Þjóðviljinn - 08.11.1980, Síða 24

Þjóðviljinn - 08.11.1980, Síða 24
. i!i AOiH — Ví//(J/VrtóW OKfel t‘jdmovön .fi—.H fiijjloíi 24 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 8.-9. nóvember 1980 Eitt af þvi sem skapaBi Reykjavik yfirburBastöðu á fyrri helmingi þessarar aldar var þaB að yfirgnæfandi meiri- hluti allra togara var gerBur út þaBan og Ur næsta nágrenni. Og myndunkapítals og kapítalisma i höfuBborginni var nátengdur hinni ábatasömu togaraútgerB. Þeir, sem áttu fé lögðu þaB , hiklaust f togara. Hér verBa ■ dálitlar vangaveltur um I stærstu togarafélögin sem rekin voru fyrir striB, ættirnar sem ■ stóBu aB þeim og þróun þeirra. Stærsta togaraútgerBar- félagiB var tvimælalaust Kveld- úlfur h.f. <aB jafnaði 5—7 tog- ■ arar). FélagiB var hreint fjöl- I skyldufyrirtæki, stofnað af Thor I Jensen árið 1912 og rekiB af | honum og sIBan sonum hans, • Þetta er hin volduga Thorsætt Iog er valdafléttu hennar enn aB sjá í mörgum af stærstu fyrir- tækjum landsins (t.d. Eimskip, • FlugleiBum, Shell o.fl.) Sjá IThorsættina i ÞjóBviljanum 24. ág. s.l. AnnaB stærsta togarafyrir- • tæki landsins á fyrri hluta Ialdarinnar var Alliance, sem reyndar var einnig stofnaB af Thor Jensen áriB 1905 ásamt 6 • rikum skútuskipstjórum. • FélagiB átti aB jafnaBi 3—5 tog- Iara. Thor Jensen dró sig Ut úr félaginu, en forstjóri þess á árunum 1911—1930 var einn af ■ fyrrnefndum skútuskipstjórum, Ihinnvoldugi Jón ólafsson.Hann varB bankastjóri útvegsbank- ans áriB 1930, en þá tók sonur , hans við félaginu. Sonurinn, Ólafur H. Jónsson lögfræBingur, var lengi mikill áhrifamaBur og auk þess aö vera forstjóri Alliance reisti hann slldarverksmiöjuna á , Djúpuvík og var í stjórn LÍÚ, Félags botnvörpueigenda, Samlags skreiBarframleiBenda, J Olíuverslunar íslands, Vinnu- veitendasambandsins og ým- issa fyrirtækja. Synir hans eru Jón ólafsson lögfræBingur (m.a. í stjórn Olíuverslunar- innar), Guöjón ólafsson The Prerogative of the Harlot Press Barons and Power. Hugh Cudlipp. The Bodley Head 1980. Höfundurinn var blaöamaöur. VarB ungur aB árum meöritstjóri Sunday Pictorial. StarfaBi viö blaö Beaverbrooks, Sunday Ex- press og var ritstjóri Daily Mirror og Sunday Mirror. Hann var um tíma framkvæmdastjóri International Publishing Corporation en hvarf þaBan og út úr blaöamennskunni. Hann skrif- aði m.a. Publish and Be Damned. Þessi bók hans er uppgjör viö blaBakóngana. Hann leitast viB aö skýra völd og áhrif þeirra manna sem hann fjallar um, voldugustu blaöaútgefenda fyrir og eftir sfB- ustu heimsstyrjöld, persónuleika þeirra og ástæöur fyrir stefnu þeirra i alþjóöamálum og innan- rikismálum. deildarstjóri, Gunnar örn ólafsson framkvæmdastjóri og ólafur H. ólafsson viöskipta- fræöingur. Dætur Jóns ólafssonar voru Unnur Jónsdóttir sem fyrr átti Jón S. Helgason stórkaupmann en siöar Magnús Richardson umdæmisstjóra á Boröeyri, Asta Lára Jónsdóttir sem fyrr átti Óttar Ellingsen (framkvæmda- stjóra Ellingsen h.f.) en siöar Edward Frlmannsson kaupmann, Agústa Jónsdóttir sem átti Friöþjóf Johnson fram- kvæmdastjóra (O. Johnson & Kaaber) og ólafla Guölaug Jónsdóttir sem átti Thor Hall- grlmsson framkvæmdastjóra (af Thorsætt). Þess skal getiö aö Jón Ólafs- son I Alliance var viöriBinn fleiri togaraútgeröir. Hann var einn af eigendum Defensorfélagsins (togarinn Gylfi) og fram- kvæmdastjóri Hilmis h.f. og Njáls h.f. um hriB. Bræöur Jóns tveir, þeir Bogi ólafsson menntaskólakennari og Gunnar Ólafsson konsúll i Vestmannaeyjum, voru báöir I stjdrn og eigendur aö Hængi h.f. sem geröi út togarann Baldur. MeBal annarra skútuskip- stjóra, sem stofiiuöu Alliance, má nefna bræöurna Kolbein Þorsteinsson og Halldór Þor- steinsson i HáteigKsem Háteigs- vegur er við kenndur). MeBal barna hans voru Sigfiis Kol- beinsson skipstjdri sem fórst Cudlipp fjallar fyrst um William Randolph Hearst. Hann rekur uppruna hans og uppeldi og feril hans sem eiganda áhrifa- mikilla blaöa, vaidagirnd hans og striBsæsingar. Hann er einkum kunnur fyrir þann þátt sem hann átti I lygaherferöinni gegn Spán- verjum út af Kúbu 1898. Siöar stofnaöi hann til kommúnista- ofsókna I Bandarikjunum fyrir slöari heimsstyrjöld og átti þátt I ýmsum skuggalegum áætlunum. Samkvæmt áliti Cudlipps var Hearst óhræddur maBur, hann hikaöi ekki viB aB fletta ofan af hneykslismálum, þótt hann byggði glerhús sjálfur. Stefna' hans vaf- fyrst og fremst aB auka áhrif sin og völd án tiilits til málefna. Northcliffe var fyrsti nútímablaöamaöurinn og enn er hann talinn sá atkvæBamesti sem uppi hefur veriB I þeirri stétt. Hann stofnaöi Daily Mirror og átti The Times I fjórtán ár. Hann varö fyrstur til þess aö gefa út blöB fyrir alla og upplög blaöa hans voru einsdæmi I blaöaheim- inum. Hann nýtti nýjustu tækni viB prentun og dreifingu blaöa sinna. Stefna hans var fyrst sú aö upplýsa almenning, ráöast á spillingu og sérréttindi, opna nýjar vlddir og hreinsa til I sam- félaginu. Hann óttaBist ekki al- menningsálitiB og fyrirleit flokks- klfkurnar, hann fyrirleit enga meö togaranum Jóni ólafssyni á stríösárunum og Hrefna Kol- beinsdóttir, kona Leifs Asgeirs- sonar stæröfræöiprófessors. Halldór I Háteigi var mikill athafnamaður, haföi m.a. eigin fiskverkunarstöö og auk þess aö vera einn af forkólfúm Alliance rak hann sjálfur togarann Max Pemperton. Halldór var giftur Ragnhildi Pétursdóttur frá Engey, móöursystur Bjarna Ben. og þeirra systkina. Sveinn Bened iktsson, systursonur hennar, var lengi framkvæmda- stjóri hjá Halldóri I Háteigi. Þriöji bróöir þeirra Kolbeins og Halldórs var Þorsteinn Þor- steinsson I Þórshamri sem lika var mjög viöriöinn togaraút- gerö. Hann var lengi i stjórn Islandsfélagsins sem geröi út togarana Apríl og Mal. Meöal barna hans var Gunnar Þor- steinsson lögfræöingur (faöir Þorsteins Gunnarssonar leikhússtjóra). Hér má bæta viö aö fjdröi bróöirinn var sr. Bjarni Þor- steinsson tónskáld á Siglufiröi. Ekki er vitaö til þess aö hann hafi veriö viöriöinn togaraút- gerB. Einn sonur hans Beinteinn Bjarnason, var hinsvegar út- geröarmaöur I Hafnarfiröi, kvæntur inn i Flygeringættina, sem stundaBi togaraútgerö þaö- an. Einn skútuskipstjóranna sem stofnuBu Alliance var Magnús Magnússon. Auk þess var hann jafnmikiö og pólitlska trúöa, en aftur á móti gat hann gert trúöinn aB stjórnmálamanni meö klók- legri notkun aöstööu sinnar, sem voldugasti blaöakóngur Eng- lands. Hann átti margt til og fáir vissu hug hans. Þegar á leiö spilltu völdin honum og auöurinn geröi hann aB hundingja. Hann tók aB nýta blöö sin meö þaB eitt að markmiöi, að auka áhrif sin og völd og hefna sin á andstæöingun- um. AB lokum gekk hann of langt og áhrif hans gufuöu upp. Rothermere bróöir Northcliffes var mikill aödáandi Mussolinis og Hitlers, kommúnistaótti hans varö sjúklegur undir lokin og áhrif hans og blaöa hans stóBu á núlli þegar hann lést I byrjun slöari heimsstyrjaldar. Henry Robinson Luce var einnig kross- riddari I baráttunni viö kommún- ismann. Ahrif hans meö Time og Life voru gjörtæk og enn gætir áhrifa hans i ritstjórn og stefnu Time, sem ýmsir llta á sem vandaö fréttarit, sem þaö getur engan veginn veriö. Auk blaöaút- gáfu var einnig og er stunduö bókaútgáfa á vegum Time Life og hafa Islendingar kynnst þeirri menningarstarfsemi I fræBibóka- flokkum, sem þýddir hafa veriö á islensku og útbýtt gegn lágu gjaldi. Cudlipp var samstarfsmaöur Beaverbrooks, en sIBasti þáttur bókar hans fjallar um hann. Lýs- framkvæmdastjóri Defensor- félagsins sem fyrr getur. Börn hans voru Halldóra Magnús- dóttir, kona Þóröar Eyjólfs- sonar hæsta réttardómara (þeirra sonur Magnús Þóröar- sonstarfsmaöur Natóá Islandi) og Ásgeir Magnússon útgeröar- maöur. ÞriBja stærsta togaraút- gerBarfélagiB milli strlöa var vafalaust svokölluö Blöndahls- útgerö sem fór reyndar á haus- inn á kreppuárunum. Hún hét réttu nafni Sleipnir h.f. og þeir sem henni stýröu voru feög- arnir Magnús Th. S. Blöndahlog Sigfús Blöndahl. Aöur en þaö félagvar stofnaö áttu þeirfeög- ar togarann Rán. Sigfús Blöndahl var giftur inn i mikla fjáraflaætt. Kona hans var Aslaug Johnson.dóttir Þorláks Ó. Johnson kaupmanns i Reykjavík, en systir ólafs John- son (O. Johnson & Kaaber). I stjórn Sleipnis h.f. var m.a. dr. Alexander Jóhannesson pró- fessor#en hann og Aslaug John- son, kona Sigfúsar, voru bræörabörn. Siöar varö ingar Cudlipps á skiptum þeirra eru mjög lifandi og svo og útlistun hans á tilgangi Beaverbrooks sem blaöaútgefanda. Bók Cudlipps er fhugunarverö og er einnig aBvörun um hvaö þeim gangi helst til, sem reka áhrifamestu blöö heimsins, hver sér tilgangur þeirra þegar grant er skoöaö og hvaBa aöferöum þeir beiti. Þaö er varhugavert þegar áhrifamiklir fjölmiölar komast I hendur manna, sem auöveldlega má flokka sem psykopata. Genius in the Drawing- Room. THE Literary Salon in the Nine- teenth and Twentieth Centuries. Edided by Peter Qucnnell. Weid- enfeld and Nicolson 1980. Peter Quennell sá um útgáfu þessara ritgeröa kunnra höfunda um bdkmennta-salóninn á 19. og 20. öld. Samræöulistin var af mörgum talin ná hæst á siöari hluta 18. aldar og áttu salónarnir ekki lltinn þátt i þvi. Taliö er aö bókmenntaumræöur hafi fyrst hafist í salónum, I Paris á 17. öld. Orðiö ■ salón i sambandi viö umræöur um skáldskap fær þá hina sérstöku merkingu. Til þess að samræöa geti oröið aö list, þarf mikinn áhuga á mæltu máli, visst lífsform og , mikinn áhuga á bókmenntum,og Guðmundur Jóhannesson (brtíöir Alexanders) forstjóri og verksmiöjueigandi M. Th. Blöndahl og eftir hann sonur hans Jóhannes ólafur Guö- mundsson viöskiptafræöingur. Auk Sigfúsar átti Magnús Th. S. Blöndahl 3 börn, þau Sighvat Blöndahl lögfræöing, Sigriði, sem átti Andrés Fjeldsted augn- lækni og Kristjönu sem átti Kjartan ólafsson augnlækni. Af öðrum togarafélögum á millistriösárum má nefna lslandsfélagiö og Belgaums- félagiö en Jes Zimsen kaup- maöur i Reykjavik var pott- urinn og pannan I þeim báöum, og ýmis félög tengd ættinni Zoéga. Af þeim má nefna Njörö h.f., Geir h.f. og Hrönn h.f. Framkvæmdastjóri fyrir þrjú siöastnefndu félögin var Þor- geir Pálsson, faöir þeirra Magnúsar Þorgeirssonar kaup- manns í Pfaff og Páls Þorgeirs- sonar heildsala I Reykjavik. Einnig má nefna togaraút- | gerö Th.Thorsteinssonog Geirs , Thorsteinssonar en þeir feögar voru reyndar einnig tengdir Zo6ga-ættinni. (Sjá ættin Thor- steinsson I Þjóöviljanum 31. ág. s.l.) Aörir áberandi togaraút- geröarmenn I Reykjavlk á ■ þessum árum voru t.d. Páll I Ólafsson (sjá ætt ólafs prests Ólafssonar I Þjóöviljanum 26. okt. s.l.) og Hjalti Jónsson (afi Hjalta Geirs Kristjánssonar) I Eru þá ekki talin upp ýmis | smærri togaraútgeröarfélög og ■ þau sem voru úti á landi t.d. I I Hafnarfiröi, sem var mikill tog- araútgeröarbær, og i Viöey. —GFr . til þess aö bókmenntasalóninn geti blómstraö þarf efnahags- legar forsendur og nægan tíma. Salóninn blómgast meö vaxandi áhrifum borgarastéttarinnar og úrkynjun aöalsins I mildu formi. Þetta var að gerast I Paris á 18. öld og siöan tók borgarastéttin aö sér salónana þegar kemur fram á 19. og 20. öld. En höfuö-forsenda þessa alls eru skáldin og verk þeirra og glæsilegar og gáfaöar húsfreyjur. Nú á dögum þegar menn hafa varla tíma til þess aö ljúka viö setningu er af og frá aö salónlíf geti átt sér staö i hinu gamla formi, auk þess sem allar aö- stæöur eru gjörbreyttar. Það er i rauninni út I hött aö minnast á salóna nú til dags, þegar „dömur” eru sjaldgæfari en hvltir hrafnar og gjáin milli i skáldsins og samfélagsins fer stööugt víkkandi, alminnilegir kapitalistar eru útdauöur hópur og I staöinn komnir pilsfalda- kaupahéðnar, sem eyða tlma sinum I aö betla styrki út úr hálf- tómum rikissjóðum og sem eiga þær konur, sem þeir eiga skiliö og sem enginn getur ætlast til aö einu- sinni viti hvaö „salón” þýöir. 1 þessum greinum og ritgeröum er farið vitt um, fjölmargir koma hér viösögu, bókin er skemmtileg aflestrar og heimild um lifshætti og siömenningu sem fjarlægist óöum tima málleysingjanna. ✓

x

Þjóðviljinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.