Þjóðviljinn - 11.02.1979, Qupperneq 14

14 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 11. febrúar 1979
A undanförnum ára-
tugum hafa rikt upp-
lausnartimar. Og um
leið hafa timarnir ein-
kennst af nýju fyrir-
brigði kynlegra hafta,
einkum i hinum raun-
verulega uppgötvaða
heimi, það er að segja i
hinum vestræna. Þó
hann hafi verið i andleg-
um fjötrum og hug-
myndakreppu, hefur þar
jafnframt allt lif leikið
lausum hala i velmegun
byggðri á sandi, en frelsi
þjóðanna verið i þægi-
legri spennitreyju.
Um aöra heimshluta vitum viö
harla lltiö og ótrúlega fátt meö
vissu, þrátt fyrir hiö mikla flæöi
upplýsinga og frétta i ýmsum teg-
undum fjölmiöla, þvi upplýsinga-
flóöiö hefur meö sinum hætti, og
samkvæmt eöli ofgnægöa, komiö
I veg fyrir djúpstæöa og raun-
verulega þekkingu. Viöhorf okkar
til hins kommúniska heims, og
þriöja heimsins svo nefnda, hafa
þvi markast af óskhyggju, taum-
lausri andúö, ellegar viö höfum
beint þangaö trúarþörf okkar, likt
og hún væri einhver kreppuráö-
stöfun. En eins og alkunna er
gripur maöurinn til trúar, þegar
hann lendir I kreppu og ræöur
ekki málum sinum sjálfur.
Þaö er venja aö skella allri
skuld á fréttaflutning auövalds-
ins, hin ýmsu Morgunblöö, fyrir
hvað þekking okkar og skoöanir
eru afskræmdar, en engu minni
sök ber hin þverrandi alþjóöa-
hyggja róttækra afla og verka-
lýðshreyfingarinnar. Og ekki má
heldur gleyma, aö stór hluti
heimsins er undir kommúniskri
stjórn, en þaö er engu likara en
viö leiöum þá staöreynd hjá okkur,
eöa gerum minni kröfur til hins
kommúniska heims, þegar þaö
ætti aö vera hiö gagnstæöa. Helst
litur út fyrir að viö höldum, aö ef
sannleiksvottur er til, þá sé hann
á vesturlöndum. Hugarfar okkar
er þvi orðiö I hæsta máta dala-
legt.
t okkar heimi er raunverulega
ekki til nein alþjóöahyggja, önnur
en markaöshyggja þeirra, sem
standa á bak við fjölþjóöafyrir-
tækin og eru stööugt i auölindaleit
i heimi þverrandi auölinda og
orku. Þess vegna hefur ekki veriö
um neina raunverulega sköpun að
ræöa, umsköpun og gagnrýni,
eins og ævinlega brýst fram á
umbrotatímum. Þessi vaxtaröfl
umbrotatimanna eru oft villuráf-
andi og draumórakenndar hugsjón
ir, en þau eru engu aö siöur gædd
bjartsýni þess manns eða hóps,
sem er aö búa eitthvaö til, og þá
ekki aðeins eitthvaö ætlaö sam-
tiöinni heldur öllu fremur fyrir
framtiöina. Frelsishugur manns-
ins og sköpunargáfa hans hefur
ævinlega beinst fremur aö fram-
tið en aö samtiö.
Hinn vestræni heimur, heimur
hinnar þægilegu og fóöruöu
spennitreyju, er hvorki andmælt-
ur gagnrýni né sköpun. En hann
seturbáðum öflunum sérstök tak-
mörk: þau veröa aö skila arði,
hafa beint notagildi; og þau veröa
aö einskoröa sig viö samtimann
eöa I hæsta lagi viö nánustu fram-
tiö. Bæöi öflin veröa aö beinast aö
viöhaldi þess sem er rikjandi, en
ef gagnrýnin og sköpunin boöa
breytingar, þá veröa þær aö vera
hinum ríkjandi öflum I hag, til
dæmis með þvl aö auka lifdaga
þeirra. Svipaðra viðhorfa virðist
gæta I hinum kommúniska heimi,
krafan um aö heimurinn veröi aö
viögeröarverkstæöi úreltra hug-
mynda.
Þessi stööuga krafa er ekkert
_ einkennileg. Hún er blátt áfram
eölileg I heimi, sem getur auö-
iiiiiiiiiAíiiIÁ
i I i I i Xi i i i i * * i 'i
i i i i i i i iiiiiiil
i i i i lii iiil iiii
ii i i iiiiiiiiiii
iiii AÍÍÍÍ iiiiii
iiii i i i i i i i i i i i
i i i i i í i ii i i i iii
i i i i i i i i i i i i i i i
i i i i / i i i i i i i; i i
i i i < i i i i i i i / i i *
Guðbergur Bergssoiv
Mörg er
treyj an
veldlega tortlmt sjálfum sér, og á
þess vegna enga framtið aöra en
ótrygga framtlö. Hræddur maöur
oghrætt mannkyngeta ekki veriö
frjáls og með frjótt hugarflug.
Andspænis vitneskjunni um
hræöslu alls mannkyns hafa vald-
hafar heimsins hafið eitthvert
mesta lýöskrum sögunnar, sitt sl-
fellda lofgeröarhjal um frelsið:
frelsi hins frjálsa heims, eöa
frelsi auömagnsins og hiö raun-
verulega frelsi verkalýösins, eftir
þvl frá hvorri hliö járntjaldsins er
talaö.
Um kommúniskt frelsi og póli-
tíska og félagslega þróun I
alþýðulýöveldinum hefur enginn
rætt af heilúm hug eftir innrásina
I Tékkóslóvaklu. Þar hófst fyrir
allra augum hnignunarsaga
kommúnismans sem rikisvalds.
Alþjóöahyggja hans hvarf og
borgaraleg viöhorf uröu ráöandi.
Þau viöhorf og stefna aö leyna
skuli eöa breiöa yfir óþægileg
vandamál og andlitinu haldiö
hreinu, I staö þess að horfast I
augu viö veruleikann, rannsaka
hann og reyna aö finna orsakir og
afleiöingar hvers atburðar, og
þola þá aö andlitiö óhreinkist
þegar þjóöfélagsvélin er rifin
sundur i lcit aö biluninni.
Eftir innrúsina I Tékkóslóvakiu
þóttust flestir vera sannfæröir um
aö kommúnisminn heföi haft
alþjóöahyggju að yfirvarpi, til aö
breiöa yfir heimsvaldastefnu
slna. Um leiö fór allt aö slga á
ógæfuhliöina, þá sem auösæjust
er nú austur I Kambódiu.
En skjóttfóraö bera á bjargráð
um I staö heiöarlegrar athug-
unar. Búnar voru til kennlngar
um sögulega málamiðlun, sem
saumuö var upp úr stefnu um
friösamlega sambúö óllkra hag-
kerfa, en hún boðaði endalok
allrar stéttabaráttu, og siöan
ósköp illa skilgreindur evrópskur
kommúnismi í staö hins alþjóö-
lega.
Þeir menn sem foröum
höföu bundiö trú viö
heimskirkju og kristilega
bræðralagshugsjón — sem leyndi
raunar heimsvaldastefnu páfans I
Róm, en siðan hina kynlegu og
mótsagnakenndu alþjóöahyggju
sóslalisma I einu landi — fannst
nú þaö helst vera til bjargar og
bera vott um ættjaröarást, aö
hugsa ekkert út fyrir dalinn sinn
eöa jafnvel túniö heima. Þetta
þrennt er allt jafn fáránlegt:
heimskirkjan, alþjóölegur sósial-
ismi I einu landi og túnfótar-
stefnan, og ber vott um ógagn-
rýniö hugarfar og þörf höföingja-
sleikjunnar fyrir að hlaupa ævin-
lega undir væng valdsins, og
annaö hvort týnast þar eba láta
berast á væng hins opinbera
söngs. Menning okkar hefur getiö
af sér ótal sllka menn, tækifæris-
sinnana, og þeir hafa mótað
seinni helming þessarar aldar,
þaö tímabil „þegar enginn þoröi
aö hugsa sjálfstætt og allir notuöu
fóöraöa spennitreyju fyrir skjól-
flik.”
Þjóöfélög hinnar þægilegu
spennitreyju vesturlanda eru I
rauninni eins konar söguleg
málamiðlun kapltalisma og
kommúnisma. Niöurstaöan af
baráttu, eöa öllu heldur nuddi
þessara tveggja afla, hefur orðiö
næstum allsherjar sóslaldemó-
kratastefna. Treyjan er hvar-
vetna nálæg. A krepputímum er
fóöriö tekiö úr henni, en þegar
efnahagur þjóöa er góöur veröur
hún bæöi frjálslynd og fóöruö. Þá
eru þegnarnir látnir bera hæfi-
lega skatta, tryggingakerfið leyf-
ir öldruðum og sjúkum að tóra, og
börn leika sér á eins barnaheim-
ilum á meðan foreldrarnir eru
hæfilega bundnir viö vinnu. Allt
er hæfilega bundiö.
Aö þessari stefnu er hinn vest-
ræni heimur kominn. Hún er
annað hvort þegar rlkjandi eöa
stefnt aö henni hröðum
skrefum, þótt ýmsir stjórn-
málaflokkar núttmas kalli sig
öörum nöfnum en krataflokka. A
nafniö sósialdemókrati, eða krati,
kom eitthvert óorð, og þaö á
vissan hátt meö réttu á tlmum
byltingarinnar i Rússlandi, þegar
bolsivíkar klufu sig frá Sósial-
demókrataflokknum. Núna hryll-
ir flesta viö oröinu krati af dular-
fullum ástæöum. 1 hugsun
manna, bæöi valdamanna og
alþýðunnar, eru mótsagnirnar
orönar svo miklar, djúpib oröiö
svo djúpt á milli orös og æöis, aö
sama mann getur hryllt við orö-
inu krati og vegsamað um leiö hin
sannkratlsku samfélög I Skandi-
naviu. Og hérlendis valsa menn
og skipta svo oft um flokk, og á
þaö auðveldan hátt, aö halda
mætti ab enginn munur væri á Is -
lenskum stjórnmálaflokkum, þeir
væru bara f jórir eöa fimm vængir
á sömu stjórnmálahænunni I
Alþingishúsinu; sumir til hægri,
aðrir til vinstri, en flestir I miöið,
likt og spaöar á þyrlu, sem getur
hafiö sig umsvifalaust á loft
stjórnmálahiminsins, undir-
búningslaust.
Tvlskinnungurinn er þvl ekki
bara hjá borgaranum, eöa þver-
sagnir og brestir innan auðvalds-
ins, heldur er hann jafn rlkur og
hættulegri hjá sóslalistum,
kommúnistum, róttækum eöa
stuöningsmönnum hinnar óljósu
vinstristefnu. Og hann er ekki
bundinn viö eitt land, heldur
heiminn allan, þessa öld.
Þversagnir I hugarheimi
vinstrafólks stafa ekki einvörð-
ungu af þvl aö hinn ljúfi
draumaheimur þess hrundi
vegna Stallns; og draumaheimur
auövaldsins hrundi ekki aöeins
vegna mistaka I frumskógum
Víet-Nam. Draumaheimar
mannkynsins hafa alltaf veriö aö
hrynja: þúsund ára riki þjóö-
ernis-sóslalista I Nasistaþýska-
landi, og hinir óteljandi nýju
heimar víðs vegar um jaröar-
kringluna. Mannkynið hefur látiö
sig dreyma um nýja heima siöan
vestræn hugsun hófst á Grikk-
landi, og trúin á þá reis sterkust
viö landafundina miklu á fimm -
tándu og sextándu öld, þegar
mannkyniö fann sér til mikils
léttis aö heimurinn var raunveru-
lega stærri en kirkjan vildi aö
hann væri, aðeins I kringum Miö-
jaröarhafiö.'Þversagnir I hugar-
heimi vinstrisinna stafa almennt
af þvi að þeim hefur farið i vel-
meguninni á sama hátt og
borgurunum: þeir þora ekki að
rannsaka eðliskjarna sinn og at-
huga af hvaða ástæðum mistök
stefnu þeirra spretta. Ástæðan er
oft sú að sumir vinstrisinnar eru
haldnir þeirri ógurlegu grillu, aö
til sé stefna án mistaka og að full-
komnun verði einhvern tíma náð.
A þeim áratugum sem eftir lifa
af þessari öld verða eflaust uppi
ótal heimsendakenningar, böl-
sýni, eöa önnur óáran sem fylgir
aldamótum. Hugmyndaheimur
manna mun hrynja, kerfin fara I
rugling, og mannkynið mun
þurfa að horfa á þá staöreynd, aö
hinn eilífi maöur er öllum stjórn-
málastefnum sterkari, og hann
mun aö hverju sinni móta smám
saman nýjar framtíðir, þrátt
fyrir fóöraðar eöa ófóöraðar
spennitreyjur. Það er þvi engin
ástæða til aö hver og einn leiti sér
hræddur skjóls i túninu heima viö
að lofsyngja grös, heiðaþokur og
lontuna I læknum. Og andlegir
leiötogarættu aö forðast aö hefja
upp dæmisögu til eftirbreytni
þrælsótta og hollustu hins villta
manns, sem varöveitir brauö
húsbóndans, vegna trúmennsku
sem er I eöli sinu þrælsótti, I stað
þess aö heimta brauöiö sjálfur,
þegar hungrið sverfur aö I heiöa-
þoku, hugmyndavíli og villu
stjórnmálanna, heimta þaö og
hreinlega éta, óhræddur við þau
ægilegu mistök uppreisnarinnar.
Allt annað er afturhald og
þjónkun.