Þjóðviljinn - 22.05.1980, Blaðsíða 4

4 SIÐA — ÞJ6ÐV1LJINN Fimmtudagur 22. mal 1980
UOÐMMNN
Málgagn sósíalisma, verkalýds-
hreyfingar og þjóðfrelsis
Ltgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans
Framkvæmdastjóri: EiBur Bergmann
Kitstjórar: Árni Bergmann, Einar Karl Haraldsson. Kjartan ólafsson
Fréttastjóri: Vilborg Harbardóttir.
Áugiýsingastjón: Þorgeir Olaísson.
Rekstrarstjóri: Úlfar ÞormóÖsson
Afgreiöslustjóri: Valþór Hlööversson
Blaöamenn: AlfheiÖur Ingadóttir, Einar Orn Stefánsson, Guöjón Friöriks-
son, Ingibjörg Haraldsdóttir, Magnús'H. Glslason, Sigurdór Sigurdórsson.
Þingfréttir: Þorsteinn Magnússon.
tþróttafréttamaöur: Ingólfur Hannesson.
Ljósmvndir: Einar Karlsson, Gunnar EHsson
Útlit og hönnun: Guöjón Sveinbjörnsson, Sævar Guöbjörnsson,
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Ellas Mar.
Safnvöröur:Eyjólfur Arnason.
Auglýsingar: Sigrlöur Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Skrifstofa :Guörún Guövaröardóttir.
Afgreiösla : Kristln Pétursdóttir, Bára Halldórsdóttir, Bára Siguröardótt ir
Simavarsla: Ólöf Halldórsdóttir, Sigrlöur Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún Báröardóttir.
HúsmóÖir: Jóna Siguröardóttir.
Pökkun:.Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
Útkeyrsla: Sölvi Magnússon, Rafn Guömundsson.
-Kitstjórn, afgreiösla og auglýsingar: Sföumúla 6, Reykjavfk, slmi 8 13 33.
Prentun: Blaöaprent hf.
Fé til ttsta
og bókmennta
• Fyrir nokkrum vikum var í fjölmiðlum birt skjal
sem hefur valdið töluverðu f jaðrafoki: á fimmta tug rit-
höfunda létu í Ijós mótmæli gegn úthlutunum úr Launa-
sjóði rithöfunda. Að þessu þótti fréttamatur, hitt er svo
víst, aðekki hefur umræða um lífsskilyrði bókmennta og
starfsaðstöðu rithöfunda batnað fyrir bragðið. Oðru
nær: þaðer líklegtað þetta skjal haf i stórlega spillt fyrir
rithöfundum í almenningsáliti.
• Síðasta dæmið um af leiðingar þessa máls mátti sjá í
Vísi í gær. Þar hefur verið reiknað saman hve margra
mánaða laun hinir ýmsu rithöfundar hafa fengið úr
þeim sjóðum, sem einhverjar upphæðir greiða til þeirra.
Rithöfundum er þarna stillt upp sem einhverskonar
ómögum, þeir fá uppnefni eins og „sjóðakóngar" og þar
fram eftir götum. Engin tilraun er gerð til að meta hvað
er að baki útkomunni og samantektin verður því afar
villandi um marga hluti: sámreikningur af þessu tagi
sýnir ekki, að rithöf undafé er á einum staðnum veitt til
manna fyrir tiltekin störf, í öðrum í heiðursskyni eða
sem einskonar eftirlaun,og ýmislega fleiri áhrifaþætti
mætti rekja.
• Eitt kemur þó jákvætt út úr þessari skrýtnu saman-
tekt: hún setur mjög stórt strik í útreikninga andmæl-
endanna 45, sem höfðu sett nafn sitt undir það, að fé til
rithöfunda væri í reynd úthlutað eftir afstöðu þeirra til
ákveðins stjórnmálaf lokks, nánar tiltekið Alþýðubanda-
lagsins. En þær ásakanir voru reyndar svo fáránlegar,
að ýmsir þeirra sem undir margnefnt skjal skrifuðu
haf a síðar tekið það f ram að þeir hefðu kosið að óánæg ja
þeirra hefði komiðfram með öðrum hætti, undir annars-
konar skjali.
• Frumkvöðlar skjalsins virðast hafa haft það í huga,
að vinna að því, að koma sjóðamálum rithöfunda aftur
til Alþingis meðsama hætti og svonefnd Listamannalaun
eru nú afgreidd. Hvað sem öðru líður þá hefði þar orðið
um mjög mikla afturför að ræða. Nefnd til að stjórna
sjóði, sem rithöfundar skipa sjálfir, eins og stjórn
Launasjóðs, mun að sönnu aldrei gera svo öllum líki. En
hún mun vissulega líklegri til að gera bókmenntum gagn
með starfi sínu en þingkjörin nefnd, sem hefur, eins og
reynslan af Listamannalaununum sýnir, mikla til-
hneigingu til að tvístra peningum í sumpart pólitískri og
sumpart meiningarlausri velvild þannig að útkoman
verður til harla lítils raunverulegs gagns:
neftóbaksstyrkir, heiðurspeningar.
• Hitt er svo annað mál, að vel mættu Alþingismenn
taka undir þær áskoranir sem fyrr og síðar hafa fram
komið um allsherjarendurskoðun á f jármálum lista og
bókmennta. Það er vitanlega mikið starf og f lókið. En þó
er tiltöfulega hægur vandi að benda á nokkuð það sem
helst ber að forðast. Það ber til dæmis að forðast sem
mest að einmitt Alþingi sé með bein afskipti af þessum
málum. Þess er að sjá um f jármál og nokkrar einfaldar
meginreglur. ( annan stað ber að forðast þá skipan, að
verið sé í einni og sömu stofnun eða nefnd að meta sam-
an ólíkar listgreinar, eins og gerist í úthlutunarnefnd
Listamannalauna og viðar. Best fer á að hafa f jármál
listgreinanna aðskilin. ( þriðja lagi þarf að forðast að
gera á einum vettvangi upp á milli eftirlaunasjónarmiða
og stuðnings til starfs. ( f jórða lagi þarf að hugsa sér-
staklega fyrir þeim sem eru að byrja störf á sviði lista og
bókmennta, til að koma ( veg fyrir óþarfa og háskalega
togstreitu kynslóða.
• í f immta lagi þarf þetta samfélag að sýna örlæti við
menningarstarfsemi. Auðvitað. En því miður ekki van-
þörf á að taka það fram.
— áb
klíppt
Fróöleikur um
fiskistofna
1 20.hefti af Hafrannsóknum
tímariti Hafrannsóknastofn-
unarinnar er margan fró&leik
aö finna um ástand nytjastofna
á Islandsmi&um og aflahorfur i
ár.
Heftiö kom út fyrir skömmu'.
Viö leyfum okkur aö birta hér
nokkur orö um þorsk og ýsu og
fleiri fiskistofna sem Jón Jóns-
son, forstjóri Hafrannsókna-
stofnunarinnar, skrifar I for-
mála timaritsheftisins.
Meö fylgir linurit, sem sýnir
þróun ýsustofnsins, og tafla sem
sýnir áætlaöan fjölda þorska,
sem landaö var i hverjum
aldursflokki árin 1970-1979.
Jón Jónsson segir:
„Skýrslur Hafrannsókna-
stofnunarinnar um ástand
nytjastofna á tslandsmiöum
hafa á undanförnum árum ým-
ist veriö nefndar svartar, gráar
eöa jafnvel hvitar, eftir þvi
hvert mat stofnunarinnar hefur
veriö á ástandi og aflahorfum
og hverjar tillögur hennar hafa
veriö um leyfilegt aflahámark á
hinum ýmsu tegundum.
Ýsa
Myndin á forsiöu þessa heftis
(Sjá llnurit hér — Þjv.) er valin
til þess aö sýna hvernig reynst
hefur unnt aö byggja upp ofnýtt-
an fiskstofn meö skynsamlegum
aðgeröum. Ofveiöi ýsustofnsins
á Islandsmiöum á árunum milli
fyrri og siöari heimsstyrjalda
var viöa um heim notuö sem
sigilt dæmi um áhrif of mikilla
veiöa á fiskstofna. Myndin sýnír
greinilega hvernig stofninum
hrakaði ár frá ári á timabilinu
1965 til 1972 og hvernig hann fór
siöan aö taka viö sér fyrir al-
vöru, bæöi eftir aö dró úr veiöi
útlendinga, en þó fyrst og
fremst vegna aukningar
möskvastæröar i poka botn-
vörpunnar, fyrst i 135 mm og
siöan 1155 mm. Friöun stofnsins
kemur einnig vel fram i þeim
tölum, sem viö höfum um fjölda
fiska sem landaö er úr hverjum
aldursflokki. Arið 1973 var t.d.
landaö 9.6 miljón ýsum þriggja
ára gömlum en aöeins 2.6 mil-
jónum sex ára gömlum. Ariö
1979 var þessu alveg öfugt fariö.
Þá var einungis landaö 1.6 mil-
jón ýsum þriggja ára en 9.6 mil-
jón sex ára gömlum. Sam-
kvæmt þessu mun láta nærri aö
fyrra áriö hafi hver fiskur vegiö
aö meöaltali 1.7 kg en 2.3 kg siö-
ara áriö.
Þorskur
Þorskstofninn hefur einnig
tekiö viö sér undanfarin fimm
ár eins og fram kemur i þessari
skýrslu og á þaö viö um heildar-
stofninn, en þvi miöur hefur
uppbygging hrygningarstofns-
ins gengiö mun hægar. Aukn-
ingu heildarstofnsins valda
einkum tveir góöir árgangar frá
árunum 1973 og 1976, og er sá
siöamefndi i hópi stærstu ár-
ganga slðan áriö 1952 og er þaö,
ásamt endurmati á stærö 1973
árgangsins, forsenda fyrir til-
lögum stofnunarinnar um 300
þús. tonna leyfilegan hámarks-
afla áriö 1980, þvi verulega var
fariö fram úr tillögum hennar
fyrir áriö 1979.
Friöunaraögeröir undanfar-
inna ára, aukning möskva-
stæröar, aukning lágmarks-
stæröar fisks er landa má og
lokun svæöa meö smáfiski hafa
komiö greinilega fram i aldurs-
dreifingu landaös þorsks á
undanförnum árum. Aætlaö er
aö áriö 1975 hafi veriö landaö af
íslandsmiöum um 37.6 miljón-
um þriggja ára þorsks, en aö-
eins 4.9 miljónum áriö 1978.
Hiö lélega ástand hrygningar-
stofnsins veldur þó áhyggjum
og viröist sóknin i hinn ókyn-
þroska hluta stofnsins ennþá
vera of mikil til þess aö hrygn-
ingarstofninn nái aö rétta viö I
þau 500 þús. tonn, sem stofnunin
telur æskilega stærö. Meö sömu
sókn og undanfarin ár mun
þessi hluti stofnsins haldast á
bilinu 200-350 þús. tonn næstu
fimm árin og vertiöarafli
væntanlega verða I samræmi
viö þaö. Ef hinsvegar tækist aö
takmarka þorskveiöina viö 300
þús. tonn myndi hrygningar-
stofninn væntanlega vera kom-
inn upp I 500 þús. tonn árið 1983.
Aðrar tegundir
Ufsastofninn minnkaöi um
60% á árunum 1970-1977, en hef-
ur siöan heldur veriö aö rétta
viö. Miðaö viö núverandi ástand
stofnsins er þvi lagt til aö kvót-
inn veröi sá sami og áriö 1979
eöa 60 þús. tonn og takist aö
halda aflanum i samræmi viö
þaö, má búast viö aö bæöi
heildarstofn og hrygningarstofn
aukist svo á þessu ári aö unnt
veröi aö auka ufsaveiöina á
næsta ári.
A s.l. ári varö umtalsverð
aukning á karfaveiöi Islendinga
og jókst aflinn úr 33.3 þús. tonn-
um áriö 1978 i 62.2 þús. tonn áriö
1979 og erum viö þvi komnir ná-
lægt heildarveiöinni áöur en út-
lendingar hurfu af miöunum. Er
nú svo komiö aö karfaafli okkar
er meiri en gert er ráö fyrir af
Alþjóöahafrannsóknarráöinu,
en þaö lagöi til aö heildarafli
karfa viö Færeyjar, Island og
Austur-Grænland fari ekki yfir
65 þús. tonn á árinu 1980. • * •
Grálúöuaflinn jókst einnig á
s.l. ári I 16.9 þús. tonn úr 11.3
þús. tonnum áriö áöur. Alþjóöa-
hafrannsóknaráöiö lagöi til 15
þús. tonna hámarksafla fyrir
árin 1979 og 1980 hvort um sig og
mælir Hafrannsóknastofnunin
meö þvi.
Skarkolaaflinn áriö 1979 nam
4,6 þús. tonnum eöa einungis
helmingi þess sem talinn er
varanlegur hámarksafli.
Vinnslutilraunir sem geröar
voru meö skarkola veiddan i
dragnót I Faxaflóa haustiö 1979
benda til aö möguleiki sé til aö
fullnýta þessa tegund I nánustu
framtiö. • • •
Lagt er til aö hámarksafli á
sild veröi 45 þús. tonn. A s.l. ári
nam sildaraflinn 44.5 þús. tonn-
um, en stofnunin haföi mælt
meö 35 þús. tonna heildarafla.
Taliö er aö rúmlega 600 þús.
tonn af loönu hafi hrygnt voriö
1979. Tillaga stofnunarinnar um
300 þús. tonna leyfilegan há-
marksafla á timabilinu 1. jan.
til vertiöarloka 1980 byggist á
þvi aö a.m.k. 2/3 þess sem
hrygndi I fyrra geti hrygnt I ár.
Stofnunin telui aö frekari skerö-
ing stofnsins sé utan skynsam-
legra marka.
Humaraflinn varö 1.460 tonn
áriö 1979, miöaö viö 2,5 þús.
tonna leyfilegan hámarksafla.
Er kennt um minni sókn og
kaldari sjó á suöausturmiöum.
Þrátt fyrir þetta er lagt til aö
leyfilegur hámarksafli veröi 2,5
þús. tonn áriö 1980.
Lagt er til aö leyfilegur há-
marksafli á hörpudiski veröi 8,9
þús. tonn 1980 miðað viö 7,5 þús.
tonn áriö 1979.
Rækjuaflinn varö mun meiri
áriö 1979 en áriö á undan og er
meginorsökin sú, aö haustiö
1978 var veiöibann á flestum
grunnmiöum vegna seiöa-
mergöar. Astand stofnsins var
taliö gott á árinu en afli á djúþ-
slóö dróst saman, gagnstætt þvi
er menn geröu sér vonir um.
Lagt er til aö hámarksafli á vor-
vertið 1979 á grunnslóð veröi
ekki meiri en 5.500 tonn, en ekki
eru geröar neinar tillögur um
hámarksafla á djúpslóö.”
TAFLA I.
Áætlaóur fjiildi |>orskii (|ius. liskiir) scm liindaú vnr í livcrjum aldursflokki áriu 1970—1979.
Ar 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 I97H 1979')
A lclur I 28

? 31 S 820 3.685 1.445 241 51 162 109
3
10.670 13.303 8.664 37.583 14.211 29.522 24.140 2.611 4.879 4.923
4 50.014 35.932 27.765 25.602 58.770 28.786 38.174 45.602 13.396 27.733
5 24.737 45.939 30.861 26.338 22.632 44.057 20.797 31.020 43.426 14.717
6 27.188 21.275 23.346 16.048 15.183 12.421 24.976 12.270 19.417 36.113
7 15.497 17.443 11.190 12.011 9.640 11.118 5.6Ó6 15.405 1 l.l 14 14.221
8 12.066 12.334 10.596 3.607 6.140 4.202 6.962 3.129 5.556 4.472
9 14.581 6.885 11.243 5.893 1.705 2.212 1.160 1.877 1.067 1.475
10 516 4.710 4.298 7.853 3.059 867 589 406 488. 342
11 175 360 1.281 1.452 2.162 1.146 240 164 149 141

12 99 108 83 261 293 466 159 25 58 36
13 4.3 57 33 11 108 83 64 47 3 12
14 18 18 3 1 31 19 16 1 6 4
Alls 155.919 159.184 133.076 139.066 136.254 136.344 123.124 112.608 99.721 104.298
>) Rciknað út frá 348 þús. tonna áætluöum þorskafla. _
-------------------og skorið