Þjóðviljinn - 25.03.1979, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJ6ÐVILJINN Sunnuaagur 25. mars 1979.
ÁRNI BERGMANN:
Fyrir hálfum mánuði heldu
vinir Nató-ráöstefnu til aO fagna
30 ára afmæli bandaiagsins.
Taismenn þeirra sögOu, aO ráO-
stefnan hefOi veriO óvenjulega
máiefnaieg. Má vera, ekki höf-
um viO neinn samanburO i þeim
efnum. En áheyranda úr öOrum
herbúOum fannst reyndar, aO
þótt ræöur væru aö sönnu
misjafnar, þá væri yfir ráö-
stefnu þessari mjög sterkur
heildarsvipur þeirra hugmynda
sem réöu feröinni fyrir svosem
þrem áratugum. Aö heimsskiin-
ingur og söguskýringar kalda
striösins væru meö miklu lifi
meöal islenskra Natóvina og
litlir sem engir tilburöir til aö
brjóta málin upp á nýjan hátt.
Samspilið við
Stalín
Ltfseigla kalda strlösins kem-
ur einna skýrast fram I útlistun
þessarra manna á sjálfum
forsendum Nató. Hver eftir
annan stigu þeir í stólinn og
endurtóku: Vesturveldin
afvopnuöust, Rússar ekki,
Rússar bættu viö sig löndum,
geröu sig lfklega til aö gleypa
alla Evrópu eins og þeir gleyptu
Tékkóslóvakíu og nema ekki
staöar fyrr en viö Ermarsund.
Þess vegna var nauösynlegt aö
stofna varnarbandalagiö Nató.
Hjá ýmsum þeim sagn-
fræöingum sem kannaö hafa
sögu kalda strfösins má lesa allt
aöra mynd. Hún getur litiö
svona út I stórum dráttum:
Stórveldin skiptu Evrópu meö
Viöræöur um afvopnun
STJÓRNMÁL Á
SUNNUDEGI
grein um bókina f Guardian (6.
febrúar 1977):
„Rússar hafa reynt aö ná
Bandaríkjunum í hverri nýjung,
og tækifæri til aö stööva vígbún-
aöarkapphlaupiö hafa glatast
hvaö eftir annaö vegna þess aö
Bandarikin hafa tregöast viö aö
stfga fyrsta skrefiö.
Þetta er skoöun Arthurs Cox,
sem lýsir þvf afdráttarlaustyfir
aö ..vigbúnaöarkapphlaupiö
endar þegar Bandarikin ákveOa
aö binda endir á þaö”. 1 vel út-
færöri og rökstuddri skilgrein-
ingu og umræöu um rætur og
áhrif bandarisk-sovéskrar sam-
keppni f vigbúnaöi, lýsir Cox
þeirri skoöun sinni aö þaö séu
Bandarikin sem ákveöa hraöa
vi'gbúnaöarkapphlaupsins, og
aö þrýstingur frá eindrægnum
kaldastriösmönnum og voldugri
blökk iöjuhölda og herforingja
hafí hvaö eftir annaö sannfært
bandarfska pólitiska leiötoga
um aö þeim beri aö koma sér
upp meiru af vopnum í öryggis-
^ skyni í staö þess aö skilja aö
betri leiö til öryggis er sú aö
báöir haldi aftur af sér”. Og
þetta sýnist lika eiga viö um enn
einn nýjan forseta, — Carter —
samanber nifteindaáformin og
raunverulega aukningu hernaö-
arútgjalda Nató um 3%.
Eðlilegt ástand
kemur aldrei
Islenskir Natóvinir eru
óralangt frá gangrýnni hugsun
Fastir hryggj arliðir eða
sér I áhrifasvæöi á ráöstefnum i
Teheran og Jalta. Vesturveldin
féllust á aö Rússar heföu „rétt”
til aö tryggja sér aö stjórnir,
vinsamlegar þeim, sætu i
Austur-Evrópu. Stalin fór aldrei
yfir þau mörk. Þvert á móti:
hann geröi sitt besta til aö
hjálpa Vesturvekiunum til aö
festa sig i sessi á þeirra yfir-
ráöasvæöi. Hann hreyföi ekki
litla fingur þegar breski herinn
hjálpaöi griskum konungssinn-
um til aö drepa þann rauöa her
sem til haföi oröiö i Grikklandi á
hernámsárunum: í Jalta haföi
veriö samþykkt aö Grikkland
skyldi vera breskt áhrifa-
svæöi. Stalin beitti áhrif-
um sfnum á franska og
italska kommúnista til aö fá
þá til aö afvopna sveitir sfnar úr
andspyrnuhreyfingunni, fara
hóglega i kaupkröfum og hjálpa
kapitaiistum til aö byggja upp
atvinnulífiö. Isaac Deutscher
gengur svo langt aö segja aö
Stalfn hafi tryggt kapitalisman-
um Vestur-Evrópu. Sovésk árás
vestur fyrir lfnur dregnar i
Jalta var óhugsandi, þótt ekki
væri nema vegna hins mikla
mannfalls og 'tjóns sem
Sovétrfkin uröu fyrir f strföinu.
Aftur á móti varö stofnun Nató
til þess, aö flýta fyrir aö Austur-
Evrópa yröi „stalfnfseruö”, því
aö Sovétrfkin hlutu aö lita svo á,
aö meö Nató og atómsprengju-
forskotinu ætluöu Bandarfkja-
menn aö reyna aö endurskoöa
skiptinguna frá Jalta, „breyta
niöurstööum stríðsins” eins og
þaö heitir, á þeim forsendum aö
Vesturveldin heföu ekki gætt sfn
sem skyldi á þeim ref, Stalín,
látiö hann hafa of mikiö. Og ekki
er erfitt aö finna fvitnanir i
áhrifamenn sem töldu aö hægt
væri aö notfæra sér hernaöar-
yfirburöi og auö Bandarfkjanna
til aö knýja fram slikar breyt-
ingar meöan Sovétrfkin voru
enn i sárum.
öfug áhrif Nató
1 þessu samhengi er rétt aö
vitna til George F. Kennans,
sem starfaöi viö sendiráö
Bandarikjanna I Moskvu til
1946, og geröist síöan einn helst-
ur höfundur pólitiskra áætlana
íslenskir
Natóvinir
bandariska utanrikisráöu-
neytisins. I frægu erindi sem
Kennan flutti i Genf 1965, segir
hann, aö engum sem til þekkti
heföi dottið f hug aö Sovétmenn
hæfu hernaöarárásir á árunum
eftir strfö. Kennan fannst aftur
á móti, aö þaö stafaöi hætta af
kommúnistum i Vestur-Evrópu,
og þess vegna geröist hann mik-
ill stuöningsmaöur Marshall-
áætlunarinnar sem átti aö
styrkja efnahag Vestur-Evrópu
(aö sjálfsögöu meö þeim hætti
sem kom Bandarikjamönnum
vel). Kennan var hinsvegar
gagnrýninn á Nató. Hann kall-
aöiNató varnarbandalag „gegn
árás sem enginn hefur áform-
að”. Hann gagnrýndi stofnun
Nató vegna þess, aö meö henni
heföi veriö dregin lina yfir álf-
una þvera, lfna sem heföi gert
dýpri og hatrammari skiptingu
álfunnar og „neytt lönd til aö
kjósa sér hlut. Meö stofnun
Nató,” segir Kennan „var fórn-
aö á einu bretti sameiningu
Þýskalands, viöleitni til aö eyöa
skiptingu álfunnar og endur-
heimta þjóöir Miö- og Austur-
Evrópu inn f evrópskt sam-
félag, öllum þessum miklu
markmiöum sem svo miklu
skipti vonir um framtiö
Evrópu og heimsfrið-
inn”. Eöa eins og fréttarit-
ari Times komst aö oröi um
yfirlýsingar Kennans: „hann
sagöi aö rangar hugmyndir
Vesturveldanna heföu oröiö
forsenda aö mörgum erfiöleik-
um eftirstrfösáranna og leyft
kommúniskum yfirráöum aö ná
lengra vestur en ella heföi þurft
aö vera”. Meö öörum: ef aö
Nató átti aö tryggja frelsi i
vestrænum skilningi, þá haföi
bandalagiö öfug áhrif.
Til hvers eru vopn
notuö?
En sem fyrr segir: íslenskir
Natóvinir sýnastekki velta fyrir
sér slikum hlutum. Þvert á
móti: þeir halda fast viö
sovéska árásarhættu sem
höfuðforsendu allra viöbragöa
Vesturlandanna allar götur
siöan og fram á þennan dag.
Samkvæmt þessari heíms-
mynd hlýtur vigbúnaöar-
kapphlaupiö alltaf aö vera
Sovétmönnum aö kenna, Jafn-
vel þótt Bandarfkin hafi alltaf
haldið ótviræöari hertæknilegri
forystu. Samkvæmt þessum
skilningi eru átök og vopnavið-
skipti utan Natósvæðisins einnig
alltaf rakin til áreitni Rússa eöa
heimskommúnismans. Þeir tala
um aö Nató hafi tryggt friö i
Evrópu í 30 ár, en þaö veldur
þeim ekki minnstu áhyggjum aö
Nató-hermenn hafa veriö önn-
um kafnir viö smærri og stærri
styrjaldir i öörum heims-
hlutum. Bandariskir hermenn
hafa barist i Vietnam, banda-
risk vopn hafa talaö i Guate-
mala, Dóminikanska lýöveldinu
og vföar, Frakkar böröust I
Alsfr, Vietnám og nú I Chad,
breskir f Malasiu, Kenfa, viö
Súesskurö og á Noröur-Irlandi,
portúgalskir i þrem nýlendum i
Afriku. Herir blakkanna eru
fyrst og fremst notaöir til eins-
konar lögreglustarfa til aö
vernda raunverulega og imynd-
aöa hagsmuni viökomandi
stórvelda — sovéskir hernaðar-
sérfræöingar hafa veriö f
Vietnam og Eþiópiu, en sovésk-
ar hersveitir hafa eftir striö
aöeins veriö notaöar innan
Varsjárbandalagsins sjálfs, I
Ungverjalandi og Tékkóslóva-
kfu. öllþessi strfö koma baráttu
fyrir frelsi og lýöræöi, eða þá (I
siöarnefndu tilvikunum) fyrir
sósialisma, ekkert viö.
USA ræður
vígbúnaðarkapphlaupinu
Enda þótt islenskir Natóvinir
velti þvf aldrei fyrir sér, hver
ábyrgð Vesturveldanna sé á
vfgbúnaöarkapphlaupinu, þá
gera þaö margir aörir. Einn
slfkur er Arthur Macy Cox,
fyrrum deildarstjóri f CIA og
bandariska utanrikisráöuneyt-
inu, maöur sem sjálfur er óra-
langt frá því aö búast viö neinu
góöu af Sovétrikjunum og vill
gjarna sýna þeim mikla festu
eins og þaö heitir. En i bók sinni
The Dynamics of Detente lýsir
hann þvi hvernig nýir forsetar
(Kennedy 1961 og Nixon 1969)
hafi sleppt tækifærum til aö ná
árangri i eftirliti meö vfgbún-
aöi, en þess i staö samþykkt
áætlanir um ný vopn, sem hafa
hert á vigbúnaðarkapphlaupinu
viö Sovétrfkin og gert þaö
vfötækara. Thomas A. Halsted
(framkvæmdastjóri The Arms
Control Association) segir I
af þessu tagi; þeirra viðbrögö
eru eins og hver annar fastur
hryggjarliöur — I stórum drátt-
um taka þeir alltaf undir þaö
sem áköfustu kaldastriösgaurar
og slóttugustu peningasláttu-
menn bandariska hersins og
flotans segja. Þetta þýöir lika,
aö þeir geta ekki hugsað sér þaö
„eölilega ástand”sem aö þeirra
dómi gæti leyft þaö aö herinn
bandariski færi af tslandi.
Eins og menn vita er þaö
opinber trúarjátning Natóflokk-
anna aö hersetan sé óeölilegt
ástand, eitthvaö sem ekki eigi
aö vera. En allur hinn forstokk-
aöi hugsunarháttur Natóvina
stefnir I þveröfuga átt: meöan
kommúnisminn er til, þá eiga
vestrænir hagsmunir I vök aö
verjast. Þróun hertækni,
eftirlitstækni, efnahagsmála,
fjandskapur Sovétrfkjanna og
Kina og margir áhrifaþættir
fleiri — allt er þetta látið lönd
og leiö, þvf þaö truflar þá sælu
mynd, aö eölilegt ástand getur
ekki veriðtil.Og þvf veröur her-
inn hér, nokkur þúsund Islend-
ingum til óumræöilegrar
starfsgleöi og blessunar eins og
rakiö var i sérstökum Morgun-
blaöskálfi á dögunum. Enda
kom þaö lika á daginn á Nató-
ráöstefnunni á dögunum, aö
þegar Þór Whitehead sagn-
fræöingur minnti menn á hve
hættulegt þaö væri aö fara aö
telja herinn eölilegt ástand og
þar aö auki atvinnuveg til aö lifa
á, þá fór óánægjukliöur um sal-
inn. Þaö var auöséö og heyrt aö
mjög stór hluti þeirra sem á
ráöstefnunni sátu ætluöu ekki aö
trufla vellföan sina meö þvf aö
fara aö hugsa sér jafn skelfi-
legan möguleika og aö banda-
riskur her færi af Islandi. Þeir
vildu ekki láta trufla sina
aronsku sæludrauma. Tveir
stukku á fætur og sögöu: hér er
enginn her.
Arni Bergmann.
(I George F. Kennan er vitnaö
eftir fyrstu tveim greinunum i
safnritinu Containment and
Revolution, Anthony Blond,
1967).