnússon, þjóðminjavörður og
Arni Björnsson, þjóðháttafrasð-
ingur, veittu mér mikilverða að-
Laugardagur L april 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
I I :
* 11
f::! :?
* •

...‘.ÍLí? b'-****
„tslenski hesturinn á engan sinn
stoð við þessar rannsóknir. Þórð-
ur Tómasson, byggðasafnvörður i
Skógum undir Eyjafjöllum, útbjó
fyrir mig spurningalista um
rannsóknarefnið, sem ég sendi
siðan ákveðnu fólki og þannig
fékk ég margar og margvislegar
upplýsingar. Með þessum hætti
leitaðist ég við að afla fanga
allstaðar þar, sem fengs var von.
Auk þess að styðjast við frá-
sagnir heimildarmanna minna,
fékk ég að nota bréfasafn Þórðar
Tómassonar. Handrit Magnúsar
Guðfinnssonar frá Staðarfelli
fékk ég hjá Tómasi Helgasyni.
Frú Aðalbjörg Edda Guðmunds-
idóttir leyfði mér afnot af handriti
móður sinnar, Karólinu Einars-
áóttur frá Miðdal, en henni er það
að þakka, að ýmsir gamlar
kreddur i samband við hesta-
iækningar hafa ekki alveg glat-
ast. Má þar nefna kenningar um
fyrirboða um gæðingsefni, járn-
mgar, frjósemi hjá hryssum o.fl.
Vfirleitt leitaöist ég við að kynna
-ý'* -

.lika”.
mér allar þær heimildir, munn-
legar og skriflegar, utanlands og
Innan. sem hægt var að fá. Gerði
■n.a. rannsóknir á skjalasöfnum i
Noregi, Sviþjóð og Danmörku.
;Og hvað var ég svo lengi að
sémja bókina? Ja, heimildasöfn-
unin tók nú ekki minna en tvö ár
en I raun og veru var ég átta ár að
vinna að bókinni, bæði beint og
óbeint.
íslenskunámið vakti
áhugann
— Nú kaust þúað semja bókina
á islensku og hefur talað við
fjölda íslendinga á þeirra eigin
móðurmáli þannig að þú hefur
orðið að byrja á þvi að læra mál-
ið.
— Já, égákvað að semja bókina
á islensku. Þetta er jú bók um is-
lenskar hestalækningar og skrif-
uð fyrir Islendinga fyrst og
fremst. Ég vildi t.d. ekki skrifa
bókina á ensku þvi enskumæl-
andi menn hafa naumast áhuga á
efninu. Hann er hinsvegar fyrir
hendi hérlendis, það hef ég
greinilega fundið. Þú ættir t.d. að
tala við suma gömlu bændurna.
Ég var á úlfsstöðum i Hálsa-
sveit 1968-1969 og lærði þar is-
lensku. Einnig stundaði ég is-
lenskunám við Uppsalaháskóla.
Islenskuna lærði ég ekki i upphafi
með samningu bókarinnar fyrir
augum en áhuginn á þvi kom
hinsvegar i kjölfarið. Arið 1971
var ég á tslandi frá þvi i júni og
fram i desember og frá 1972 og
fram á árið 1974 var ég hér stöð-
ugt. Siðan kom ég svo hingað i
júlimánuði i fyrra.
tslenski hesturinn alveg
sérstæður
— Hefurðu áhuga á islenska
hestinum?
— Já, ég dái hann mjög. Hann
er merkileg skepna og sérstæð.
Hvað skyldi hann vera gamall, þessi?
Égkynntist honum fyrst þegar ég
var i Borgarfirðinum. Þá fórum
við oft i reiðtúr kl. 10 og 11 á
kvöldin. Og þar fór ég i fyrsta
skipti i fjárrekstur á hestum.
Áhugi minn á samningu bókar-
innar stafar að nokkru leyti af
kynnum mi'num af islenska hest-
inum. Hann er alveg einstæður.
Hann á engann sinn lika annars-
staðar. Hann er hluti af þessu
landi.
Og islenskar hestalækningar
eru einnig sérstæðar, öðruvisi en
gerst hafa með öðrum þjóðum.
Það er minna um hindurvitni i
sambandi við þessar lækningar
hér enannarsstaðareiga sér stað.
Þau voru auðvitað samt sem áður
einnig fyrir hendi hér, en sumt,
sem menn vildu kannski i fljótu
bragði flokka þannig, voru það
ekki. Þetta var reynsla bænd-
anna. Þeir vissu, að ákveðin r&ð
gáfu ákveðinn árangur og notuðu
þau án þess að gera sér grein
fyrir hversvegna þau verkuðu á
þennan hátt en ekki hinn. Sumt af
þessum aðferðum voru auðvitað
skottulækningar en annað, og það
var fleira, var skynsamlegt.
Rekja þarf þráðinn
áfram
— Nú vona ég bara að einhver
gerist til þess að halda þessu
starfi áfram með þeim hætti, að
safna efni um lækningar a sauðfé
og nautgripum á tslandi. Þar er
áreiðanlega úr miklum fróðleik
að moða, sefn ekki hefur verið
skráður og þar er einnig hver aö
verða seinastur, svo sem var um
hestalækningárnar. Þarna er
sannarlega verðugt verkefrii fyrir
islenska fræðimenn.
Finnst ég vera íslend-
ingur
Ekki vildi dr. George J. Hauser
mikið ræða um framtiðaráætlanir
sinar.
— Enmér þættimjög gaman að
fá tækifæri til þess að kenna á Is-
landi, t.d. i þjóðháttadeild við Há-
skólann. Um slikt er ekki að ræða
i Kanada, þar er allt svo yfir-
borðskennt. En ég kann m jög vel
við mig á Islandi, vildi gjarnan
vera hér og finnst ég i rauninni
vera orðinn Islendingur.
-mhg
Ný ljóðabók efdr
Geir Hallgrímsson
t gær kom út hjá Helgafelli
ljóðabók eftir Geir Hallgrimsson
forsætisráðhcrra. Nefnist hún
„Oss hafa augu þessi". Þetta er
fyrsta ljóðabók höfundar og
geymir hún 37 ljóð. Nótur fylgja
við sjö ijóðanna, en lögin hefur
Arni Johnsen samið.
I bókarkynningu segir á þessa
leið: „Það skapaðist i hinum
merku borgrikjum Italiu á mið-
öldum sú hugsjón sem kennd var
við hinn fjölhæfa mann, l’uomo
universale: hann var jafnvigur á
listir, skáldskap, stjórnmál og
herstjórn. tslendingar hafa með
ýmsum hætti haldið þessari hug-
sjón á lofti, sbr. Hannes Hafstein,
Einar Benediktsson eða þá hina
alkunnu visu, „löngum var ég
læknir minn, lögfræðingur
prestur." Og nú hefur Geir
Hallgrimsson lyft þessu merki
með eftirminnilegum hætti —
hann er jafnvigur á rimaða
gamansemi, ljóðræna angurværð
ogheimspekileg kvæði I tengslum
við sérstæða persónulega
reynslu”.
Skem mtileg sjálfsgagnrýni
kemur fram i tokakvæði bókar-
innar, sem orter i fyrra og nefnist
„Andspænis Ararat”. Þar segir
m.a.:
Það er ekki aukastarf
að draga andann
Ég má ekki slá slöku
við að vera til.
Geir Hallgrimsson.
Þessvegna
má ég ekki vera að þvi
að vinna á verðbólgunni
stjórna landinu
og vera skáld.
Bókin er 98 bls. prentuð i Odda.
Höfundur áritar bók sina i húsi
Sjálfstæðisflokksins við Bolholt
milli kl. 2 og 4 i dag.
Tónlistarskólinn í Reykjavik
Hljómsveitartónleikar
I dag, laugardag kl. 14.30
heldur hljómsveit Tónlistar-
skólans i Reykjavik tónleika I
Háskólabiói. Stjórnendur
hl j óm sv ei ta ri nna r verða
Marteinn Hunger Friðriksson og
Gunnar Egilson, og einleikarar
verða Anna Þorgrimsdóttir á
planó og Freyr Sigurjónsson á
flautu.
Á efnisskránni eru fjögur verk,
Forleikur op. 26 eftir Mendels-
sohn, Konsert fyrir pianó og
hljómsveit i d-moll K. 466 eftir
Mozart, Serenade fyrir 9
blásturshljóðfæri, celló og
kontrabassa i d-moll, op. 44 eftir
Dvorak og Konsert fyrirflautu og
hljómsveit eftir Carl Nielsen.
Sviðsmynd úr sýningunni, Odipus konungur. Fyrir miöju er Ilelga
Bachmann sem Jókasta drottning.
V
Sídustu sýningar
á Odipusi
Nú fer hver að verða siðastur
að s já hinn fræga grfska harmleik
Odipus konung eftir Sófókles.
Leikritið verður sýnt i
Þjóðleikhúsinu i kvöld og fyrir
utan þá sýningu verða aðeins
tvær aðrar sýningar i verkinu.
Þetta er i fyrsta sinn sem þetta
leikrit er sýnt hérlendis og
reyndar i fyrsta skipti sem Þj'óð-
leikhúsið tekur griskan harmleik
til sýninga.
Þýöinguna gerði Helgi Hálf-
danarson, en leikstjóri er Helgi
Skúlason. Titilhlutverkið, Odipus,
er i höndum Gunnars Eyjólfs-
sonar en konu hans og móður,
Jóköstu, leikur Helga Bachmann.
Rúrik Haraldsson leikur Kreon,
bróður hennar. Flestir leikarar
Þjóðleikhússins koma f ram i sýn-
ingunni, þeirra á meðal Valur
Gislason, Baldvin Halldórsson,
Róbert Arnfinnsson, Þorsteinn ö.
Stephensen, Ævar Kvaran o.fl.
Ekki er talið liklegt að þetta
fræga verk, sem talið er eitt
merkasta verk leikbókmennt-
anna, verði sýnt hér aftur i bráð,
svo að fólki er bent á aö nýta sér
þetta einstæða tækifæri til að
kynnast þessu sigilda leikriti.
Mesta hrap
dollarans i
manna minnum
30/3 — Bandarikjadollarinn hrap-
aði niður i 220.70 jen i kauphöll-
inni i Tókió i gær og hefur aldrei
komist lægra gagnvart jeninu. Er
þetta fall dollarans eitthvert það
geigvænlegasta i manna minn-
um, aö sögn fjármálámanna.
Þetta er kennt mjög hagstæðum
gjaldeyris- og viðskiptajöfnuði
Japana við útlönd.