Þjóðviljinn - 06.01.1980, Blaðsíða 19

Sunnudagur 6. janúar 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 19
# kvikmyndrir
í þessari grein sem er beint f ramhald af grein nr. tvö er
vikið að þeim lögmálum sem stjórnar heimsdreifingu á
f jölmiðlunarefni og hverskonarframleiðsluerþarerum
aðræða. En fyrster aðathuga á hvern hátt f jölmiðlarnir
tengjast valdastoðum þjóðfélagsins.
Einar Már Guðvarðarson
skrifar um börn
og unglinga í samfélagi
einstefnumiðlunar
3.
GREIN
FJÖLMIÐLUN
Augljóslega þá eru fjöl-
miölarnir bundnir valdastoðum
hvers þjóöfélags, þ.e. efnahags-
legum og stjórnmálalegum
(hugmyndafræöilegum) stoö-
um, 1 hver ju þjóöfélagi er þvi sii
mikla hætta fyrir hendi, aö fjöl-
miölarnir hafi áhrif á eöa jafn-
vel stjórni að miklu leyti vissum
þjóöfélagslegum þáttum. Fjöl-
miðlarnir innræta ákveðiö.
gildismat meö einstefnu-miöl'-
un sinni og marka þannig dag-
legt li'f og framtiöarþróun þjóö-
félagsins aö hluta. Sllkt er mjög
óæskilegt í hverju samfélagi og
hindrar eölilega og fordóma-
lausa skoöanamyndun þegn-
anna auk þess að stefna
lýðræöinu i hættu.
Börn og unglingar veröa helst
fyrir baröinu á slikri einstefnu-
miölun, þar sem móttækileiki
þeirra er mjög mikill. Þess
vegna er mjög mikilvægt aö
leggja sérstaka áherslu á
stjórnunarlegar tilhneigingar
fjölmiðlanna i fjölmiölunar-
kennslu og öðru fræöslustarfi. I
markmiöum f jölmiölunar-
kennslu er þvi vægi þessa þáttar
mjög mikiö t.d. I Danmörku,
Svfþjóö, Finnlandi og einnig i
tilraunum sem eru i gangi i
Vestur-Þýskalandi.
En hræöslan viö aö slikar
stjórnunarlegar tilhneigingar
hafi áhrif á siðferðilégt mat, til-
finningar og skoöanamyndun
barna ogunglinga er tengdhag-
fræðilegu hlutverki fjölmiöl-
anna i vestrænum iönaöarþjóö-
félögum aöallega. 1 siauknum
mæli þá hafa f jölmiölarnir sam-
lagast iönaöarframleiöslunni og
þeim lögmálum framboös og
eftirspurnar, sem byggja á há-
marksgróða, þar sem fjöl-
miölarnir gegna hlutverki auög-
unartækis I samkeppni um
markaði. Þetta hefur mótað
er bundin
valdastoð-
um þjóð-
félagsins
starfsaöferöir fjölmiölanna, þvi
samkeppnin um sem stærstan
áhorfendafjölda situr i fyrir-
nlmi á kostnað menntunar-
legra, siöferöislegra, félags-
legra og listrænna þátta.
(Dæmi: Kvikmyndahúsarekst-
ur og þær kvikmyndir sem er
boðiö upp á á tslandi, hinn stóri
þáttur auglýsinga i islensku
hljóðvarpi og sjónvarpi. And-
stæöan er t.d. bann viö auglýs-
ingum i dönsku sjónvarpi og
hljóðvarpi). Einnig hefur stytt-
ingu á vinnudegi fólks og þar
meöauknum fritima veriö fylgt
eftir meö (aukinni) framleiöslu
efnis til fjölmiölunar sem fær
timann til aö liöa, þ.e. afþrey-
ingarefni. Framleiösla efnis til
fjölmiölunar ereinn arövænleg-
asti og mest vaxandi þáttur
iönaöarframleiöslu i vestrænum
iönaöarþjóöfélögum, sem á siö-
an orsök sina meöal annars i
aukinni þörf fólks fyrir sam-
skipti almennt.
Hagfræöileg sjónarmið fjöl-
miölunar og þaö stóra hlutverk
sem þeir gegna i tómum stund-
um fólks hefur einnig haft áhrif
á innihald og listræn gæöi þess
efnis sem er miölað. Fjöl-
miölarnir fá fólk til aö gleyma
atvinnunni og ömurleika hvers-
dagslifsins og leggja mesta
áherslu á skemmti- og afþrey-
ingarefni og annaö hraösoöið
efni, sem krefst lítillar hugsun-
ar og hlutdeildar hvers og eins
móttakenda. Slikt kemur niöur
á börnum og unglingum á
margbreytilegan hátt. í fyrsta
iagi mætirekki sjálf fjölmiölun-
in þörfum barnanna eins og áð-
ur hefur veriö bent á, i öðru lagi
eyöa foreldrarnir dýrmætum
friti'ma I móttöku á sama efni i
staö þess aö sinna börnunum á
annan hátt og meira uppbyggj-
andi, I þriðja lagi stuölar efniö
aö hlutleysi og óvirkni foreldra,
sem kemur siðan aftur niöur á
börnunum. Einnig er vert að
minna á það, að álitið er aö boð-
skiptaaöferöir og efni fjölmiöl-
ana (einnig yfirborösleg og
óhófleg notkun) stuöli aö fölsk-
um væntingum og hæpnu gildis-
mati hjá foreldrum sem sfðan
endurspeglast i þeirri ringulreiö
sem rikir á mörgum heimilum
og í þjóöfélaginu almennt.
Lögmál
heimsdreifingar
ráða ferðinni
I fréttamiölun og annarri
myndamiölun hefur samkeppn-
in um markaöi gjarnan leitt til
óeölilega mikillar framleiðslu á
æsandi efni. Ogþetta efni er ein-
mitt notaö mikiö i fjölmiölum
tiltölulega fámennra og eöa lítt
iönvæddra þjóöfélaga, sem ekki
hafa aðstööu eöa fjárhagslegt
bolmagn til aö standa straum af
slikri framleiöslu. Slikt efni á
yfirleitt upptök sfn I höfuöstöðv-
um fréttadreifingar 1 f jölmenn-
um og iönvæddum þjóöfélögum
og er ekki framleitt til aö mæta
menningarlegum þörfum neins
ákveöins lands en er I staö þess
lagaö eftir lögmálum heims-
dreifingarinnar. Af þessum
ástæöum, þá eru ýmis vanda-
mál, sem koma oft upp i þjóö-
félögum eða þjóöfélagshópum,
útilokuö af fjölmiölunum vegna
hins mikla framboös af æsandi
efni sem er á boöstólum.
Listræn gæöi eru oft vandmet-
in og listrænt efni vandmelt, og
þvi til aö foröast átök og missa
ekki móttakendur er efni fjöl-
miölanna gjarnan miöaö viö
létta afþreyingu. Sem afleiöing
og fylgifiskur þessa, þá er
meirihluti þess efnis sem ætlaö
er meðalmanninum stilaö upp á
hinar lægri hvatir og takmark-
ast viö umfjöllun eins og glæpi,
ofbeldi, fjölskylduna og kyn-
ferðislega þætti. Margbreyti-
leiki þeirrar umfjöllunar getur
veriö mikill, en undan-
tekningarlaust þá er spilað á
sama strenjjánn. Ofbeldi vekur
áhuga fólks vegna þess aö þaö
byggir á samspili lifs og dauöa,
en þessi áhugi er misnotaöur,
ofbeldiö er rangfært og oftast
meö hugsæisblæ. Annað sem
einkennir þessa framleiöslu er
hiö tvöfalda siögæöi. Á viö-
kvæmnislegan hátt er tekib
fram eöa auglýst aö ákveðiö
efni sé ekki viö hæfi barna. En i
flestum tilfellum hafa slikar at-
hugasemdir þau áhrif á börnin,
aö efniö veröur ennþá meira
spennadi I þeirra augum. Börn-
in vilja lika eftir hinum full-
orönu og standa þeim jafnfætis
og þaö sem vekur áhuga pabba
og mömmu vekur einnig áhuga
barnsins enda yfirleittlagt mik-
iö upp úr þvi i uppeldi aö börnin
fullorðnist og göfgist og temji
sér mannanna siöi. Þaö aö þora
er eitthvaö til aö gorta af og
hvetur börn oft til að sjá efni
sem er ekki við þeirra hæfi og er
þá oft mikið lagt f sölurnar til aö
fá vilja sinum framgengt, og aö
lokum gefast foreldrarnir upp
enda þreyttir eftir langan og
strangan vinnudag. Aö slökkva
á fjölmiölinum (t.d. sjónvarp-
inu) og gera eitthvaö annaö og
uppbyggilegra i sameiningu
viröist þvi miöur I fæstum til-
vikum koma til greina.
Harðsoðinn
söluvarningur
Astandiö er þvi þannig i dag i
flestum velferöarrikjum
vestursins, aö móttakendum
fjölmiðlunar er boðiö upp á
menningarlegt efni sem er sam-
kynja, þ.e. hraösoöinn sölu-
varning. En viö veröum einnig
aötaka þaö meö inn i dæmiö, aö
slikur söluvarningur getur veriö
af háum gæöafbkki, en þvi miö-
ur er mikið minna af því efni
heldur en þvi menningarlega
rusli sem okkur er boöiö upp á
dags daglega.,
Móttakandinn sjálfur veröur
þvi aö velja og tina þaö úr, sem
hannvill taka ámótienslíkt eru
börn frekaren abrir ekki fær um
nema þau byggi á gagnrýnu
mati. Þa*ð er þvi nauðsynlegt
fyrir börnin aö öölast nægilega
þekkingu og færni I fjölmiðla-
samskiptum til aö geta byggt á
sliku mati.
t dag þá eru þaö fjölmiölarnir
sjálfir og framleiösla þeirra
sem stjórna hinni óhóflegu og
yfirboröslegu notkun á þeim og
er þaö langt frá þvi aö geta tal-
ist eðlilegt. Þaö er sú fram-
leiösla sem er mest auglýst sem
er útbreiddust (stærsti móttak-
endafjöldi) og þvi miður er það
alltof algengt, aö útbreiddasta
framleiðslan er sú lélegasta.
Fjölmiölarnir eru i dag mjög
stór þáttur i lifi hvers einstak -
lingsog þaö er þvi brýnt og I
raun skylda okkar að hjálpa
börnum og unglingum við aö
finna út samskiptamöguleika og
leiöir i umgengni viö þessi
mikilvægu boðskiptatæki.
Þannig stuðlum við aö persónu-
legum þroska þeirra og styrkj-
um hlutverk fjölmiölanna i
almenum samskiptum, sem er
jafnframt liður i viðhaldi og út-
þenslu lýðræðisins i náinni
framtið.