Þjóðviljinn - 12.05.1979, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 12. mal 1979
Laugardagur 12. mal 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Það eru kosningar á næsta leiti í Gambíu. Nýjasta út-
gáfanaf Gambia News Builetin er full af nöfnum flokka
og frambjóðenda. Smárrkið Gambía er eitt af tiltölulega
fáum ríkjum Afríku sem ekki býr við einsflokks kerfi.
En þar með er ekki sagt að hinir ýmsu f lokkar búi við
jafnræði/ í þeim skilningi sem við leggjum í það orð.
Þessa dagana eru allar opinberar byggingar þaktar
plakötum, og öll plakötin eru til stuðnings f rambjóðend-
um ríkisstjórnarflokksins PPP (Peoples Progressive
Party). Og í the Gambia News Bulletin eru nöfn allra
PPP-framjóðenda prentuð með feitara letri en nöfn
annárra frambjóðenda.
Ein bygging er flestum öðrum byggingum útkiíndari i
PPP- plakötum. Þar eru ýmsar opinberar skrifstofur og
þar eru ritstjórnarskrifstofur The Gambia News Bullet-
in.
Eng skrífar
frá Afríku
Ég vil
vera
friáls
blaða-
maður
en er
opin-
ber
starfs-
maður
Mynd af þessu tagi gæti veriö tekin I dag; hún gæti allt eins veriö frá
dögum Kúnta Kinte, sem átti sér „rætur” I Gamblu. En hér er spurt
um nútlmann — um blöö, stjúrnmál, um málfrelsi....
Rætt við A.A.N’Jie, ritstjóra Gambia News Bulletin
Þar inni hitti ég aö máli rit-
stjúrann A.A.N’Jie, vingjarnleg-
an mann sem talar prýðilega
ensku, eins og reyndar langflestir
menntaðir Gambiumenn.
Eftir langt og kurteislegt rabb
um lífiö og tilveruna, þar sem ég
m.a. fékk að vita að hann er 43
ára og á aöeins 5 syni, spurði ég
hann um útgáfu blaðsins og þá
fyrst hver gæfi það út.
Niðurgreitt blað
„The Gambia News Bulletin er
gefið út af ríkisstjórninni”, svar-
aði mr. N’Jie (frb.ennjæ) og hélt
áfram: „Blaðið hefur veriö gefið
út siöan 1943. Upphaflega gaf
breska nýlendustjórnin það út, og
þá var það aðeins eitt blað og f jöl-
ritaðá það beggja vegna. I dag er
the Gambia News Bulletin fjórar
siður að stærð. Það kemur út
þrisvar i viku. Upplagið er 4000
eintök (ibúar Gambiu eru rúm
hálf mifjón, innsk. eng) og eintak-
iökostar 4 butuz (isl. kr. 7). Þetta
verð er langt undir kostnaðar-
verði, þannig að rikisstjórnin
borgar verulegan hluta af útgáfu-
kostnaðinum. Þau eintök sem
send eru úr landi eru styrkt ennþá
meira: Arsáskrift kostar 11
dalasi og þá er flutningskostnað-
ur innifalinn (11 dalasi eru ca.
1200 krónur, innsk. eng). En þótt
það sé bókhaldslegt tap á blaðinu,
þá fær rlkisstjórnin þaö til baka 1
betri upplýsingum til almennings
og kynningu á Gambiu erlendis.
eng: „En þar sem rikistjórnin
gefur út blaðið ert þú sem ritstjóri
þá ekki bundinn af stefnu
stjórnarinnar? Og hvernig er með
sjónarmið stjórnarandstöðunnar,
birtast þau I blaðinu?
N’Jie: „Allt sem birtist I blað-
inu veröur að vera I samræmi við
stefnu rlkisstjórnarinnar. Þótt ég
sé ritstjóri blaösins, þá er ég
einnig opinber starfsmaður og er
þannig ábyrgur gagnvart yfir-
mönnum mlnum. Hin opinbera
stefna blaðsins I innanlandsmál-
um er að styðja við þróunarvið-
leitni rlkisstjórnarinnar, meö
frásögnum af framförum, nýjum
opinberum ákvörðunum o.s.frv.
Viö segjum einnig fréttir af fram-
förum i nágrannalöndunum. All-
ar slikar fréttir ritum við I anda
samþykkta Einingarsamtaka
Afrlku (OAU) og forðumst af-
skipti af innanrikismálum. Þar
sem um átök er aö ræða forðumst
við eftir megni að taka afstööu,
en skýrum frá sjónarmiöum
beggja aðila”.
eng: „A þetta við um striöið
milli Tansaniu og Uganda?,,
N’Jie:,,Já, I þvl máli tökum viö
ekki afstöðu, segjum aðeins frá
skoðunum beggja aðila og látum I
ljósi von um friðsamlega lausn I
anda Einingarsamtaka Afrlku.
Þaö getur einnig verið mjög var-
hugavert að gagnrýna innanrikis-
mál annarra Afrlkurikja. Fyrir 2
árum var ungur Gamblumaður
sem var við nám i Uganda settur i
fangelsi þar og látinn dúsa inni I
heilt ár vegna þess að Jawara
forseti (Gamblu, eng.) sagði eitt-
hvað sem móðgaði Amin. Hann
var að lokum látinn laus fyrir
milligöngu Einingarsamtaka
Afriku”.
eng.,,EnhvaðmeðRhodesIu og
S. -Afrlku?”
N’Jie: „1 Rhodeslu gerum viö
ekki upp á milli hinna ýmsu fylk-
inga svartra manna, en I S. -
Afrlku fordæmum við stefnu
stjórnarinnar og styðjum barátt-
una fyrir svartri meirihluta-
stjórn. Þess utan styðjum viö
málstað Palestinumanna I
deilunum fyrir botni Miðjaröar-
hafs”.
Einn kann á rokkinn
eng: „En hvað með málstaö
stjórnarandstöðunnar?”
N’Jie: ,£ins og ég sagði, þá er
allt efni I samræmi við stefnu
stjórnarinnar. Ef ég er I vafa, þá
ber ég það undir mlna yfirmenn.
Stefna stjórnarandstööunnar fær
yfirleitt ekki pláss I þessu blaöi,
enda er yfirleitt mjög lltill munur
á stefnu stjórnarinnar og
stjórnarandstöðunnar. Hins veg-
ar er engin ritskoðun I Gamblu.
Stjórnarandstaðan getur þvl gefiö
út blöð, og gerir þaö einstöku
sinnum, og þar geta þeir sagt
hvaö sem er.”
Það er útgáfudagur hjá
Gambia News Bulletin, blaðið er I
prentun, og við göngum I prent-
salinn til að lita það augum.
N’Jie: Prentvélin sem við
notum er mjög gömul og úr sér
gengin. Sennilega hefur þú aldrei
séð jafn gamla prentvél. En við
höfum mjög góðan viðgerðar-
mann, hann heitir George”.
Og þaö eru orð að sönnu, aö
prentvélin er sannkallaöur forn-
gripur. Hún er svo snjáð að það
sést ekki einu sinni hvaða teg-
undar hún er. Og ekki tekur betra
við þegar George birtist. Hann er
ansi hreint gamall og hrumur,
viröist jafn gamall og prentvélin,
og þeirri hugsun slær niður I
höfuöiö á mér að hann geti varla
átt langt ólifað og þegar hann
deyi muni blaðaútgáfa leggjast
niður I Gambiu. Þvi hann einn
kann á prentrokkinn. En þá segir
N’Jie mér að þeir séu búnir aö fá
nýjar vélar og það sé veriö aö
setja þær upp I öðru húsi, og bætir
viö: „Þá getum við fariö aö hafa
myndir I hverri útgáfu af
blaðinu”.
En forngripurinn vinnur sitt
verk, og brátt er enn ein útgáfa af
Gambia News Bulletin tilbúin til
dreifingar. Það er ekki gott blaö á
vestrænan mælikvaröa, en vafa-
laust öllu mikilvægara en flest
þeirra. eng
1 vikunni er haldið norrænt sálfræöingaþing um börn og þeirra
vandamál. Meðal gesta er háskólakennari frá Höfn, Per Schulta
Jörgensen sem segir meðal annars: „Við getum ekkert gert fyrir börn,
nema við gerum eitthvað fyrir foreldra þeirra. Og þá er röðin komin aö
nauðsynlegum breytingum á þjóðfélaginu sjálfu.”
Neyslufjöiskyldan, sem svo er
nefnd, og börn hennar er viö-
fangsefni Per Schultz Jörg-
ensens. Um þau efni hefur hann
skrifað bók þykka, og um þaö
snýst þetta viðtal.
Afköst og
sundrung
Per hóf máls á þvi aö minna á
hvernig borgarsamfélag okkar
tlma virkar. Þaö er skjótvirkt og
afkastadrjúgt, en hefur um leið
hrapalleg áhrif á sambúö fólks.
Það sundrar, sendir börn á einn
staðinn, gamalt fólk á annan og
stofnana sem eiga aö þjóna
aimenningi, og þá ekki slst dag-
vistarstofnana fyrir börn. Við
þurfúm á stofnunum að halda,
engin ástæöa er til að taka undir
níö um þær sem slikar, en við
þurfúm öðruvlsi stofnanir en við
höfum þekkt til þessa, sem betur
falla að þörfum barna og for-
eldra. Stofnanir sem eru opnari
og sveigjanlegri og þar sem for-
eldrar hafa meiri áhrif en áður.
Þetta er þróun sem við sjáum
gerast mjög vlða heima I
Danmörku.
1 þriðja lagi vildi ég nefna
ýmsar „grasrótarhreyfingar”
sem svo eru nefndar. Þar með er
Per Schulz Jörgensen; okkur er hollast að hlusta á fólk I andófi og
hjálpa þvl til að hafa áhrif á næsta umhverfi sitt
Sálfiræðingar eiga ekki að
sitja á sínum sérfræðings-
stóli og seíja lifsreglur...
kynslóð foreldranna á hinn
þriðja, það dregur skörp skil milli
búsetu og starfs. Þetta samfélag
tekur fyrst og siðast mið af hag-
rænum þáttum, af hagvaxtar-
þörfúm.
Litil kjarnafjölskylda er þessu
afkastasamfélagi mjög þægileg
grunneining, eftir nafnlaust,
ópersónulegt starf úti á vinnu-
maikaðisnýr hver ogeinn til sins
litla athvarfs. Fjölskyldan
slappar af saman, kannski segja
limir hennar hver öðrum frá
almennum tíöindum, kannski
þegja þeir bara saman fyrir
framan sjónvarp. En allavega
lifa þeir ekki i sama heimi, deila
ekki geði: hver er bundinn á sinn
klafa.
Neysluþjóðfélagið endumýjar
sig auðveldlega við þessar
aðstæður. En þegar til lengdar
lætur eru einmitt þessar aðstæöur
fullkomlega óhæfar sem
uppvaxtarskilyröi barna.
Ringluð böm
Við sjáum mjög greinilega á
þeim rannsóknum sem gerðar
eru, að börnin eru ringluö og rót-
laus og eiga I miklum erfið-
leikum. Og allt þetta ágerist og
vandamálin fikra sig niöur eftir
aldursflokkum, læsaklóm sinum I
æ yngri börn. Börnin veröa eins
háð neyshikapphlaupinu og for-
eldrar þeirra, um leið verða þau
æósjálfstæðari, óvissarium sjálf
sig og meira háð fjarstýringu
samfélagsgildanna.
Þetta er að mínu viti afskap-
lega hættuleg þróun fyrir allt sem
við viljum kalla lýðræði sem og
fyrirhina mennskari þætti tilveru
okkar. Þvl hlýtur þaö að vera eitt
höfuöverkefni að veita öllu þvl
stuðning sem gerir umhverfi
okkar mennskara.
Andóf fólksins
Sem betur fer verðum við vör
við, að fólk sættir sig ekki við
þróunina og rls upp til andófs. Ég
skal nefna dæmi. 1 fyrsta lagi
gerist konan og móðirin sjálf-
stæðari, hristir af sér kúgun,
sækir til áhrifa á ýmsum þeim
sviðum þar sem henni áöur var
haldiö utan dyra. Þetta er mjög
dýrmætt, ekki veitir af aö hræra
upp I karlafélaginu. I ööru lagi
eru gerðar nýjar kröfur til þeirra
Viötal
við Per
Schultz
Jörgensen
um það,
hvað má
börnum
að liði
verða í
neyslu-
þjóðfélagi
nútímans
einu heiti skellt á margskonar
andóf gegn skrifræði og miö-
stýringu, sem ekki spyr um vilja
og hugðarefni almennings,
baráttúhópa sem veröa til vegna
mála sem upp koma i næsta
umhverfi og ber jast kannski gegn
hraöbrautarlagningu, eöa gegn
þvi að sjúkrahús verði rifið, eöa
fyrir „samborgarahúsi” þar sem
Ibúar hverfis geta komiö saman
og rætt sln mál.
Á hreyfingu
Allt þetta — sjálfstæöi kvenna,
nýjar dagvistarstofnanir, hverfa-
samtökin — ber vitni um
hreyfingu I samfélaginu. Sú
hreyfing þarf aö nýtast vel gegn
firringu og- sundurvirkni I sam-
félaginu; gera okkar næsta
umhverfi manneskjulegra. Og
hreyfing af þessu tagi er, þegar
allt kemur til alls, þaö eina sem
betur komið börnum okkar að
verulegu liði.
Nú er barnaár, og við erum á
þaðminnt, aðbörnf stórum hluta
heims búa við skelfileg kjör.
Okkar börn eru miklu betur sett
efnahagslega, en uppvaxtar-
skilyrði þeirra eru afleit. Og við
getum ekkert gert fyrir börn ein
og sér, sem kæmi að verulegu
gagni. Til þess aö gera eitthvað
fyrir börnin, veröum við að gera
eitthvaö fyrir foreldra þeirra. Og
þaö gerum viö fyrst og fremst
með þvi að breyta samfélaginu
meö þeim hætti sem ég áðan
nefridi.
Opin ráðgjöf
Nú má spyrja: hvar koma sál-
fræðingarnir inn I þessa mynd?
Mér finnst ekki, að þeir eigi að
sitja á sinum sérfræðingstóli og
segja fólki hvernig það á að lifa.
Við getum gert rannsóknir og
miðlað upplýsingum — til dæmis
um þaö hve rugluð börn okkar eru
orðin. En hoDast er okkur að
hlusta á fólk i andófi, taka þátt 1
að hjálpa fólki til áhrifa á
umhverfi sitt og hlutskipti.
Ráðgjöf hugsum við okkur
oftast sem eitthvað sem fer fram
á sérstakri stofnun bak við luktar
dyr. En nú er vlða að þróast ný
tegund ráðgjafar, sem þarf að
efla og útfæra meö öllum ráöum.
Viö köllum þetta opna ráðgjöf. Þá
eiga Ibúar hverfis greiðan aðgang
að sálfræöingi — eða þá lækni eöa
lögfræöingi —með sin vandamál,
geta gengið beint inn af götunni
án pantana og skriffinnsku og
milligöngu — og þá líka börn og
unglingar. Og sálfræðingar til
dæmis láta starf sitt verða hlutá
af D'f ihverfisins, þeir leita vanda-
málin uppi, heimsækja fólk,
kannski tekst þeim að gripa á
vandanum áöur en hann er alvar-
legur orðinn. Viö erum þá með I
aö blása lifi I hverfið sem lifandi
samfélag, þar sem iökuð er
sjálfstjórná ýmsum sviðum, þar
sem menn hafa yfirsýn yfir
umhverfi sitt og þar með sjálfs-
traust gagnvart viðfangs-
efnunum.
Á tímum kreppu
Það er rétt, aö það kann aö
sýnast erfitt að halda áfram á
þessari braut nú á tímum kreppu
og tilhneiginga til niðurskurðar á
fétil félagslegra þarfa.En fátt er
svo með öllu illt að ekki boði
nokkuögott. Það má einnig segja
um orkukreppuog hráefnakreppu
ognúllvöxtinn svonefnda, sem viö
I Danmörku erum að venjast. Ég
held að þessi tlðindi öll kenni
okkur að við getum ekki haldið
áfram aö sóa auðlindum, náttúru
og manneskjumeins ogviðhöfum
gert, aUt fyrir vafasama blessun
hagvaxtarins. Þróun síðari ára
hefur skapaöótta og öryggisleysi,
sem nær jafnt til barna og full-
oröinna. Og eina leiðin til að
endurheimta öryggiskennd bæði
börnum og fullorönum er að þau
fái aukin áhrif á hlutskipti sitt.
Meö þvi aö næsta umhverfi
manna verði lifandi samfélag
með atvinnulýöræði, með nýjum
llfsháttum.
Hitt skal svo viöurkennt aö yf-
ir okkur vofir sá draugur, að
stöðnun cg kreppa verði notuð til
að sundra fólki, etja þeim sem i
raun eiga samstööu út 1 innbyrðis
þrætur út af „skiptingu kök-
unnar”, magna síngirni
ákveðinna hópa — ogskapa jarö-
veg fyrir trúna á þann „sterka
mann” sem á aö leysa aDan
vanda með valdboði. En sem fyrr
segir: þaö er annarra kosta völ,
og margt sem bendir tD þess, aö
þeir sem þær leiðir fara eigi
drjúgan byr...
áb.
af er/endum veftvangi
Kenía fékk
skeU í Úganda
Striðið I Uganda, sem er ekki
meira en svo um garð gengiö enn,
er ekki einungis viðleitni tlganda-
manna sjálfra til þess að losna við
viðbjóðslega ógnarstjórn og ráð-
stafanir Tansanlustjórnar til aö
losna viö viðsjárveröan og óút-
reiknanlegan nágranna, heldur
og er það liöur I togstreitu milli
Tansaniu og Keniu. En heldur
hefur verið kalt milli þessara
rikja siöustu árin.
Aö einhverju leyti kann það að
stafa af hugmyndafræðilegum
rig. I efnahagsmálum hallast
Kenía aö markaöskerfi að vest-
rænni fyrirmynd, en Tansanla
hinsvegar aö einskonar sósial-
isma eða samvinnustefnu þar
sem megináherslan er lögð á aö
landið standi á eigin fótum efna-
hagslega. En þykkjan á líklega
ekki slður upptök sin I austur-
afrlska efnahagsbandalaginu
svokallaða, sem bæði rikin stóðu
aö ásamt Úganda.
Landamærum lokað
Bandalag þetta átti sér ekki
Iangan aldur, og ekki einungis
vegna þess að erfitt væri að
tjónka við Idi Amin. Kenia var
efnahagslega séð sterkasti
aðilinn, bæöi best á sig komin á
þeim vettvangi þegar breska
heimsveldið skilaði löndunum
þremur af sér og hefur auk þess
átt innangengt I vestrænar fjár-
málastofnanir,þarem ráðamenn
hafa af hugsjónaástæöum samúð
með markaöskerfi og kapltal-
isma Keniu og telja hana þar aö
auki eina örugga bandamann
vesturveldanna i austanverðri
Afriku. A grundvelli þessara yfir-
buröa réöi Kenia mestu i banda-
laginu og bar hagsmuni hinna
rikjanna tveggja allmjög fyrir
borð, eða þvi halda Tansanir að
minnsta kosti fram. Þetta leiddi
til þess að bandalagið var leyst
upp 1977 og landamærum Keniu
og Tansaníu lokað.
Smyglarinn og /
umboðsmaður hans
Hafi Keniumenn verið óhæfi-
lega harðdrægir viö granna sína I
efnahagsmálasamstarfinu, þá
var Idi Amin aö minnsta kosti
ekkert aö erfa það viö þá, kannski
vegna þess aö Keniustjórn hefur
laumað drjúgum umboðslaunum
aö honum og gæöingum hans
persónulega. Sambúðin milli
hans og Keniu fór því heldur
batnandi, sem aftur varö svo til
þess aö Tansanir báru enn þyngri
hug til hans en áður. Lifleg
verslunarviðskipti héldu áfram á
milli Keniu og Oganda, löglega og
þó enn frekar ólöglega. Kaffi og
hrisgrjónum var smyglað i
stórum stll frá Úganda til Keniu,
og I Nairobi, höfuðborg slðar-
nefnda landsins, gengur sá orð-
rómur f jöllunum hærra að Daniel
Arap Moi, eftirmaður Jomos
gamla Kenyatta á forsetastóli,
hafi sjálfur veriö einn virkasti at-
hafnamaöurinn I smyglinu og að
aðalumboösmaöur hans i Oganda
hafi verið enginn annar en Idi
Amin sjálfur.
Fjölþjóðafyrirtækið Kenia
I þessu sambandi er rétt aö
geta þess, að Keniuforseti, ráð-
herrar hans og aðrir háttsettir
stjórnarembættismenn eru ekki
einungis stjórnmálamenn, heldur
og einkar áhugasamir kaupsýslu-
menn og ekkert að vfia fyrir sér
smámuni i þeim efnum. Þaö er
ekki f jarri sanni, sem sagt er, að
þeir liti á Keniu sem hvert annaö
fyrirtæki og reki hana samkvæmt
þvi. 1 Nairobi segja skæðar
tungur að aöalmunurinn á þeim
Jomo sáluga Kenyatta og eftir-
manni hans sé sá, aö undir stjórn
gamla mannsins hafi landiö veriö
fjölskyldufyrirtæki, en að Daniel
Arap Moi, maður nýja tlmans,
hafi gert það að fjölþjóðafyrir-
tæki. Moi, sem er kennari að
menntun, hefur sem sé verið engu
siður virkur á viðskiptasviðinu og
setiö i stjórn ýmissa fjölþjóöa-
fyrirtækja.
Samúð Keníustjórnar
með Amin
Þar sem Moi og aörir keniskir
ráðamenn högnuðust trúlega vel
á kaupskapnum við Oganda, var
þeim ekkert illa við Amin, þótt
þeir af skiljanlegum ástæðum
vinguöust ekki við hann opin-
berlega. Að minnsta kosti fór það
ekki leynt að þeim likaði stórum
betur viö hann en 1’ansani. Meðan
striöið milli Tansanlu og Amins
geisaði var samúð Keniustjórnar
þvi meö Amin. Keniumenn munu
þó ekki hafa veitt honum mikinn
stuöning, kannski sumpart vegna
þess hve illa ræmdur Amin er en
kannski ekki síður af þeirri
ástæðu, að Moi mun hafa taliö
Amin sterkari á svellinu en hann i
rauninni var.
I Nairobi er þvl hvislað aö
fréttamönnum að fyrrgreind
verslunarviöskipti þeirra Mois og
Amins hafi þróast upp I einskonar
persónulega vináttu þeirra á
milli. Þannig eiga þeir daglega aö
hafa talaö saman simleiðis dag-
ana áður en Tansanir tóku
Kampala.
Afall fyrir Moi
Þetta hefur orðiö til þess að Moi
hefur sett allmjög ofan I augum
sins fólks, en þangað til hafði
hann notiö mikilla vinsælda.
„Oganda-deilan var hans fyrsta
raun i utanrikismálum,” segir
fréttaskýrandi nokkur, „og hann
stóðsthana ekki”. Daöur hans við
Amin er nú gagnrýnt I kenlsku
blööunum, sem hafa sér til gildis
aö vera tiltölulega frjáls. Þar I
landi er sagt að Moi hafði átt að
geta séö, hvert stefndi, og slita
sambandinu við Amin en vingast
þess i staö viö úgandisku upp-
reisnarmennina. Þannig hefði
mátt bjarga góöu og arðvænlegu
sambandi Keníu við Oganda. En
nú blasir það við að Keniumenn
eru næsta illa þokkaðir I Úganda
fyrir vinskap sinn við harðstjór-
ann Amin, en Tansanir virðast
almennt lofaðir þar sem frels-
arar. Þarna hefur Moi þvi leikiö
illilega af sér I taflinu við
Tansaniu.
Þegar ljóst var að Amin átti sér
ekki viðreinsar von féllu verðbréf
I kauphöllinni I Nairobi. Það
hefur væntanlega fært jafn
reyndum kaupsýslumanni og Moi
heim sanninn um, hvilikan ósigur
hann hefur beðiö.
dþ
Vinsæll innrásarher — I Úganda fagna menn tansönsku hermönnunum sem frelsurum.