Þjóðviljinn - 17.02.1979, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 17. febrúar 1979
Laugardagur 17. febrúar 1979 ÞJóÐVILJINN — SIÐA 11
Úrgangur,
sýklar
og eiturefni
ógna
Er Mið j arðarhafið
að dauða komið?
Miðjaróar-
hafsins
Miðjarðarhafið merkir
sól og sumaryl, frí og
endurnæringu í hugum
flestra Norðurlandabúa.
Aðlaðandi strandlengjur
með framandi menningu,
fallegum baðströndum og
góðri aðstöðu til að eyða
frítímanum. Aðdáunin á
þessari sólskinsparadís
hef ur hrundið af stað hálf-
gerðum þjóðf lutningum
frá norðri til suðurs nokkr-
ar vikur á ári.
Dauði Miðjarðarhafsins
En munum viö þekkja MiBjarö-
arhafiB fyrir sama haf eftir nokk-
ur ár? Sumir visindamenn hafa
jafnvel spáB dauBa MiBjarBar-
hafsins, dauBa þess sem lifkerfis.
ABrir dómbærir menn segja aB
ástandiB sé varla svo slæmt, en
allir eru sammála um aB ýtrustu
aBgætni sé þörf, ef ekki á illa aB
fara.
Þetta vandamál er nú loks rætt
fyrir opnum tjöldum, og aö sjálf-
sögöu mest I MiBjarBarhafslönd-
unum sjálfum. Frönsk og spænsk
blöö, svo sem l’Express og
Cambio 16, hafa fjallaö um
vandamál MiBjarBarhafsins I
löngum greinum. Og meöal mest
seldu bóka i Frakklandi sl. sumar
var bók franska liffræöingsins
Claude Marie Vadrots, „Mort de
la Meditérranée,” eBa „DauBi
MiöjarBarhafsins”. Annar vls-
indamaöur, Marie-Jose Jaubert,
kallar bók slna „La Mer
assassinée,” „Hafiö myrt”.
Þessar bækur eru engar æsi-
sögur. MeB tölum og staöreynd-
um hvetja þeir Jaubert og Vadrot
til þess aö snúist veröi gegn vand-
anum, áöur en ástandiB verBur
eins og hinn þekkti sjávarliffræB-
ingur Jacques Coustau lýsti þvi á
ráöstefnu Sameinuöu þjóöanna:
„Ef mengunin eykst enn I Miö-
jaröarhafinu, munu aBeins veirur
sem bera meö sér sjúkdóma fá
þrifist þar. Þaö er erfitt aö gera
sér i hugarlund þá ógnun, sem
vofir yfir okkur á næstu áratug-
um.”
úrgangur í tonnatali
Astandiö er semsagt þegar
nógu uggvænlegt. Samkvæmt töl-
um frá FAO, Matvæla- og land-
búnaöarstofnun SameinuBu þjóö-
anna, rennur úrgangur frá þeim
lOOmiljónum manna.sem búa viö
strendur MiBjaröarhafsins, dag-
Iega i hafiö. Þar viö bætast 2000
tonn af úrgangsefnum frá iönaöi á
degi hverjum, ásamt 115.000
tonnum af oliu á ári.
Þetta er svipaö vandamál og
blasir vib öllum heimshöfunum i
meira eöa minna mæli. En þaö
sem gerir vandamáliö svo ógn-
vekjandi hvaö MiöjarBarhafiö
varöar.er aö hafiö nálgast aB
vera innhaf á 3,5 miljón ferkfló-
metra svæBi, og endurnýjast aB-
eins á 80—100 ára fresti. Sami
sjórinn skvampast semsé til og
frá á milli Istanbul og Gibraltar
marga mannsaldra og veróui
vitni aö þvi, aö ibúatalan viö
strendur hafsins hefur tvöfaldast
áriö 2000, úr þeim 100 miljónum
sem búa þar nú og i 200 miljónir.
Óætur fiskur
Allt þetta fólk þarf aö fá sinn
mat á hverjum degi og flestir
vilja gjarna fá dálltiö meira en
þaö sem þeim býöst nú. ÞaB ligg-
ur beint viB aö sækja matinn i
Miöjaröarhafiö. Fiskur er hollur'
og góöur matur, en þvi miöur
veröur æ minna af honum.
Flestir muna eftir kólerufar-
sóttinni i Napóli 1973, sem orsak-
aBistaf sýktum ostrum. 25 manns
dóu og mörg hundruö manns
veiktust. Claude Marie Vadrot
bendir á i bók sinni, aö lifrarbólga
sé mjög algeng viö strendur Miö-
jaröarhafsins og aö rannsóknir
hafi sýnt samband á milli skel-
dýraáts og þessa sjúkdóms.
Spænskir fiskimenn hafa tekiö
eftir þvi, aö þaö veröur sifeilt al-
gengara aö túnfiskur og höfrung-
ar missi allt áttaskyn og séu þar-
meö dauöadæmdir. A vistfræöi-
legu rannsóknarstofnuninni i
Centralháskólanum i Barcelona
hefur kvikasilfur mælst allt aB
þremur milligrömmum I kilói af
fiski og skeldýrum, sem veiöst
hafa viB Costa Brava. Samkvæmt
reglum Alþjóöaheilbrigöismála-
stofnunarinnar má i mesta lagi
vera hálft milligramm af kvika-
silfri I einu kilói. Ef hlutfalliö er
hærra, jafngildir þaö llfshættu
þeirra, sem boröa hinn kvikasilf-
ursrika fisk reglulega.
Hörmungarnar sem dundu yfir
fiskiþorpiB Minamata I Japan
minna okkur á þaö, hve ástandiö
er alvarlegt. Allir ibúar þorpsins
uröu veikir af orsökum, sem ekki
virtist unnt aö skýra, og i versta
falli haföi þessi sjúkdómur i för
meö sér alvarlega heilaskaöa,
dauösföll og vansköpuB börn.
Plastiöja I grenndinni lét skólp
meö kvikasilfri stööugt renna i
sjóinn og kvikasilfriö settist aö i
fiskinum, sem þorpsbúar veiddu
og snæddu reglulega.
A ströndunum nálægt Malaga,
á Costa del Sol, hafa spænskir
visindamenn mælt allt aö 1,5 mil-
jón sýkla i einu grammi af sandi.
100.000 er eölilegt hámark. Hér
geta læknar enn,án þess aö ýkja
eöa ala á einhverri móöursýki,
sett jafnaöarmerki á milli ýmissa
sjúkdóma og þessa gifurlega
sýklagróöurs.
Túnfiskur á flótta.
Sannleikurinn um samhengi
þessara hluta er nú aö koma fram
I dagsljósiö, þrátt fyrir allt. Þrátt
fyrir yfirvöldin, feröaskrifstof-
urnar og fleiri aöila, sem eiga hér
hagsmuna aö gæta. Fólk byrjar
nefnilega aö bregöast viö þessu
ástandi. T.d. fiskimennirnir i
franska héraöinu Heralut, sem
hafa oröiö aö hætta túnfiskveiö-
um. Túnfiskurinn, sem áöur gekk
meöfram ströndinni, heldur nú á
haf út, tilneyddur vegna meng-
unarinnar. Fjölði fólks hefur
Þaö er viða faliegt við Miðjarðarhafið. En margir visindamenn spá þvi að Miðjarðarhafið verði útdautt sem
iffkerfi innan nokkurra áratuga, ef sú mengun hafsins, sem nú á sér stað, veröur ekki stöðvuð.
misst atvinnu sina og sérstök
menning, sem bundin var þessan
atvinnu, er horfin. Túnfiskurinn
veröur æ sjaldséöari og sifellt
veröur erfiöara aö veiöa hann, og
þarmeö veröur hann dýrari. Allir
tapa á þessu.
Þetta er aöeins eitt dæmi af
þúsundum, sem mætti nefna, og
þau mynda samfellda heild. Og úr
þvi aö sjúkdómseinkennin mynda
slika heild, þá gera orsakirnar
þaö einnig.
Efni í hafið
Allt þar til I desember 1977
hellti Montedison, verksmiöjan,
sem hefur einkaleyfi á fram-
leiöslu lyfja á Italiu og er aö
nokkru leyti undir stjórn rikisins,
þúsundum litra af súlfatsýru og
öörum kemiskum efnum I hafiö
miili Italiu og Korsiku. Mont-
edison haföi einkaleyfi á aöferö,
sem var I þvi fólgin aö meöhöndla
þennan úrgang i landi og gera
hann óskaölegan. Engu aö slöur
var honum hellt i sjóinn til aö
auka ekki framleiöslukostnaöinn
umfram keppinauta á markaöin-
um.
Hér liggur einmitt hundurinn
grafinn. Samkomulag sem gert
var um evrópska áætlun I desem-
ber 1977 hefur leitt til samræmdr-
ar meöferöar á úrgangsefnum 1
slikum iönaöi, en sagt er aö aö-
eins I einstökum tilvikum sé ekki
fariö eftir þessu samkomuiagi.
Meginreglan er hins vegar,
viö Miöjaröarhafiö sem ann-
ars staöar, aö iönaöurinn kær-
ir sig kollóttan um nátturúna,
heilbrigöi og hollustu. Þaö er aö-
eins gróöinn sem gildir. 1 flest-
um Miöjaröarhafslöndum eru
stjórnmálaflokkar þeir sem
halda um stjórnvölinn fremur
ófúsir aö gripa til einhverra aö-
geröa gegn starfsemi auöhring-
anna.
Hreinsistöðvar
Þaö er einkennandi, aö þróun-
arlöndin viö strendur Miöjaröar-
hafsins ráöast aö rólum meinsins
á áhrifarikastan hátt. Ein skýring
á þvi kann aö vera sú, að þar er
oft um aö ræöa framfarasinnaö-
ar rikisstjórnir, sem hafa hnatt-
lægan skilning á vandamálum
þróunarinnar, hagvextinum
o.s.frv., og taka þvi lika málefni
umhverfis og auölinda meö I
reikninginn.
Þetta á t.d. viö um Alsir, þar
sem nýlega var hrundiö af staö
geysimikilli áætlun um holræsi og
hreinsikerfi, þar sem skylt veröur
aö hreinsa allt frárennslisvatn.
Þar óska menn ekki eftir meng-
uöum ströndum, en hafa þaö lika i
huga, aö vatn er dýrmætur vökvi,
ekki sist i Aslr, en reyndar einnig
hinum megin viö Miöjaröarhafiö.
í Alsir á aö nota vatniö aftur og
aftur, i landbúnaöi, iönaöi og til
neyslu.
Onnur lönd eru lika komin hér
nokkuö áleiöis. A Möltu er byrjaö
aö framkvæma svipaöa áætlun,
og I Tripoli i Libýu er fullkomn-
asta hreinsistöö I Miöjaröarhafs-
löndunum. Þessi þrjú riki ætla
sér um leiö aö þróa iðnaö á þessu
sviöi, og meö hliösjón af reynslu
sinni ætla þau einnig aö full-
kömna tækni, sem siöan er hægt
aö selja til annarra landa.
En þetta á langt 1 land. 22 mil-
jón manns býr I 22 stærstu borg-
um viö Miðjaröarhafiö. Aöeins 4
miljónir af þessum 22 búa þar
sem skólphreinsun er. Stórborgir
likt og Marseilles meö tæpar tvær
miljónir ibúa, og Aiexandria,
láta allt sitt skólp renna beinustu
leiö út i Miöjaröarhafiö.
Villukenning
I Marseilles hefur veriö unniö
eftir kenningu um sjálfshreinsun
hafsins. Ef afrennslisvatniö sé
aöeins leitt nógu langt á haf út,
muni lifverur i hafinu sjá um aö
brjóta niöur lifræn efni i skólpinu.
Allt skaölegt muni hverfa af
sjálfu sér i þessari hringrás
náttúrúnnar.
Þessi kenning stenst hins vegar
ekki, þvi Miöjaröarhafiö getur
ekki tekiö viö meiri úrgangi. Og
þær jurtir, sem eiga aö leggja sitt
af mörkum til þessarar hreinsun-
ar, þrifast ekki lengur á stórum
svæöum, og þaö munu liöa ára-
tugir þangaö til þær ná aö lifa þar
aö nýju.
Vadrot dregur enga dul á, aö
slikar kenningar sem þessi i
Marseilles séu mjög hentugar
fyrir borgarstjórnina, sem þann-
ig sparar óhemju fé til hreinsun-
araögeröa. En sannleikurinn er
einnig aö renna upp fyrir mönn-
um i Marseilles, og hreinsistööv-
ar eru nú i undirbaningi.
Ef takast á aö bjarga Miöjarö-
arhafinu, veröa öll löndin aö
leggja fram sinn skerf. Þau komu
saman i Barcelona I febrúar 1976
til aö vinna aö gerö samkomulags
um verndun hafsins. Arangurinn
varö rýr. Rikin komu sér saman
um sameiginlegan sjóö vegna
óhappa af völdum tankskipa og
bann viö losun kvikasilfurs og
geislavirkra efna úr skipum.
önnur ráöstefna var haldin i
Monakó i janúar i fyrra, en henni
lyktaöi án þess aö árangur næö-
ist. Þar átti aö reyna aö ná sam-
komulagi um aöferöir til aö
hindra losun mengandi efna i árn-
ar sem renna i Miöjaröarhafiö.
Rhone-fljótiö eitt ber árlega meö
sér meira en 30.000 tonn af oliu og
30.000 af lifrænum úrgangsefnum
i Miöjaröarhafið. Ráöstefnu þess-
ari lauk án nokkurs árangurs.
Andstaöan gegn árangursrik-
um aðgeröum kemur fyrst og
fremst frá rikisstjórnum iönaöar-
rikjanna miklu, sem þurfa aö
standa iönaöarsamsteypum og
samtökum atvinnurekenda reikn-
ingsskap geröa sinna, enda höföu
þau fyrirbæri veriö óspör á „góö
ráö” áöur en ráöstefnan I Monakó
hófst. Aö þvi leyti er ekki ástæöa
til bjartsýni varðandi framtiö
Miöjaröarhafsins.
Pólitlskt vandamál
Vandamáliö er nefnilega póli-
tiskt. Virk umhverfislöggjöf og
umhverfisvernd kostar peninga.
Takmarka veröur ýmsa hags-
muni og þaö kemur niöur á þeim,
sem græöa gifurlegar fjárhæöir á
þvi aö taka ekki hiö minnsta tillit
til umhverfisins. Svo lengi sem
rikisstjórnir Miöjaröarhafsland-
anna geta ekki eöa vilja ekki taka
þar i taumana, eru allar tilraunir
til samstillts átaks I baráttunni
gegn menguninni dæmdar til aö
mistakast, og hin skuggalegu
spádómsorö Jacques Cousteaus
munu þá rætasLÞegar sóslalistar
og önnur framfarasinnuö öfl tala
um nauösyn þess að hafa eftirlit
meö auðhringunum, verður iika
aö skoöa þaö I þessu ljósi. Fram-
tiö Miöjaröarhafsins og annarra
hafa er I hættu, og þar meö lifs-
skilyröi okkar ef horft er lengra
fram i timann. Þaö er vert aö
velta þessu fyrir sér, áöur en viö
breiöum úr bleikum kroppinum
enn á ný á sandi sólarstranda,
morandi af sýklum.
—eös tók saman
mRUÐ
Miðjarðarhafið geturvaldið
alvarlegu heilsut j óni...
Þegar áhyggjulausir feröa-
menn leggjast til sunds i tálblátt
Miöjaröarhafiö, gera þeir sér
ekki mikla grein fyrir þvi, aö þeir
deila þeirri ánægju meö tauga-
veiki-, kóleru-, lömunarveiki-,
blóðkreppusóttar- eöa lifrar-
bólgusýklum. Og til viöbótar er
mengunin frá oliu, kvikasilfri og
koparúrfelli. Þetta veldur þvl, aö
möguleiki feröamanna á strönd-
um Miöjaröarhafsins á aö krækja
sér I sjúkdóm meðan þeir dveljast
þar er 1 á móti 7.
Miöjaröarhafiö er nú mest
mengaö allra hafa i heiminum.
Um 430.000 miljón tonn af úrgangi
renna I Miðjarðarhafiö á hverju
ári, og áætlað er aö 90% hans sé
óhreinsaöur. Og vegna þess aö
Miöjaröarhafiö sætir I raun eng-
um sjávarföllum, þá helst
óþverrinn viö strendurnar, likt og
hringurinn I baðkerinu eftir ræki-
legt þrifabaö.
Lifiö i sjónum á i vök aö
verjast. Mikiö koparúrfelli hefur
litaö ostrur grænar. Kvikasilfur i
tveim tegundum af túnfiski er
þrisvar sinnum hærra en eölilegt
getur talist og fiskurinn er óhæfur
til neyslu. Og miöin viö strendur
Italiu — þar sem eitt sinn var
gnægö fisks og skeldýra — eru
oröin raunveruleg „eyöimörk”.
Aö likindum á mengunarvand-
inn enn eftir aö aukast meö þeirri
aukningu sem spáö er I feröa-
mannastraumnum til Miöjaröar-
hafsstranda. Nú eyöa um 70
miljón manns sumarfriinu sinu á
þessu svæöi. Ariö 1990 er gert ráö
fyrir aö sú tala hafi tvöfaldast. Og
næstum helmingur sumarleyfis-
fólksins kemur i júni, júli og
ágúst. Tilkynningum um smit-
andi sjúkdóma hefur fjöigaö
Iskyggilega. Virussjúkdómar —
einkum lömunarveiki — eru aö
veröa tiltölulega algengir, og
kólera, sem áöur var nánast
óþekkt á þessu svæöi, er aö veröa
meiriháttar vandamál.
Menn skyldu þvi hugsa sig um
tvisvar, áöur en þeir taka þá
áhættu ab eyöa sumarfriinu á
sólarströndum Miöjaröarhafsins.
—eös
70 miijón ferðamenn fiatmaga á ströndum Miðjarðarhafslns á hverju
sumri.