Þjóðviljinn - 13.12.1980, Qupperneq 12

Þjóðviljinn - 13.12.1980, Qupperneq 12
12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 13. — 14. desember 1980 Árni Bergmann og Jón Thor Haraldsson bókmenittír Höfðinglegt skáld alþýðlegra orða Vilhjálmur Þ. Gíslason: Jónas Hallgrimsson og Fjölnir. Alntenna bókafélagið. 1980. 336 bls. íslandsbúar kærir hljóta að lita upp þegar út kemur stór bók um Jónas Hallgrimsson. Höfundur hennar tekur það fram i formála að þetta sé ævisaga og útlistar áform sin nánar á þessa leið: „1 þessari bók er reynt að segja hóf- samlega hispurslausa sögu, sanna og fjölbreytta og itarlega i meginmálum, sögu af afburða- gáfum og góðum verkum og af nokkrum veilum og vonbrigðum sem oft var dregin fjöður yfir”. Kannski mætti segja um þessa ætlun Vilhjálms b. Gislasonar að hún bæði takist og takist ekki. Það er rétt, að til þessarar bókar er dregið mikið efni. Það er sagt frá skáldskap og útgáfu- starfsemi, náttúruskoðun og einkamálum Jónasar Hallgrims- sonar, það er brugðið upp aldar- farslýsingu og lýsingu á bæjar- brag i Reykjavik og Kaupmanna- höfn. Lesendur munu i slika bók sækja drjúgan fróðleik, nema þeir séu þeim mun betur að sér fyrir, og margt setur Vilhjálmur Þ. Gislason skemmtilega fram, hann er æfður frásögumaður og á létt með að stila (kannski of létt eins og fleiri), og hann nýtur góðs af þvi málfari sem söguhetjur hans iðkuðu. Þegar þessi lesari hér talar fyrir sina parta, þá hefur hann mesta ánægju af ýmislegu smælki, sem einatt er úr einka- bréfum ættað og fyllir upp i þá mynd sem hann gerir sér af Fjölnismannakynslóð — hér skulu nefnd sem dæmi lýsingar á kontóristatima Jónasar i Reykja- vik, frammistöðu hans i málflutn- ingi og fleira þesslegt. Jónas Hallgrimsson og samferðamenn hans eru undarlega aðlaöandi fólk, þeir eru einskonar bernsku- Jónas Hallgrimsson minningar þjóðarinnar, hver bók um þá menn er meira en velkom- in, nema þá stórslys einhvers- konar hafi hent höfundinn. En það eru lika vonbrigðaefni i þessari bók. Þau eru ekki sist tengd við umfjöllun um skáldskap Jónasar. Volens nolens hugsar lesandinn til bókar Hannesar Péturssonar frá þvi i fyrra, Kvæðafylgsna.þar sem rýnt var i gátur og boðið upp á nýjar túlk- anir og við gátum fylgst með heillandi og áleitinni og kurteisri leit Hannesarað þvi hvernig stað- reyndir og reynsla umbreytast og finna sér stað i ljóðum Jónasar. Meðferð Vilhjálms Þ. Gislasonar^ er aftur á móti i anda hátiðlegraA þjóðskáldafilólógiu. Hann segir til að mynda: ,,Jónas Hallgrims- son er skáld ljðss og lita og mjúkra blæbrigða, höfðinglegt skáld alþýðlegra orða, skáld ein- lægrar og hispurslausrar hugs- unar, sem sækist ekki eftir þvi að sýnast djúp, en er oft spakleg og hnitmiðuð i einföldum og elsku- legum orðum”. Þetta hljómar vel, en hvert komumst við með þessu móti? Ýmislegur fróðleikur fylgir með athugun höfundar á kvæðum Jónasar, en sú athugun er mjög almenns eðlis, hvergi áleitin og skilur eftir ófullnægju. Eitthvað svipað verður sagt um þá Fjölnissögu sem rakin er i bókinni. Um þetta islenska helgi- rit er saman dreginn drjúgur forði upplýsinga. En höfundi tekst ekki að gera á þann veg grein fyrir þeim, að lesandinn fái af bókinni skilning á þvi, hvers vegna þetta ársrit varð jafn mikilvægt og við höfum trúað, hvers eðlis hrifning og hatur var á timariti ,,sem ekki verður bundið við neitt, nema það sem skyn- samlegt er og skemmtilegt — eptir þvi sem við höfum bezt vit á um að dæma” eins og segir i boðsbréfi þriggja lögfræði- stúdenta, skrifuðu i Kaupmanna- höfn 1. mars 1834. — AB. Ferðalag aftur í tímann Bolli Gústafsson i Laufási: Vmsar verða ævirnar. Bókadtgáfan Skjaldborg, Akureyri. 1 formála segir séra Bolli Gústavsson i Laufásí að þessir þættir sinir eigi að vera dálitið ferðalag aftur i timann án þess þó að tengslin við liðandi stund rofni i ,,kyrrstæöu fræðaandrúms- lofti”. Þetta form er vandmeð- fariðog séra Bolli veldur þvi ekki. Umgjörðin verður oftar en ekki klaufaleg. Það vantar ögun i stil og frásögn, söguefnin fremur rýr á stundum og þá eru málaleng- ingarog mærð á næsta leiti. Sumt af þessu finnst manni ekkert er- indi eiga á prent eins og t.d. leir- burðarstagl sem er eignað Látra- Björgu (sýnishorn: Svo ég við á Rauðá rak/rekkum þótti undur;/ baðstofunnar bundið þak/ brotnaði allt i sundur.). Veigamesti þátturinn er af séra Birni Halldórssyni i Laufási. Það merkilega gerist að i einu sendi- bréfi hans til Páls Ólafssonar skýtur upp visu sem ætið hefur verið eignuð Páli: ,,Já, mér er um og ó um Ljót, ég ætla ’ann bæði dreng og þrjót; það er i hon- um gull og grjót, hann getur unnið tjón og bót”. Strangt tekið gæti nú visan eftir sem áður verið eftir Pál, en það hlýtur þó eftir þetta að stappa nærri fullri vissu að hún sé eftir séra Björn, enda leiðir séra Bolli að þvi fleiri rök og allt er þetta i fullu samræmi við þá velþekktu staðreynd, að beztu visnaskáldum er ætið eignað meira en þeir eiga. — Visan hefui meitlazt i meðförunum, svona er hún prentuð i „Þingvisum” Jó- hannesar úr Kötlum: Mér er um og ó um Ljót, ég ætla ’ann vera dreng og þrjót, i honum bæði er gull og grjót, hann getur unnið mein og bót. Séra Boiii rétt drepur á það að sitt hvað hafi kvisazt um „ástæður fyrir þunglyndi sr. Björns” og þá um leið tildrög þess að hann orti kvæðið kunna „Dags lit ég deyjandi roða” — raunar segir séra Bolli það ekki berum orðum, talar aðeins almennt um þunglyndi fyrirrennara sins. Þau „munnmæli” voru þrálátari en svo að séra Bolli kveði þau niður Séra Björn Halldórsson með þvi einu að segja að bréf klerks bendi ótvirætt til þess að enginn fótur sé fyrir þeim. Það er hægastur vandinn að úthluta öðr- um verkefnum, en ég hefði viljað ráðleggja séra Bolla að fullvinna verkið, leggja frá sér alla klerk- lega mærð og semja hefðbundna, fræðilega ævisögu séra Björns. Hún þyrfti ekki að vera leiðinlegri fyrir það þótt klerkur héldi sig á hinum troðnari slóðum frásagnar og fræðimennsku. Séra Bolli hefur sjálfur mynd- skreytt bók sina, það er satt bezt að segja eitthvað vandræðalegt við þær teikningar flestar, þótt ekki kunni ég að skilgreina ástæð- una. Stórundarlegur er undirtit- ill þessarar bókar: „Hér er skyggnst inn um skjá fortiðar. Heillandi myndir ber fyrir augu, gæddar skáldlegri reisn og lifi”. Þetta hlýtur fjárakornið að vera frá forlaginu komið, ekki dómur höfundar um eigið verk. Þeim mun undarlegra er það hjá Lauf- ásklerki að ljá máls á svona smekkleysu. Jón Thor Haraldsson Bemskuár Nóbelsskálds Isaac Bashevis Singer? í föðurgarfti Hjörtur Pálsson þýddi. Setberg. 272 bls. Nóbelsverðlaun tilSingers hafa skolað hinum týnda heimi jiddi'sku og austurevrópskra gyð- ingaplássa upp á strendur Is- lands. Á stuttum tima hafa komið út þrjár bækur þessa ágæta höf- undar. Sú sem núer á bdðarborð- um er sérkennileg syrpa sjálf- stæðra þátta. Þeir segja bernsku- sögu höfundar, fylgjast með þvi hvernig hinn lokaði heimur hassi'dismans, sem hann er fæddur til, rifnar og lætur undan fyrir freistingum haskalah, upp- lýsingarinnar, fyrir gyðinglegum sósialisma, sionisma, freisting- um listanna, fyrir umróti styrj- aldarinnar sem hófst 1914 og þeirrar byltingar sem er nýhafin þegar bókinni lýkur. Um leið geymir þessi bók mikið persónusafn: drengurinn fylgist með þvi fólki sem kemur til rabbinans föður hans með hin undarlegustu mál. Við heyrum i þessum þáttum eftirminnilegar sögur sem gefa góða hugmynd um þann efnivið sem Isaac Bashevis Singer á siðan eftir að smiða Ur margar þykkar bækur. öfgafullar aðstæður, iskyggilegt öryggisleysi gyðinglegrar tilveru sköpuðu ásamt með heitri trú og Messiasarvonum svipsterkar og Prakkarasasa Indriða Sveitaprakkarar heitir ný barna- og unglingabók eftir Ind- riða Úlfsson, sem Skaldborg gefur út. , Þetta er þrettánda barna- og unglingabók höfundar. Bækur hans njóta mikilla vinsælda, enda er Indriði i fremstu röð rithöf- unda, sem skrifa fyrir ungu kyp- slóðina hér á landi. Fyrstu bækur hans eru nú löngu uppseldar. Aðalsöguhetjurnar er þeir bræður f Bárðarkoti, Biggi og öli, en þeir finna upp á hinum ótrú- legustu prakkarastrikum þótt þeir séu ungir að árum. Þá kemur Sigga systir þeirra lika mjög við sögu og svo Guðrún móðursystir þeirra eða Gudda („Stóra — Gudda”), en það uppnefni gefa þeir bræður Guðrúnu þegar þeir þurfa að ná sér niðri á henni, enda fer Gudda ekki mildum höndum um þa bræður þegar prakkara- strikin keyra fram úr hófi hjá þeim. magnaðar persónur, sem standa óralangt frá h versdagslegri meðalmennsku. Viö rifum hár okkar með manninum, sem þurfti að spyrja rabbinan leyfis hvort hann mætti sofa i sama rúmi og kona hans önduð, önnur leið var ekki til þess að komast hjá þvi að rottur bitu hann eða likið. Glott- um að reb Mosje Ba-ba, sem alls- staðar sá fyrir sér freistingar, og glápum i forundran á bóksalann rika, sem hafði undarlega nautn af þvi að skrifa langa erfðaskrá á ári hverju eða þá á ■ vantrúar hundinn þaullærða, sem gekk á milli rabbina og reyndi að selja þeim þau hlutabréf sem hann taldi sig hafa eignast i eilífu lifi, sem hann sjálfur trúði ekki á lengur. Þetta er annarlegur heimur og undarlegur. Heimur hassidanna, sem telja að maðurinn geti helgað allt, lifandi ogdautt, tengt það við guðdórninn: „jafnvel forarleðjan i ræsinu geymir i sér guðdóms- neista þvi að án hans geturekkert haldið áfram að vera til” kennir faðir Isaacs. Þessi trúarskóli á sér ekki lengur athvarf i ghettó- um og þorpum Póllands, en merkur heimspekingur, Martin Buber.hefurfluttsitthvað úr hon- um til núti'mamanna i bókum sin- um: ekkert hverfur með öllu. Isaac BashevLs Singer Sjálfur er Isaac Bashevis viss um að flest stórmál trúar og heim- speki hafi verið upp tekin i stofu rabbinans föður hans. Og lesandi i öðrum ti'ma og á allt öðrum stað finnur að þetta getur vel verið — sjálfur kannast hann svo ósköp velviðMosje Blekher, sem fór til fyrirheitna landsinsPalestinu, en snéri aftur þvi „ef til vill var honum draumurinn kærari en veruleikinn”. Bækur Singers eru yfirleitt þýddar eftir enskum þýðingum, sem höfundur hefur sjálfur lagt á ráð með. Hætt er við að hinn sér- stæði keimur jiddisku dofni á þeirri leið og verður sú raunin á með þýðingu Hjartar Pálssonar. Hann sýnist reyna að fylgja sem mest bókstafnum og verður texti hans þvi' óþarflega stirðlegur og bóklegur. Stundum rekumstviðá dæmi um beinan klaufaskap eða misskilning. Það fer ekki vel á að tala um „hæfileikaskort til náms” (bls. 176, Niðjar). A næstu siðu stendur „Sú ró sem skein úr augum hans gat birst i' svo marg- breytilegum myndum að þvi eru karlmenn næstum búnir að gleyma”. Skyldi ekki vera rétt- ara að segja að ró þessi hafi verið þeirrar tegundar sem menn hafa næstum gleymt? (the tranquillity in his eyes was of a variety men have almost forgotten” segir i Penguinútgáfunni á ensku). t sömu sögu er talað um að „lesa upp úr Kaddish” en á að vera „fara með Kaddish”, þvi Kaddish er bæn yfir hinum dauðu, ekki bók. Sitthvað fleira má tilfæra af þessu tagi. AB.

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.