Þjóðviljinn - 16.12.1979, Blaðsíða 5

Sunnudagur 16. desember 1979.ÞJÓDVILJINN — SÍÐA 5
Árni
Bergmann
skrifar um
bókmenntrir
Daginn fyrir nútímann
WQliam Heinesen
1 morgunkulinu
Þorgeir Þorgeirsson þýddi
Mál og menning
1979.
Þaö er satt best aö segja erfitt
aö tnla þvl aö þessi saga sé frum-
raun Williams Heinesens I skáld-
sagnagerö. Þaö er ekki eins og
hann þreifi fyrir sér meö þvl aö
skrifa þroskasögu þar sem hann
kemur talsmanni og hliöstæöu
sjálfs sin fyrir I þungmiöju —
ekkert er algengara en aö menn
byrji á þann hátt. Nei, William
Heinesen stekkur fram eins og
fullskapaöur og heldur fimlega á
öllum þráöum I stórri kollektíf
skáldsögu. — Sögu þar sem
persónumergö er mikil og gefur
þegar allt kemur saman heild-
stæöa mynd af samfélagi, án þess
aö skipt sé I aöalpersónur og
aukapersónur.
Sögusviöiö er lltil eyja á hjara
veraldar, Þrymsey er hiin kölluö,
og kaupstaöur handan viö sundiö.
Þetta litla sviö hefur Heinesen
fyllt af persónum sem allar eiga
sinn rétt: prestar og kaupmenn,
útgeröarmenn og bændur,
ómagar og sjómenn. Og eins og
gerist,þegar vel tekst til, þá eru
þeir ekki fulltrúar tegundar fyrst
og fremst heldur bæöi þaö og ein-
staklingar sem eiga sér li'f og lit.
Presturinn fær þá vitrun aö hann
sé Jónas spámaöur, Utgeröar-
maöurinn frelsast til játninga-
safnaöar, barnakennarinn er
teygöur milli ástar á skjól-
stæöingi sinum, Jönu,og hold-
lausu fullkomnunargrufM úr guö-
spekinni, Josva heggur af sér
leiöindi og ástleysi meö því aö
hætta lífi sinu I óþarfar mann-
raunir, heimasætan Hilda ferst á
flótta undan þvi fangelsi sem for-
eldrar og óöal vilja leggja hana I.
Saga inni I sögu inni I sögu. Og
þaö gerast margir þeir atburöir
sem snerta alla meö einhverju
móti, þvl þetta er löngufyrir daga
firringarinnar blessaörar: brúö-
kaup, sjávarháski, skiptapi,
heimkoma s jómanna úr fengsælli
ferö. Viö fáum ekki sist aö
kynnast þeim háska i návist
grimmrar náttúru sem skapar
frjóan jaröveg fyrir heittrúar-
vakningar. (Nota bene: hefur
nokkur maöur gefiö fullnægjandi
skýringu á þvf hvers vegna slikir
söfnuöir hafa mótaö mannlif
Færeyinga mun meira en hjá
okkur?)
Timi bókarinnar er mannllf á
mótum eillföar og nútíma; þeirr-
ar eiliföar sem lifir i fjöllum og
hafi, sögnum, draumum, dansi,
þess nútíma sem reisir Hotel Wel-
come og setur mótor i skúturnar,
dansar vangadansog hefur fyrstu
spurnir af hugmyndum sem ekki
eru ættaöar Ur Bibllunni.
Fortiöin, hinar kyrrstæöu aldir
Færeyja, eru þó sterkari en þaö
sem er á ieiöinnii þaö er eins og
viöséum stödd á einhverri Óseyri
viö Axarfjtrö rétt áöur en Salka
Valka kemur þangaö; hjálp-
ræöisherirnir eru komnir þangaö
og austurlensk viska, en sósial-
demókratar og verklýösfélag er
eitthvaö sem spurnir berast af úr
fjarska.
Þú ættir að
íhuga nánar
Aðalstcinn Asberg Sigurðsson:
Ferð undir fjögur augu.
Skáldsaga. Fjölvi 1979.
Þessi litla skáldsaga er frum-
raun ungs höfundar. Við höfum
frammi fyrir okkur sögumann,
hann er I menntó, leiður á
latinunni, sjálfum sér, foreldrum
sinum og misheppnuðum
partíum. Þiö kannist kannski við
gripinn? En allt i einu hefur hann
með óvæntum og óútskýrðum
hætti kynnst manni sem er eldri
og lifsreyndari og öðruvisi, og
sætir allmiklum tlðindum i lífi
menntskælingsins. Að visu kem-
ur þaö á daginn, að þeim sögu-
manni og Spaki (svo er kunning-
inn nefndur) svipar meira saman
en virst gæti i fyrstu: áttavilltir
menn i ótryggum heimi og allra
veðra von. Aöur en það hefur
gerst hafa þeir reykt gras saman
og við höfum kynnst ýmsum
undarlegum uppátækjum Spaks.
Það er ýmislegt vel um lýsing-
una á þeim eyöileik sem mennt-
skælingurinn sveimar I, einnig
eru undarleg uppátæki, eins og
þaö að þeir félagar eru roknir út i
sjó og farnir að slást, fyllilega
trúverðug — þvi ættu menn ekki
aö reyna að brjóta utan af sér
skelina meö fáránlegri
uppákomu, þvi ekki það? En
það er ýmislegt sem höfundinn
skortir enn til að áhugaverðu lifi
sé I þessa bók blásið. Stundum
ryðst félagssálfræöin inn i text-
ann án þess að fara úr rosa-
bullunum og segir sem svo:
„Fjölskylda min... var ekki fær
um að fullnægja mannlegri sam-
skiptaþörf minni”. Hollast aö
strika svonalagað út. I annan staö
vill svo illa til aö langar viðræður
sögumanns og Spaks, sem eru
mikill hluti sögunnar, hanga eins
og I lausu lofti, tengjast ekki viö
athafnir eða aöstæður, verða orö-
in tóm, afstraktbuna. Það er I si-
Um leið og enginn þarf að
villast I andrúmslofti lltils sam-
félags er sleginn sá makrókosm-
Iski og ljóöræni tregaslagur sem
svo mjög einkennir Heinesen. Þú
ert staddur á örsmárri eyju úti i
reginsjó — en þú hefur um leiö
sterk sambönd viö stjörnur
himinsins og sögu guðanna og
heimssköpun: Forvirraöur
farandsali, VItus,og fordrukkinn
skipsprestur,Salómon, sitja yfir
flösku úti i' hrútakofa um nótt á
flótta undan eldsvoöa, og þeir eru
um leiö skipsmenn i örkinni hans
Nóa og i kallfæri viö Guö, hvort
sem hann er nú „voldugur fnæs-
andi Jehóva” eöa „dulitill hlé-
drægur Eros” eöa sjálfur mann-
kærleikinn. Samtal þeirraer hluti
af því sem menn muna þegar þeir
hafa gleymt ööru sem þeir hafa
lesiö.
Þorgeir Þorgeirsson þýöir t
morgunkulinu eins og tvær fyrri
bækurnar i því ritsafni Heinesens
sem Mál og menning er að gefa
út. Þetta er ljómandi texti
islenskur, má mikiö vera ef Þor-
geir þýöir ekki betur meö hverri
bók.
—AB
fellu verið að tala um eitthvað
stórt og mikið, sem um leiö er
ekki unntað hafa hendur á.Dæmi:
„Nei, hugsaöu málið i alvöru.
Flestir láta bara stjórnast af
utanaðkomandi áhrifum. Viö
gleymum að hyggja að eigin
vilja, svo þaö rekur á reiöanum.
Flest af þvi sem gerist I lifinu
gerist sjálfkrafa, ósjálfrátt. Við
hirðum ekki um aö velja þótt það
standi okkur til boða. Þaö er ein-
mitt þetta sem alltof mörgum
yfirsést. Viö getum kallaö það
kæruleysi eöa ef til vill hugleysi.
Sumir hræöast vist eigin langanir
öðru fremur. Ég held það sé betra
aö tala fyrst við sjálfan sig og svo
við aðra. Með þvi móti er mögu-
legt aö öölast dýpri skilning á
tilverunni og hinum ýmsu þáttum
hennar. Þetta ættirðu aö ihuga
nánar.”
Allt gæti þetta verið i lagi ef
svona ræöur væru, sem fyrr seg-
ir, festar viö atvik, fólk, geröir.
Þvi er það svo, aö þegar farið er
undir lokin að tala um mikil áhrif
Spaks á sögumann, þá eigum viö
erfitt meö aö trúa þvi. Það má vel
vera að eitthvað merkilegt hafi
gerst þeirra i milli, en höfundi
hefur þvi miður láöst aö skýra frá
þvi, þótt honum hafi ýmislegt
annaö gefist sómasamlega.
AB
Bcekur
Mennmgarsjóðs
1979
BJÖRN ÞORSTEINSSON:
KÍNAÆVINTÝRI
Fcrðasaga úr dagbókarblöðum frá 1956 þar sem
því er lýst þegar risinn í austri vaknar af
aldasvefni.
W.li Ourarit
GRIKKLAND
HIÐ FORNA
GRIKKLAND
HIÐ FORNA
WILL DURANT:
GRIKKLAND HIÐ FORNA
Dr. Jónas Kristjánsson hefur þýtt rit þetta sem er
í tveimur stórum bindum og fjallar um eitt
forvitnilegasta tímabil mannkynssögunnar þegar
Aþena var höfuðstaður veraldar.
ISLENSK RIT
SAGNADANSAR
Vésteinn Ólason bjó hin fornu
og fögru danskvæði til
■' prentunar en Hreinn
Steingrímsson bókarauka:
Lög við íslenska sagnadansa.
BJÖRN TH. BJÖRNSSON:
VIRKISVETUR
Önnur útgáfa
verðlaunaskáldsögunnar frá
1959 sem hefur verið ófá-
anleg í tuttugu ár. Bókin er
myndskreytt af Kjartani
Guðjónssyni listmálara.
ÞÓR WHITEHEAD:
KOMMÚNISTA-
HREYFINGIN
Á ÍSLANDI
1921-1934
Sagnfræðilegt rit er lýsir
árdögum kommúnismans hér
á landi og átökunum sem þá
urðu á vinstri væng íslenskra
stjórnmála og í verkalýðs-
hreyfingunni.
m
KOMMÚNISTAHREYFINGIN
Á iSLANDI
KJARTAN ÓLAFSSON:
SOVÉTRÍKIN
Nýtt bindi í bókaflokknum
vinsæla Lönd og lýðir þar sem
fjallað er um sögu hins forna
rússneska ríkis en atburðir
raktir til daga byltingarinnar
og ráðstjórnarinnar, síðari
heimsstyrjaldarinnar, kalda
stríðsins og nútímans.
BÓKAtJTGÁFA
MENNINGARSJÓÐS
OG ÞJÓÐVINAFÉLAGSINS
Skálholtsstíg 7 Sími 13652