Þjóðviljinn - 16.12.1979, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. desember 1979
Sunnudagur 16. desember 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
\
LEIKFÖNG
Texti S.dór Ljósm. GEL
Hildur
Patursson
fóstra um
barnaleikföng:
Alltof
mikið
af
Hildur Patursson fóstra.
Við Bergst.aðastræti í
Reykjavík er dagvistunar-
heimilið Ós. Þar vinnur
Hildur Patursson fóstra og
til hennar lögðum við leið
okkar í leit að sannleikan-
um um hvernig leikföng
barna eiga að vera.
— Umfram allt fjölhæf og
þroskandi, sagöi Hildur þegar viö
báöum um hennar álit á leikföng-
um.
— Bestu leikföngin aö minum
dómi eru þau, sem gefa barninu
kost á aö skapa eitthvað úr þeim.
Þar til má nefna kubba og annað
þvi um likt. Orðið þroskaleik-
föng hefur mér þótt misnotað
nokkuö hér á landi þannig aö ég
hygg að margir misskilji það.
Þau leikföng.sem barnið getur
byggt eitthvað úr og bætt við, tel
ég vera bestu leikföngin. Allt of
mikið af leikföngum, sem börnum
er gefið,má flokka undir drasl. Og
það er segin saga að börn fá leið á
þessum leikföngum mjög fljótt.
Lagt tii hliðar
— Hvert er þitt álit á hinum
svonefndu vélrænu leikföngum?
— Ég tel þau ekki heppileg. Þau
gefa barninu engan kost á að búa
neitt til, aöeins að vera áhorfandi
að einhverju sem hreyfist.
— Ég hef heyrt sagtað börn,sem
allan daginn ieika sér að þroska-
leikföngum, verði óð og uppvæg
af gleöi ef þau komast i þessi vél-
rænu leikföng?
— Þetta getur vel átt sér stað,
en þau hafa ekki gaman af þess-
um leikföngum nema augnablik,
rétt á meðan leikföngin eru ný og
spennandi, siðan eru þau lögð til
hliðar. Þetta þekki ég. Þörf barna
fyrir að skapa eitthvað sjálf er
meiri en svo að þau uni til lengdar
sem áhorfendur einhverra leik-
fanga.
óæskileg skipting
— Dúkka er nokkuð umdeilt
leikfang. Hvert er þitt álit á
þeim?
— Ég er mjög hrifin af dúkku
sem leikfangi. Barn sem á dúkku
fær um leið tækifæri á að sýna
umhyggju sina og ástúð og það tel
ég hollt og raunar nauðsynlegt að
börn fái tækifæri til. Hitt er svo
annað mál, aö ég er algerlega á
móti þvi að dúkkur séu aðeins
fyrir stelpur. Það er alger mis-
skilningur, þær eru allt eins fyrir
stráka og ég er mjög á móti
kynjaskiptingu i leikföngum, þau
eru fyrir börn almennt, en ekki
eitt fyrir stelpur og annað fyrir
stráka. Þvi miður hefur þessi
kenning verið rikjandi i gegnum
tiðina en þvi fyrr sem hún liöur
undir lok þvi betra.
— Striðsleikföng?
— Þau eru einhver óheppileg-
ustu leikföng sem hægt er að
hugsa sér og raunar öll leikföng
sem flokka má undir valdaleiki.
Með slikum leikföngum og leikj-
um fá börn mjög óraunhæfar hug-
myndir, sem getur verið erfitt að
eyða siðar meir. Ég myndi aldrei
leyfa strfðs- eða ofbeldisleikföng
á dagheimili þar sem ég ræð.
Höföað til þeirra fullorðnu
— Hvernig stendur á þvi aö svo
mikið selst af vélrænum leikföng-
um, striðsleikföngum og öðru þvl
sem þú telur óæskilega vera?
— Það er auðvitað fullorðna
fólkinu að kenna. Það er fullorðna
fólkið sem kaupir leikföngin og
gefur þau börnum og ég held þvi
fram að leikföng séu búin þannig
til að þau höfði sem mest til hinna
fullorðnu og það eru komplexar
þeirra sem koma fram i leikföng-
um og kaupum á þeim. Maður
sem er með biladellu kaupir full-
kominn rafmagnsbil handa þeim
sem hann ætlar að gefa, eða jafn-
vel bilabraut sem nú er mikið
auglýst. Sá.sem er með flugdellu,
kaupir fjarstýröar flugvélar, þeir
sem eru mikið fyrir tisku og tild-
ur kaupa þær dúkkutegundir,
sem hægt er að kaupa nýjan
tiskufatnað á árlega. Ég veit til
aö mynda aö i Danmörku eru
jafnframt venjulegum útsölum
haldnar útsölur á fatnaði fyrir
Barbiedúkkuraf þvi að nýja tisk-
an er að koma i verslanir. Auðvit-
að nær þetta engri átt, en þarna
er höfðaö til fullorðna fólksins, en
ekki barnanna.
Nytsöm og fræðandi
leikföng.
— Þegar þd talar um leikföng
eins og kubba og annað sem gefur
barninu möguleika á að þroska
sköpunarhæfileika sina, hvað eru
þá bestu leikföngin fyrir eldri
börn, sem ekki hafa lengur
ánægju af þesskonar leikföngum?
— Þaö er svo ótalmargt til,
leikföng sem eru bæði nytsamleg
og fræðandi. Tökum sem dæmi
stækkunargler eða smásjá. Hugs-
aðu þér alla þá möguleika sem
hún veitir barni til aukinnar
fræðslu og ánægju. Ljósmyndavél
og það sem ljósmyndun viðkem-
ur, skiöi, skautar og svona mætti
lengi telja. Það ættu allir að geta -i
séð hvaö svona leikföng veita
börnum fleiri og meiri ánægju-
stundir en einhverjir rafmagns-
bílar sem bruna um gólfið eða
eftir brautum.
Söfnunarleikföng
— Nú virðast strumpar og það
sem þeim viökemur vera i tlsku,
hvernig leikföng eru það?
— Þetta er ein tegundin af þess-
um söfnunarleikföngum. Ég gef
heldur litiö fyrir þetta sem leik-
föng, en þarna kemur máttur
auglýsinganna fram. Til að
mynda i Danmörku er það þannig
að ef pabbi og mamma kaupa
bensin hjá þessu fyrirtæki fylgir
mynd af strumpunum með, sem
hægt er að líma uppá vegg, og
annað er eftir þessu. Mér þykja
þessi söfnunarleikföng heldur
einhæf yfirleitt.
Að samræma tækni
og leikföng
— Vissulega viðurkenni ég að
tæknin er allsstaðar og börnin
hafa hana fyrir augunum daglega
I einhverri mynd og þvi er ekki
rétt að hafna henni algerlega i
leikföngum. En eins og hún er
notuð nú er það ekki æskilegt. Ef
hinsvegar væri hægt að samræma
þroskandi leikföng og tæknileik-
föng, þá væri það mjög æskilegt
að minum dómi. Það er bara ekki
gert, þvi miður.
— Hafa auglýsingar mikil áhrif
á börn?
— Ég verð vör við það að sjón-
varpsauglýsingar hafa þó nokkur
áhrif á þau yngstu, þau tala um
þær og þau leikföng sem sýnd eru
i auglýsingunum, það fer ekki á
milli mála.
Leikurinn þeirra líf
— Hafa leikföng mikil áhrif á
börn?
— Já, tvímælalaust. Leikurinn
er þeirra lif, þeirra heimur i
margar klukkustundir á dag,
þannig að ekki fer hjá þvi að leik-
föngin hafi varanleg áhrif. Og ég
veit að leikir barna og leikföng
þeirra hafa áhrif siðar meir, eins
og raunar allt sem þau sjá, heyra
og gera. Þess vegna er það svo
mikilvægt að börn fái að tjá sig i
leikjum slnum og fái að tjá sig
rétt.
— Hvaða leikföng telur þú
heppilegust af þeim sem hér
fást?
— Ég vil þar til nefna bangsa,
dúkkur eða mjúk smádýr, sem
þau geta sýnt ástúö sina og um-
hyggju, þau tel ég hverju barni
nauðsynleg, en af almennum leik-
föngum hef ég mest álit á Lego-
leikföngunum. Það eru ekki
önnur betri til. Eins má
nefna sænsk leikföng sem heita
Bryo. Þau eru heppileg og sterk,
en alldýr. Síðan mæli ég með öll-
um þeim leikföngum sem gefa
barninu kost á þvl aö nota og
þroska sköpunargáfu sína sem
allra mest.
—S.dór
Fjarstýrðir bllar höfða til hinna fullorðnu.
Leikur og starf að ósi við Bergstaöastræti, einhver hollasti leikur sem hugsast getur.
Dúkkur af ýmsum gerðum eru alltaf vinsæl leikföng en þær eiga að vera mjúkar og hlýlegar segir Hildur
Ég vil harðan pakka en
ekki linan, vegna þess að í
linu pökkunum eru föt, en
dót í hörðu pökkunum,
sagði lítil snáði í viðtali við
fréttamann útvarpsins á
dögunum. Þessi orð hafa
heyrst f yrr og ef f ólk lítur í
eigin barm, hver vonaði
ekki að jólapakkarnir væru
harðir? Leikföng hafa alla
tíð verið það sem börn
vilja og svo mun verða um
ókomna tíð. Nú fer í hönd
sá tími sem um það bil 50%
af leikfangasölu ársins fer
fram, jólamánuðurinn, að
sögn Jóns Péturssonar
verslunarstjóra Tóm-
stundahússins. Og þá
vaknar sú spurning, sem
raunar er ekki ný af nál-
inni, hvernig eiga leikföng
að vera? Um þetfa hefur
verið deilt lengi og frá
mörgum sjónarhornum.
Þroskaleikföng: þau eru leiðin-
leg til lengdar segja sumir, aðrir
að það séu einu leikföngin sem
litil börn ættu aö umgangast.
Striðsleikföng: Stórhættuleg
segja flestir, aðrir að þau séu
skaðlaus. Tæknileikföng: Drasl
sem börnin fá leið á segja sumir,
aðrir aö þetta séu skemmtileg-
ustu og bestu leikföng sem börn
fá. Svona mætti lengi telja.
ímyndunaraflið.
Til hvers eru leikföng? Flestir
munu vera sammáia um það, að
þau séu til aðörvaeg þroska börn-
in. tmyndunarafl barna er afar
frjótt eins og flestir vita og þau
mynda sér ákveðinn heim þa_r
sem leikföngin eru aðaltriðið.
Barn.sem ekki á þessi venjulegu
aðkeyptu leikföng, býr sér þau til
úr hirium ótrúlegustu hlutum,
hlútum sem fullorðnir myndu
vart láta sér detta i hug að gefa
barni sem leikfang.
Þegar talað er um leikföng
barna, þá megum við ekki
gleyma þvi, að það eru fullorðnir
sem finna þau upp og búa þau til
og ekki bara það, heldur kaupa
þau llka handa börnunum i lang
flestum tilfellum. Það eru þvi
ekki börnin sem i raun velja sér
leikföng, heldur fullorðnir sem
velja fyrir þau og ef til vill er það
einmitt þess vegna sem langflest
leikföng eru smækkuð mynd úr
heimi hinna fullorðnu. Bilar,
byssur og striösleikföng hvers
konar, járnbrautir, dúkkur og
dúkkuhús, tiskuföt á dúkkur og
margt fleira mætti upp telja, allt
er þetta smækkaður heimur
hinna fullorðnu. Það er einna
helst hin svo nefndu þroskaleik-
föng, sem gefa sköpunargáfu
barna möguleika þannig að ekki
er fyrirfram ákveðið hvað barnið
á að leika.
Striðsleikföng.
Kannski segir einhver sem svo
og það með rétti, að börn eigi að
lifa að vissu marki i smækkuðum
heimi hinna follorönu. það er sá
heimur sem tekur við hjá þeim
þegar þau vaxa úr grasi. Þetta
eru vissulega rök. En þá vaknar
til að mynda sú spurning, hvers
vegna eru striðsleikföng búin til
og gefin börnum? Enginn okkar
vill strið eða manndráp, en samt
gefum við börnum leikföng, sem
miða að þvi að drepa fólk. Enginn
myndi ljá máls á þvi að fólk
gengi um vopnað skammbyssum i
skreyttum beltum og að fólk stæði
i þvi að skjóta hvert á annað.
Samt sem áður gefum við börnum
svona leikföng. Hvert er mark-
miðið með slikum gjöfum til
barna?
Tæknileikföng
Margir halda þvi fram að
læknileikföng höfði meira til full-
orðna fólksins en barnanna. Hver
hefur ekki séð skritlumyndir af
pabbanum vera að leika sér að
járnbrautinni eftir að barnið er
farið að sofa?l sjálfu sér er ekkert
athugavert við tæknileikföng
annað en þaö að börn fá i flestum
tilfellum leiða á þeim fljótlega.
Kannast ekki flestir foreldrar við
að upptrekkta dótið er látið niður
i kassa eftir fáeinar vikur og
sjaldan tekið upp? Aftur á móti
eru þau leikföng sem krefjast ein-
hverrar hugsunar langlifari, leir,
púsluspil, Legokubbar, smiða-
dót, eða annað þar sem hug-
myndaflugið fær að njóta sin.
ÁStlíð
Yfirleitt eru börn ákaflega blíð-
lynd og hafa þörl tyrir að sýna
elsku sina. Þetta á ekki bara viö i
raunveruleikanum. þar sem for-
eldrar njóta þessarar elsku
þeirra, heldur kemur þetta lika
fram i leikjum þeirra og þá ekki
sisl i meðferð uppáhaldsleik-
fanga. Litum á bangsann, dúkk-
una eða eitthvert litið( fallegt
dýraleikfang. Börn taka oft ótrú-
legu ástfóstri við þessi leiklöng.
llver kannast ekki við að hafa
horft á barn sofa með slika smá-
figúru i fanginu i mörg ár?
Þótt dúkkur hafi alla tið fyrst
og fremst verið ætlaðar stúlkum,
þá gildir svipað lögmál um þær og
til að mynda bangsa, sem strák-
um eru gjarnan gefnir, það, að
börnin hafi eitthvað til að sýna
ástúð sina. Vissulega hefur þetta
breyst nokkuð nú i seinni tið eftir
að hinar vélrænu dúkkur komu,
dúkkur sem gráta, tala og borða.
Þær eru harðar með batterii inni
sér og þvi ekki til þess fallnar að
knúsa þær að sér urn nætur. Sama
gildir um tiskudrósir i gervi
dúkku. Það eru þessar gömlu,
Ijólu en mjúku dúkkur sem gilda
i þessu sambandi.
Sjálfsagt greinir menn á um
hvernig leikföng eiga að vera,
einnig þá sem best eiga að þekkja
til, vegna sérmenntunar sinnar.
Sennilega ættu þó flestir að geta
verið sammála um að leikföng,
sem miða að leik sem fullorðnir
vildu ekki taka þátt i ef um alvör-
una væri að ræða, svo sem stríðs-
leikföng og önnur drápsleikföng,
ætti ekki að gefa börnum.
Með þessu rabbi fylgja tvö við-
töl, annað við fóstru,um hvernig
leikföng eiga að vera,að hennar
mati.og hinsvegar við mann sem
fæst við að selja leikföng og kem-
ur þar margt athyglisvert i ljós.
—S.dór.
Leikföng höfða til
fullorðna fólksins
— Leikföng taka engum
stökkbreytingum frá ári til
árs; einhverjar nýjungar
koma á hverju ári,en ekki
stökkbreytingar. En ef við
tökum til að mynda sl. 10
ár, þá hafa orðið gifurleg-
ar breytingar á þeim tíma,
sagði Jón Pétursson, versl-
unarstjóri í Tómstunda-
húsinu, sem er ein stærsta
barnaleikfangaverslun
landsins.
Jón var spurður að þvi hvort
þroskaleikföng væru meira seld
en tæknileikföng.
— Nei, tæknileikföngin hafa
vinninginn, þau eru mun meira
seld. Annars er þaö misskilning-
ur að það sem fólk kallar þroska-
leikföng sé eitthVað nýtt á leik-
fangamarkaði. Það er ekki rétt.
Þesskonar leikföng hafa alltaf
verið til, en það var ekki fyrr en
fyrir 4-5 árum sem þetta nafn
kom á þessa tegund leikfanga.
Veistu hvers vegna tæknileik-
föngin seljast meira?
— Vegna þess að leikföng eru
látin höfða til fullorðinna,leikföng
eru smækkuð mynd af þeirra
heimi. Fullorðið fólk hrifst ákaf-
lega mikiðaf tæknileikföngum og
kaupir þau þess vegna. Ég hef
orðið vitni að þvi að foreldrar
káupi öðruvisi leikföng en börnin
vildu, vegna þess að þau sjálf
voru hrifnari af þvi sem keypt
var. Þá er það einnig staðreynd,
að leikfangaauglýsingar eru látn-
ar höfða til fullorðna fólksins, það
er fullorðna fólkiö sem kaupir
leikföngin og þvi er höfðað tili
þess.
Hvað eru mest seldu leikföng-
in?
— Bilar, flugvélar og bilabraut-
ir og hér á ég við þau leikföng
sem mesta hafa tæknina. Eins
eru dúkkur sem geta talað, eða
borðað, vinsælar, en hinar gömlu
mjúku dúkkur seljast litið.
Aiiglýsingar
ráöa sölunni
Hvað er það sem veldur mestu
um sölu leikfanga?
— Auglýsingar og aftur auglýs-
ingar. Það er hreint ótrúlegt hve
máttur þeirra er mikill. Viö vor-
um hér með dúkkur sem grétu og
borðuöu, en enginn keypti þær
fyrr en við fórum að auglýsa þær,
þá varð roksala i þeim. Og svona
er meö mörg fleiri leikföng, þau
liggja óhreyfð 1 búðinni þar til
Jón Pétursson.
farið er að auglýsa, þá rjúka þau
út.
Striðsleikföng og önnur þvi um
lik, er mikil sala I þeim?
— Nei, ekki umtalsverð, ætli
það sé meira en um það bil 10%
af heildarsölunni, ég efa það.
Skörp skil
Eru skörp skil milli leikfanga
handa strákum og stelpum?
— Mjög skörp. Maður heyrir
það á fólki. Fyrir slráka eru
keyptir bllar og önnur tækniá-
höld, en handa stelpum mest
dúkkur og það sem þeim viðkem-
ur. svo sem dúkkuvagnar og nú
Bllabrautir vinsælustu leikföngin,enda fulloröiö fólk yfir sig hrifiö af
þeim.
hin siðari ár allskonar fatnaður
og annað handa tiskudúkkum.
Skilin eru þó ekki nærri þvi eins
skörp fyrir minni börnin, 5 ára og
yngri eða svo.
Nú hafa hin siðari ár komið á
markaðinn leikföng eins og Lego
o.fl. sem þykja bæði þroskandi
og jafnframt mjög skemmtileg,
jafnvel fyrir fullorðna, er mikil
sala i slíkum leikföngum?
— Já, og fer vaxandi. Bæði er.
að við þessi leikföng er alltaf hægt
að bæta og eins þykja þau mjög
góð og skemmtileg. Einnig má
nefna Playmobil-leikföngin, þau
eru afar vinsæl.
Tískiileikföng
Hvað með strumpa og þess
háttar leikföng?
— Það er ekki gott aö segja til
um þau enn, þetta er svo nýtt á
markaðnum. Þó hygg ég að hér sé
um tiskuleikföng að ræða. Það
gerist stundum að svona tisku-
leikföng koma fram, sum lifa, en
fleiri deyja út og hætta að seljast.
En þessum tiskuleikföngum fylg-
ir alltaf hálfgert æði og þau selj-
ast óhemju vel til aö byrja með,
þannig er það lika með strump-
ana núna.
Hvernig er verölag á leikföng-
um miðað við nágrannalöndin?
— Verðlag á leikföngum hér er
svipað og til að mynda i Noregi,
kannski aðeins dýrara en I Eng-
landi, svo dæmi sé tekið.
Er frjáls alagning á leikföng-
um?
— Já, hún er alveg frjáls, bæði i-
heildsölu og smásölu.
Hvað er hún há yfirleitt?
— Ætli hún sé ekki að meðaltali
svona um 50% i smáSölu.en 20 til
35% I heildsölu. 1 sumum tilfell-
um er hún yfir 100% i smásölu og
þá er oftast um að ræða ódýr
smáleikföng.
Engin islensk leikföng
Er eitthvað til af Islenskum
leikföngum?
— Ekki lengur. Reykjalundur
framleiddi mjög góð, skemmtileg
og sterk leikföng en nú hefur
þeirri framleiðslu verið hætt og
það er varla hægt að segja að is-
lensk leikföng séu til.
Hver er ástæðan?
— Ætli ástæðan sé ekki sú, að
um það bil 50% af árssölu leik-
fanga fer fram i desember og það
er dýrt fyrir fyrirtæki eins og
Reykjalund að vera allt árið aö
framleiða á lager og selja hann
svo á jeinum mánuði. 1 þeirri óða-
verðb'ólgu sem hér er ræður vart
nokkurt fyrirtæki við slikt.
—S.dór