Þjóðviljinn - 17.02.1979, Blaðsíða 2

2 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 17. febrúar 1979
eftir litla skattinn og skattinn. Eftir skattinn
leituðu þeir að þægilegum stað, þar sem
volgru var að vænta, og þá varð f jóshaugurinn
oftast fyrir valinu. Það var kallað að „halla
sér í dellunni". ,,Gakktu hægt um hlöðin,
gæskan, bóndi hallaði sér í dellunni." Enn
mun það tíðkað í Húnavatnssýslum að halla
sér í dellunni og er sá þess vegna kallaður
,,dellin" sem hefur ekki náð af sér fjósa-
skítnum (kúadellunum).
Viðþökkum Sveinbjörgu greinargott bréf og
væntum þess að heyra sem oftast frá henni.
Af íslensku máli
Alltaf finna bölvaðir prakkararnir eitthvað
til að stytta sér stundir.
Síðasta uppátækið og öllum öðrum vinsælla
er að spila með höfunda orðabókarinnar
islensku.
Grínið er í því fólgið að óprúttnir grínistar
senda útvarpsþættinum „(slenskt mál" alls
konar orðskrípi og fráleitar ambögur, en um
þessa dellu f jalla svo norrænuf ræðingar, mál-
fræðingar og sérfræðingar orðabókarinnar í
fyllstu alvöru og verður af öllu saman svo
stórfenglegt grín að aðrir gamanþættir eru
næsta sorglegir við hliðina á „ Islensku máli".
Einhvern tímann var þess farið á leit við
mig að ég tæki að mér að stjórna þætti um
íslenskt mál. Ég tók því að sjálfsögðu vel,
skrifaði fyrsta þáttinn og sýndi dagskrár-
stjórum Ríkisútvarpsins. Einhverra hluta
vegna var fallið frá því, að ég tæki þáttinn að
mér, eftir að ábyrgir menn höfðu lesið þann
fyrsta.
Það var svo bara í gær að ég var að taka til í
skúff u hjá mér og rakst á þessa speki í drasli.
Mér f innst rétt að láta hana f lakka hér svo hún
falli ekki í gleymsku:
Islenskt mál
Góðir hlustendur. I síðasta þætti spurðumst
við fyrir um það hvort nokkrir könnuðust við
orðasambandið „að berjast á bananaspjót-
um". — „Þau börðust óðfluga á banana-
spjótum". Þá var spurt um orðtakið að „halla.
sér að dellunni".
Nú hefur okkur borist langt og greinargott
bréf frá Sveinbjörgu Pétursdóttur, Neðra-
Hundagerði í Rangárþingi. Það er alltaf geipi-
legur fengur að bréfum Sveinbjargar, þar
sem f lest fágætustu orð íslenskrar tungu virð-
ast hafa verið algeng í málskiptum fólks á
uppvaxtarárum hennar á ofanverðri nítjándu
öld.
Orðrétt segir Sveinbjörg í bréfinu: „Að
berjast á bananaspjótum" er ekki rétt.
Orðtakið var „að berjast við bannhana-
spjótið". Bannhanar voru kvensamir vinnu-
menn, sem griðkonum var bannað að gefa sig
að. Þegar ég var átján ára og niðursetningur í
fremra Melkoti í Múlaþingi, var það oft að
Rútur bóndi hallaði sér aftur eftir litla skatt-
inn og þá gjarna hjá mér í f letið á meðan hús-
freyja var við mjaltir. Þá varð honum einmitt
oft á orði: „Hættu nú að berjast við bann-
hanaspjótið, gæskan".
Þá segir Sveinbjörg seinna í bréfinu:
„Ég minnist þess ekki að hafa heyrt orða-
sambandið „að halla sér að dellunni", hins
vegar var fyrir aldamót algengt í Húnaþingi
að halla sér í dellunni.
Bændur í Húnaþingi lögðu sig gjarna bæði
Um orðasambandið „að halla sér að dell-
unni" höfum við fjölmörg dæmi úr nútíma
máli. „Ríkisstjórnin er í þann veginn að halla
sér að dellunni".
Mýmörg dæmi höfum við héðan úr
Reykjavík af orðtakinu „að berjast í
bönkum". Hins vegar var ég að orðtaka tíma-
ritið Frjálsa verslun um daginn og þar rakst
ég á orðasambandið að berjast með blönkum.
„Guðmundur Garðarsson berst með blönk-
um". Kannast nokkur við það? Eða „að vera
eins og í rús útaf f jalaketti".
„Þorkell er einsog í rús útaf f jalaketti", eða
að liggja í lamaslysi „Eftir brúðkaupið lá
hann í lamaslysi", eða „Sjaldan launar kálfur
ofbeldi".
Umorðasambandið„Oft má salt ket liggja"
höfum við mýmörg dæmi úr Fljótum í Skaga-
f irði.
„Olafur Jóhannesson lauk máli sínu með
orðunum „Oft má salt ket liggja", og munu
f lestir hafa skilið hvað hann átti við" (leiðari
í Timanum).
Og að lokum viljum við sem stöndum að
fslensku máli ítreka áskorun okkar til
almennings að hætta að nota erlendar slettur.
Hvað sagði raunar ekki Einar forðum:
Ef að menn á annað borð
ekki vilja þegja,
þá skal nota íslensk orð
um allt sem þarf að segja.
Flosi.
ÍJr leiksýningu Leikfélags Reykjavikur: Lifsháski.
Þorsteinn Gunnarsson og Asdfs Skúladóttir f hlutverkum sfnum. Leik-
stjóri: Gfsli Halldórsson. Leikmynd geröi Steinþór Sigurösson. og hefur
hlotiö mikiö lof fyrir hana.
Rannsóknir á þorski
á Lófótmiðum
Verdlaunaveiting úr
minningarsjóði Stefaníu
Sú sameiginlega niöurstaöa
norskra og rússneskra fiskifræö-
inga frá s.l. hausti, um aö þorsk-
stofninn i Barentshafi væri helm-
ingi minni heldur en þeir höföu
áöur áætlaö, hefur sett norska
fiskútgerö í mikinn vanda.
betta hefursvo leitttil þess, aö
ákveöiö hefur veriö aö fram-
kvæma óvenju miklar rannsóknir
á miðunum viö Lófót nú á þessari
vetrarvertlö. En aöal-hrygninga-
stöövar þorsksins f Barentshafi
eru á miöunum viö Lófót. Siöari
hluta s.l. sumars og framan af
hausti var minni fiskigengd á
miöunum viö noröur-Noreg og
Finnmörku en menn mundu til
áður. En um voriö og framan af
sumri haföi afli veriö góöur.
Aö fiskileysinu á s.l. hausti
kvaö svo ramt aö togaraskip-
stjórar töluöu um dauöan sjó á
miöum i Barentshafi. En þegar
1 kvöld, að lokinni leiksýningu i
Iönó, fer fram á leiksviöinu styrk-
veiting úr Minningarsjóöi frú
Stefanfu Guömundsdóttur leik-
konu. Sjóöurinn var stofnaöur ár-
iö 1965 i minningu þessarar
merku ieikkonu, en úr sjóönum er
veittur árlega myndarlegasti
leiklistarstyrkur ársins.
Frú Stefania Guömundsdóttir
var einn af stofnendum Leik-
félags Reykjavfkur áriö 1897 og
gegndi forystuhlutverki i leiklist
á Islandi á fyrstu áratugum þess-
arar aldar. A leiksviöinu i Iönó
fór hún meö mörg helstu kven-
hlutverk leikbókmenntanna, þeg-
ar þær voru kynntar i fyrsta sinn
komiö var fram i miöjan nóvem-
ber fór afli aftur aö glæöast, og
hélst þaö áfram i desember.
Þetta óvenjulega aflaleysis-tima-
bil á s.l. ári setti fiskvinnslustööv-
ar i noröur-Noregi og á Finn-
mörku i mikinn vanda, en þar eru
fiskvinnslustöövar meö fastráöiö
starfsfólk. Þrátt fyrir þetta afla-
leysistimabil var þorskafii Norö-
manna frá 1. janúar til endaös
septembers aöeins 8.427 tonnum
minni en áriö áöur. Var yfir þetta
tfmabil áriö 1977, 254,258 tonn en á
sama tima 1978, 245,858 tonn. Hér
er reiknaö meö hausuöum og
slægðum fiski. Norges Fiskarlag
haföi á s.l. hausti fariö fram á
1000 miljóna n. kr. rikisframlag
til norskra fiskveiöa. Rikisfram-
lagiö var svo endanlega afgreitt
írá rikisstjórn og stórþingi nJtr.
640 miljónir. Af þessari upphæö
eiga aö fara um 500 miljónir til
uppbóta á nýfiskverði til útgerðar
og sjómanna og er gert ráö fyrir
aö þær fisktegundir veröi mest
veröbættar sem erfiöast er aö
selja. Þaö sem þá er eftir af rfkis-
framlaginu á aö veitast f formi
lána til útgeröarinnar. Fyrir jól
voru 16 norsk hringnótaveiöiskip
auglýst til sölu á breskum mark-
aöi.
hér á landi. Afkomendur frú
Stefanfu tengdust einnig leiklist f
rfkum mæli. Leikkonurnar Anna
Borg, sem um árabil var meðal
aöalleikkvenna viö Konuglega
leikhúsið f Kaupmannahöfn, Þóra
Borg og Emella Bog eru dætur
hennar og Sunna Borg er sonar-
dóttir hennar.
Þorsteinn 0. Stephensen leik-
ari, formaöur sjóöstjórnar, mun
Gigtsjúkdómar og sér-
staklega alls kyns form af
liðagigt valda fleira fólki
meiri og langvinnari þján-
ingum, örkumlum og
vinnutapi en nokkur annar
sjúkdómur og er því mikið
í húfi að fylgjast vel með
hvað helst má til varnar
verða i baráttunni gegn
þeim mikla vágesti, liða-
gigtinni.
Um þaö ræöa 75 læknar vfös-
vegar aö af landinu, sem sitja i
dag málþing Gigtarsjúkdóma-
félags islenskra lækna á Hótel
Loftleiöum. Þingiö hefst kl. 9 fh.
og eru viöfangsefni þess m.a.
fylgigigt, ónæmisfræöi gigtsjúk-
dóma, lyfjameöferö viö liöagigt
og fleira.
Tveim erlendum læknum hefur
veriö boöiö til þingsins og munu
þeir flytja þar fyrirlestra:
Professor Börje Olhagen frá
Stokkhólmi mun tala um .fylgigt
(Reactive Arthritis) og Reiters
sjúkdóm og prófessor Gunnar
veita styrkinn aö lokinni leik-
sýningu á Lffsháska, sem sýndur
hefur veriö hjá Leikfélagi
Reykjavfkur siöan f haust.
I stjórn Minningarsjóös frú
Stefaniu Guðmundsdóttur eru
Þorsteinn ö. Stephensen, formaö-
ur, Helgi Skúlason, varaformaöur
og meöstjórnendur Torfi Hjartar-
son og Davfö Scheving Thor-
steinsson.
Bendixen frá Kaupmannahöfn
talar um ónæmisfræöi gigt-
sjúkdóma og vefjaskaddanir af
ónæmisvöldum. Eru báöir þessir
læknar heimskunnir fyrir störf
sin aö gigtsjúkdómum og
rannsóknir á þeim. Lyfjafyrir-
tækin „The Boots Company” f
Englandi og A L Pharma A/S I
Kaupmannahöfn hafa styrkt
félagiö og gert þvi kleift aö halda
þetta þing hér á landi.
Gigtsjúkdómafélag íslenskra
lækna hefur á undanförnum árum
lagt rika áherslu á fræðslustarf-
semi um gigtsjúkdóma og vill
halda þeirri starfsemi áfram,
enda er fræösla undanfari fram-
fara. Efnisval á þessu þingi
mótast verulega af þvf aö þekk-
ingu á ónæmisfræöi hefur fleygt
fram undanfarin ár, sem aftur
hefur leitt til betri skilnings á
gigtsjúkdómum sem kemur fram
i nákvæmari greiningu og bættri
meðferö. Fleiri og betri lyf sem
eyöa liöabólgum og draga úr
verkjum koma stöðugt fram og
munu læknar bera saman bækur
sinar um gagnsemi slikra lyfja-
gjafa viö liöagigt.
Hvað er til varnar
gegn gigtsjúkdómum?
75 læknar ræda málin í dag