Þjóðviljinn - 30.08.1980, Síða 6

. 6.SÍÐA — ÞJÓÐVILJ.IN.N Helgin 30.-31. ágúst 1980
UOBVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjóðfrelsis
Ctgefandi: Útgáfufélag t»jóÖviljans
Framkvæmdastjóri: Eiöur Bergmann
Ritstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson- Kjartan ólafsson
Fréttastjóri: Vilborg Haröardóttir.
Auglýsingastjóri: Þorgeir Olafsson.
L'msjónarmaöur Sunnudagsblaös: Guöjón Friöriksson.
Afgreiöslustjóri-.Valþór HlöÖversson
Rlaöamenn: Alfheiöur Ingadóttir. Einar örn Stefánsson, Ingibjörg Haralds-
dóttir, Kristin Astgeirsdóttir, Magnús H. Gislason, Sigurdór Sigurdórsson.
Þingfréttir: Þorstemn Magnússon.
iþróttafréttamaöur: Ingólfur Hannesson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Gunnar Elisson
Ctiit og hönnun: Guöjón Sveinbjörnsson, Sævar Guöbjörnsson,
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Safnvöröur:Eyjólfur Arnason.
Auglýsingar: Sigríöur Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Gúövaröardóttir. Jóhannes Haröarson.
Afgreiösla: Kristin Fetursdóttir. Bára Siguröardóttir
Slmavarsla: Ólöf Halldórsdóttir, Sigriöur Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún Báröardóttir.
llúsmóöir: Anna Kristin Sverrisdóttir.
Fökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
Ctkeyrsla: Sölvi Magnússon, Rafn Guömundsson.
Ritstjórn, afgreiösla og áuglýsingar: Siöumilla 6, Reykjavik, simi 8 13 33.
Prentun: Blaöaprent hf.
Milli vonar og ótta
# Milli vonar og ótta er nú f ylgst með verkfallsátökun-
um í Póllandi. Vonin er sömu ættar og sú er bundin var
vorinu í Prag 1968, og óttinn er tengdur hótunum um
,,bróðurlegar" skriðdrekaheimsóknir úr austri.
• Eins og oft áður þegar knúið hef ur verið á um breyt-
ingar í lýðræðisátt i ríkjum Austur-Evrópu heyrist sá
tónn frá Kreml að um sé að ræða and-sósíalísk öfl sem
vilji sósíalískt þjóðskipulag feigt. í honum felst í senn
hótun og ,,réttlæting" fyrir íhlutun í innri mál Póllands,
samkvæmt Breshnev-kenningunni. Og eins og jaf nan áð-
ur á Breshnev bandamenn á Vesturlöndum i and-
sósíölskum f jölmiðlum sem keppast við að sannfæra les-
✓ endur sína um að Moskvumenn haf i rétt fyrir sér.
• l raun er þó kjarni málsins sá að i Póllandi er sterk
og vel skipulögð hreyfing að krefjast pólitískra breyt-
inga í anda formúlunnar, enginn sósíalismi án lýðræðis
og ekkert lýðræði án sósíalisma. Uppreisnin felst í
andóf i gegn ríkisreknu einf lokkskerf i sem er rúið trausti
landsmanna og stendur í vegi fyrir efnahagslegum um-
bótum og á fátt skylt við sósíalískar hugsjónir.
• Pólsku verkfallsátökin eru frábrugðin flestu öðru
sem gerjast hefur í þeim rikjum sem verið hafa á
áf rifasvæði Sovétmanna í Austur-Evrópu frá stríðslok-
um. Um það er víðtæk samstaða meðal verkamanna og
menntamanna, samstaða sem nær langt inn í raðir
kommúnistaf lokks landsins, að efnahagskreppan í Pól
landi verði ekki leyst nema að undangengnum víðtækum
pólitískum breytingum. Vert er að minnast þess að í
Tékkóslóvakíu 1968 var f yrst og f remst um að ræða upp-
gjör innan valdaf lokksins. Á því er að vísu enginn vaf i að
Dutcek og fylgismenn hans áttu stuðning þorra þjóðar-
innar, en þó var hægt að breyta vori í haust með sovésku
valdboði og forystuskiptum í flokknum. Flest bendir til
þess að Sovétstjórninni myndi ekki duga að fá sér hand-
gengna Pólverja að ganga í verkin fyrir sig og brjóta á
bak aftur samstöðuna í Póllandi. Til þess dygði ekkert
minna en stríð við þjóðina alla, án milligöngu.
• Verkamenn í Póllandi reisa kröfur sínar m.a. á
skýrslu sem unnin var af hópi menntamanna og birt
snemma á þessu ári. Athyglisvert er að þessi hópur er
tengdur valdakerfinu í Póllandi og KOR-nefndin svo-
kallaða, sem útavið er í forystu andófshreyfingarinnar,
hef ur náin tengsl inn í pólska stjórnkerf ið, auk þess sem
hún hefur komið á virku samskipta- og upplýsinganeti,
innanlands sem utan.
# Rikisstjórn Póllands hefur gengið að flestum kröf-
um verkfallsmanna og eru það í sjálfu sér stórtíðindi að
hún skuli hafa viðurkennt samtök þeirra sem samnings-
aðila. En þar stendur hnífurinn > kúnni að verkfallsmenn
frábiðja sér forræði verkalýðssamtaka rikis-
flokksins og halda fast við kröfuna um frjáls verka-
lýðsfélög. Þeim nægja ekki óljós loforð um frjálsar og
leynilegar kosningar enda loforð flokks og ríkis ekki
mikils metin í Póllandi um þessar mundir.
# Baráttan í Póllandi er í senn mannréttinda- og sjálf-
stæðisbarátta. Um það er víðtæk samstaða að án sjálf-
stæðari stöðu landsins gagnvart sovésku drottnunarvaldi
og án aukinna lýðréttinda almennings muni allar til-
raunir til að leysa ef nahagskreppuna reynast kák eitt og
hugsanlega leiða til algjörs hruns. Pólverjar vilja fá
frelsi til að fara eigin leiðir við lausn þeirra vandamála
sem þeir eiga við að etja. Þetta er ekki einangruð af-
staða andófsmanna heldur einnig útbreidd og almenn
skoðun innan valdaflokksins.
# Einmitt af þessum ástæðum er brýnt að allir þeir
einstaklingar og samtök, sem eiga aðgang að pólskum
stjórnvöldum og stofnunum, noti tengsl sín til að styðja
málstað pólskrar alþýðu. Alþýðusamband (slands hefur
skorað á Alþýðusamband Póllands að gegna skyldu sinni
og styðja réttindabaráttu verkfallsmanna. Slíkar brýn-
ingar þurfa nú að berast sem víðast að til Póllands. Mik-
ið er i húf i og mikið þarf til ef vonirnar eiga ekki að troð-
ast undir skriðdrekabeltum.
—ekh
úr aimanakínu
Síðustu vikur og mánuði hafa
átt sér stað harðar deilur i fjöl-
miölum og viðar um það hvort
hér á landi séu staðsett kjarn-
orkuvopn á vegum Bandarikja-
hers eða ekki. 1 þessarri orra-
hrið hefur m.a. verið ákaft vitn-
að af hálfu herstöðvasinna i
„sérsamkomulag” sem eigi að
hafa verið gert um þetta mál
milli Bandarikjastjórnar og ts-
lands og feli i sér að hér séu ekki
staðsett kjarnorkuvopn. Hafa ó-
fáir leiðarar verið ritaðir i
Morgunblaðið til að vegsama
þetta „sérsamkomulag”.
Nýlega hefur hins vegar utan-
rikisráðherra íslands, ólafur
Jóhannesson viðurkennt i skrif-
legu svari við fyrirspurn frá
Ólafi Ragnari Grimssyni á fundi
utanrikismálanefndar Alþingis,
að þetta „sérsamkomulag” hafi
aldrei verið til, þrátt fyrir yfir-
lýsingar fjölmargra ráðamanna
siðustu 20 árin um tilvist sam-
komulagsins. Þannig hefur ut-
anrikisráðherra nú gert ómerk
ummæli ýmissa islenskra
stjórnmáiaieiðtoga svo sem
Emiis Jónssonar fyrrverandi ut-
anrikisráðherra, en Emil vitn-
Úr þvi að herstöðvasinnar
staðhæfa nú ákaft að hér séu
engin kjarnorkuvopn, gæti ein-
hver látið sér detta i hug að
þessir sömu menn væru andvig-
ir öllum hugmyndum um stað-
setningu slikra vopna hérlendis.
1 reynd er þessu þó á annan veg
farið. Staðreyndin er nefnilega
sú að þó forysta herstöðvasinna
hamri á þvi að hér séu ekki
kjarnorkuvopn þá telur hún full-
komlega eðlilegt að staðsetja
þau hér á „hættustundu”. Her-
stöðvasinnar hika þvi ekki við
að gera Island að vigvellí i hugs
anlegu kjarnorkustriöi. Þessari
staðreynd hampa þeirlitt núen
þó telja þeir þetta svo sjálfsagt
að þeim finnst ekkert óeðlilegt
að lýsa þessu yfir svona i fram-
hjáhlaupi eins og þeir Björn
Bjarnason og Matthias A.
Mathiesen fulltrúar Sjálfstæðis-
flokksins i öryggismálanefnd-
inni gerðu i sérstakri yfirlýs-
ingu um störf öryggismála-
nefndarinnar þann 13. ágúst sl„
en þar segja þeir m.a.:
„Viðbúnaður hers er miðað-
ur við verstu hugsanlegu að-
stæður og í honum kann að fel-
ast að nauðsynlegt sé að taka á
móti kjarnorkuvopnum á ts-
landi á hættustundu eða i neyð-
artilvikum. Þann möguleika
hafa hvorki islensk stjórnvöld
né erlend útilokað, en til þess
var Guðmundur t. auðsýnilega
ekki i vafa um hvað gera skyldi.
Þessi afstaða herstöðvasinna
tíl hugsanlegrar staðsetningar
og beitingar kjarnorkuvopna á
tslandi i þágu Baodarikjanna
endurspeglast greinilega i
þeirri staðreynd að þeir hafa
aldrei getað fallist á að Alþingi
geri um það samþykkt að banna
staðsetningu og beitingu kjarn-
orkuvopna á islensku yfirráða-
svæði. Þeir hafa jafnvel ekki
vilað fyrir sér að fella tillögur
um slik efni og þannig opinber-
að þjónkun sina við Bandarikin.
Þannig felldu herstöðvasinnar á
Alþingi 27. okt 1961 tillögu sem
borin var fram af Lúðvik
Jósepssyni og Hannibal Valdi-
marssyni um að banna stað-
setningu kjarnorkuvopna hér-
lendis. Tillagan var flutt sem
breytingartillaga við fram-
komna tillögu um að mótmæla
kjarnorkusprengjutilraunum
Sovétrikjanna. Tillagan var
svohljóðandi:
„Alþingi lýsir ennfremur yíir
þvi, að það muni aldrei leyfa
staðsetningu neins konar kjarn-
orkuvopna á tslandi né að slik-
um vopnum verði nokkurn tima
beitt frá stöðvum hér á landi”
(Alþingistiðindi, A-1961, bls.
297-298).
Þessi tillaga var felld að við-
Afstaða herstöðvasinna til
staðsetningar kjarnavopna
aði i þetta imyndaða samkomu-
lag á Alþingi 23. janúar 1968
með svofelldum orðum.
„Ég hef raunar ekki annað
um þetta að segja heldur en það,
að það er fullt samkomulag á
milli rikisstjórnar tslands og
varnarliðsins, þeirra sem þvi
stjórna, um það, að hér á tslandi
séu ekki kjarnorkusprengjur af
neinu tagi. Og ég veit ekki ann-
að, og það hefur aldrei komið
neitt fram, sem bendi i aðra átt
en þá, að þetta samkomulag sé
virt og haldið að öllu leyti af við
semjendum okkar um þetta
mál. Ég hef ekki heyrt um það
og það hefur ekki að svo miklu
leyti, sem ég veit, legið nokkur
grunur á, að þétta samkomulag
hafi verið rofið og að kjarn-
orkuvopn hafi verið höfð hér um
hönd” (Alþingistiðindi, B-1968,
5. hefti, bls. 2155 - undirstrikan-
ir eru minar).
Tilefni þessarar yfirlýsingar
Emils Jónssonar var fyrirsprun
frá Magnúsi Kjartanssyni um
kjarnorkuvopn á tslandi vegna
þess að bandarisk þota hafði
farist á Grænlandi hlaðin 4 vetn-
issprengjum.
Staðreyndin er þvi sú að eina
yfirlýsingin sem komið hefur
frá Bandarikjastjórn um stað-
setningu kjarnorkuvopna á ts-
landi er bréf sendiherra Banda-
rikjanna 11. ágúst sl. Bréf
sendiherrans er hins vegar það
loðið og óskýrt að það tekur á
engan hátt af skarið um það
hvort hér séu staðsett kjarn-
orkuvopn eða ekki. Virðist orða-
lag bréfsins miðast við það eitt
að segja sem minnst og halda
opnum öllum leiðum varðandi
staðsetningu kjarnorkuvopna
hérlendis. Spurningunni um það
hvort hér séu kjarnorkuvopn
hefur þvi enn ekki verið svarað,
en ýmis gögn sem nýlega hafa
verið dregin fram i dagsljósið
benda þó til þess að hér séu nú
þegar staðsett bandarisk kjarn-
orkuvopn.
þarf samþykki islensku rikis-
stjórnarinnar” (Mbl. 13. ágúst
1980, bls. 3 — undirstrikanir
eru minar).
Eins og skýrt kemur fram i
lok þessarar yfirlýsingar eru
fulltrúar herstöðvasinna ekki að
boða neinn nýjan sannleika.
Þetta hefur i reynd verið af-
staða þeirra alla tið þó svo þess-
ari afstöðu hafi ekki mikið verið
hampað. Við getum fundiö ýms-
ar yfirlýsingar þessarra manna
sl. 20-30 ár er ganga i sömu átt.
Hér læt ég nægja að vitna til
orða eins helsta postula Banda-
rikjastjórnar á tslandi fyrr og
siðar, Guðmundar 1. Guð-
mundssonar fyrrv. utanrikis-
ráðherra. Guðmundur I. sagði á
Alþingi 22. janúar 1964 þegar
rætt var um tillögu um heimild
til handa rikisstjórn lslands að
staðfesta alþjóðasamning um
bann gegn tilraunum með
kjarnorkuvopn:
,, Tilefni til þess að hafa hér
kjarnorkuvopn hafa alls ekki
verið fyrir hendi. En það er
skoðun rikisstjórnarinnar að
það sé ekki ástæða til að slá þvi
föstu um alla framtið að hér
skuli engin kjarnorkuvopn
vera” (Alþingistiðindi, D-1963,
fyrra hefti, bls. 14 — Undir-
strikanir eru minar).
Sem sagt 1964 var þannig
ástandið i alþjóðamálum að það
var ekki tilefni að mati
Guðmundar 1. Guðmundssonar
að staðsetja hér kjarnorkuvopn.
En ef það tilefni skapaðist þá
höfðu nafnakalli með 30 atkvæö-
um Sjálfstæðis- og Alþýðu-
flokksþingmanna gegn 26 at-
kvæðum Alþýðubandálags- og
Framsóknarmanna (sbr.
Alþ.tfðindi, D-1961, bls. 54).
Slik var þjónkunin við Banda-
rikin að ekki var talið þorandi
að Alþingi tslendinga gæfi þessa
yfirlýsingu. Vitaskuld hefðum
við ekki getað með slikri yfir-
lýsingu útilokað aflbeitingu
stórveldis i þeim tilgangi að
staðsetja hér kjarnorkuvopn.
Engu að siður getum við tslend-
ingar tekið af skarið um það að
við munum ekki samþykkja
slika staðsetningu og þarmeð
ekki fallast á að gera ísland að
vigvelli kjarnorkustriðs. Slik yf-
irlýsing er það eina sem sæm-
andi er fyrir smáþjóð eins og Is-
lendinga, sem á eins og aðrar
þjóðir framtið sina undir þvi að
koma megi i veg fyrir beitingu
kjarnorkuvopna.
1 ljósi þess sem hér hefur ver-
ið rakið er þvi greinilegt að það
er takmarkað gagn i þvi fyrir
okkur þó sannað yrði að núna
séu ekki nein kjarnorkuvopn
staðsett á tslandi úr þvi að það
erásetningur herstöðvasinna og
ráðandi afla að heimila flutning
þessara vopna hingað þegar
spenna myndast i samskiptum
stórveldanna. Það virðist stað-
fastur ásetningur herstöðva-
sinna að gera tsland að virkum
aðila i hugsanlegum kjarnorku-
átökum stórveldanna.
Þorsteinn
Magnússon
skrifar