Þjóðviljinn - 17.01.1981, Blaðsíða 10

10 StÐA — ÞJÓDVILJINN Helgin 17.—18. janúar 1981
Ég þekki marin sem er svo
svartsýnn, a& hann er eiginlega
kominn i hring. Hann er farinn aö
gleöjast yfir þvi, hve greiðlega
hans svartsýnustu spár rætast.
— Það er varasamt, sagði hann
um daginn, — að taka of mikið
mark á svartsýnustu spám, þvi
að það hefur sýnt sig, aö þeir
svartsýnu eru yfirleitt ekki nærri
nógu svartsýnir.
— En nú tekur sól að hækka á
lofti. Bráðum förum við að tala
um vorkomuna, sagði ég.
— Vorið? hnussaði i honum, —
það er skammgóður vermir.
Hefuröu ekki kynnt þér veður-
farsspár sem ná til langs tima.
Þaö er i stórum dráttum spáð
nýrri isöld. Þar aö auki er pólitik
heimsins komin i óleysanlegan
hnút og efnahagur alls heimsins
að setja mannkynið á kaldan
klakann. Það blasir viö hrun.
— Ég nenni ekki aö hlusta á
svartagailsrausiö i þér, sagöi ég.
— Þarna séröu, sagði hann, —
rödd skynseminnar er ævinlega
kæfð með skætingi.
Ég sá I blaði um daginn, og var
haft eftir Koivisto, foringja
finnskra sosialdemokrata
(margir telja vist að Koivisto
veröi næsti forseti Finnlands eftir
Kekkonen),að þeirri stundu hafi
hann orðið feginn, þegar hann
slapp úr bankastjóraembætti sem
pólitikin dæmdi hann i.
— Það er hættulegt hverjum
manni, sagði Koivisto, — að fást
við peningamál, maður verður
soddan ihald af þvi. (Reyndar
sagöi hann ekki ihald, heldur
„tækifærissinni” sem yfirleitt er
notað yfir hægri menn i stjórn-
málum i öðrum löndum). Þetta
kemur sjálfsagt vel heim og
saman viö þá kenningu, að menn
verði latir og tækifærissinnaðir af
aö sitja of lengi i háum stöðum.
Reyndar er til regla, sem svart-
sýnismaðurinn, vinur minn, hefur
gaman af að vitna til. Það er
Pétursreglan, svokallaða, kölluö
eftir höfundi sinum, Pétri.
Pétursreglan segir aö i embættis-
og skriffinnskukerfi þess opin-
bera svo og innan einkafyrir-
tækja endi menn jafnan feril sinn
i stöðum og störfum, sem þeir
ráöa ekki viö, hafi takmarkið vit
á og jafnvel engan áhuga á að
gegna. Þessi kenning er tilkomin
af þeirri einföldu reglu um stöðu-
hækkun. Góður kennari er eftir
nokkurra ára starf gerður að
skólastjóra, þótt ekkert bendi til
að hann geti verið skólastjóri.
Liðtækur og duglegur þingmaöur
er geröur að ráðherra, þótt
stjórnun sé ekki hans sterka hlið.
Skrifstofuþræll lendir i þvi að
verða skrifstofustjóri og gerir
siðan undirmönnum sinum lifið
leitt i mörg ár, þvi að erfitt er aö
losna viö menn úr háum stööum.
Undir þessa reglu fellur lika sú
venja að sparka mönnum uppá-
við. Einhver starfsmaöur er
kannski of duglegur, of áhuga-
samur og ráörikur. Þá er tekið til
þess ráös að einangra hann á
toppnum, þar sem talið er að
hann vinni minni skaða en ella.
Þetta er Pétursreglan. Þaö er
vegna hennar sem lif hins al-
menna, embættislausa atkvæöis
er svo dapurlegt. Það er vegna
hennar sem gatnakerfið er i rúst,
efnahagsmálin i graut, dagblöðin
ólesandi, strætó heldur ekki
áætlun, brauðið myglað, mjólkin
súr, pósthúsið lokað, rafmagniö
farið, sjónvarpið bilað, krakkinn
grenjar, konan hlaupin að
heiman, hækkaö verð á áfengi,
bein i fiskflakinu, bækurnar
morandi i prentvillum og hvalirn-
ir útdauðir.
Allt þetta varð mér um-
hugsunarefni um jólin og ára-
mótin, þegar ofaná bættist aö
sólin hafði sig á brott og hafisinn
nálgaðist landið. Ég lagðist undir
feld einsog dugöi Þorgeiri svo vel
forðum og hugsaði og hugsaöi.
— Truflið mig ekki, sagði ég við
heimilisfólkið, — nema það komi
gestir. En þótt Þorgeir ljósvetn-
ingagoði hafi getað leyst smámál
einsog trúarbragðakrisu forn-
manna, meö þvi aö liggja undir
skinnfeldi I nokkra klukkutima,
þá hefur mér enn ekki tekist aö
leysa vanda mannkynsins á
nokkrum vikum. Enda á ég engan
skinnfeld. Og svo framvegis.
LJÓRI
Nýtt rit
um muni
og minja
Fyrir áramót hóf göngu sina
nýtt timarit um muni og minjar
er nefnist Ljóri. 1 ritnefndarpistli
segir að aillangt sé liðið siöan
þeirri hugmynd skaut upp að þörf
væri á timariti sem hefði aö
geyma styttri greinar og frá-
sagnir varðandi safnamál, forn-
leifa- og þjóðfræði og það sem
væri efst á baugi í þeim efnum
hverju sinni. Er ætlunin að Ljóri
komi út 1-2 sinnum á ári.
Upphaflega var ætlunin að
Þjóðminjasafniö yrði útgefandi
blaðsins og það var Þjóðminja-
vörður sem skipaði ritnefndina á
sinum tima. i henni eru þrir
starfsmenn safnsins, þau Arni
Björnsson, Guðmundur Ölafsson
og Lilja Arnadóttir. Þegar á
reyndi kom hins vegar i ljós að
Þjóðminjasafnið gat ekki orðið
útgefandi og mun hafa dregið sig
til baka þegar ljós varö sá ásetn-
ingur ritnefndar að halda uppi
gagnrýni m.a. á Þjóðminjasafnið.
Fyrsta tölublaðer36siður i litlu
broti. Meöal efnis i þvi er frásögn
af safnamannafundi i Arbæ,
grein eftir Gunnlaug Haraldsson
er nefnist Um safnastofnanir og
fjórðungsminjafræöi. Guðmund-
ur ölafsson skrifar um Starfs-
manna- og fjárþörf Þjóðminja-
safnsins. Nanna Hermanson ritar
hugleiöingu um safnahús, Kristin
H. Sigurðardóttir um forvörslu,
Guðný Gerður Gunnarsdóttir um
skólaþjónustu, Mjöll Snæsdóttir
um fornleifarannsóknir á Stðru-
borg, Guðmundur ólafsson um
fornleifarannsóknir i Gautavik.
Elsa E. Guðjónsson skrifar grein-
ina Kannist þið við Kriluð bönd?
og Arni Björnsson grein um al-
þjóðlega ráðstefnu um munnlega
geymd.
—GFr
Ritstjórnargrein
Árni Bergmann skrifar
F orsetakvíöi
Bandariskir fjölmiðlar, og
reyndar ekki þeir einir, hafa nú
um stund gert mikiö af þvi að
fegra i hugum fólks nýkjörinn
forseta, Ronald Reagan, sem
senn tekur viö embætti. Hann á
að vera svo umburðarlyndur og
laginn við val á ráðgjöfum og
fús til að hiusta á þá. Hann á að
vera gjörólfkur þeim erki-
ihaldsgaur sem andstæöingar
hans i kosningarbaráttunni i
haust vildu láta hann vera.
En hvernig sem Reagan kann
að reynast sem yfirvald heima
hjá sér er það vist, að nágrann-
ar Bandarikjanna i Rómönsku
Ameriku hafa þungar áhyggjur
af þvi sem þeirra kann að biða
þegar stjórn Reagans er komin
á fullan skrið.
Ömurlega saga
Saga samskipta Bandarikj-
anna og rikja Rómönsku
Ameriku er i stórum dráttum
hin fræga saga af hákarlinum
og sardinunum. Bandarikin
hafa stutt eða jafnvel búið til,
stjórnir sem hafa reynt að
standa i vegi fyrir öllum róttæk-
um þjóðfélagsbreytingum, sem
hafa, vegna hins mikla djúps
sem staöfest er milli rikra og
fátækra i þessum hluta heims
orðið þar brýnni en viöast ann-
arsstaðar. Og þessar stjórnir
hafa launað fyrir sig með þvi að
tryggja bandariskar fjárfest-
ingar og aöra hagsmuni i álf-
unni. Það er alkunna að þessi
stefna hefur i raun þýtt, að
Bandarikin hafa stutt, hernað-
arlega og pólitiskt, ýmsar
verstu harðstjórnir heims.
Stundarfriður
Jimmy Carter reyndi á
stjórnartíö sinni aö breyta
nokkuð um og lágu til þess ýms-
ar orsakir. Þegar forsetinn
hafði komist að þeirri niður-
stöðu að mannréttindamál væru
sterkt tromp i glimunni við riki
sem kommúnistar stjórna varö
það nauðsynlegt að taka þau
mál upp einnig á áhrifasvæði
Bandarikjanna sjálfra. annars
missti ádrepan i austurátt allan
sannfæringakraft 1 annan stað
höfðu ýmsir sérfræöingar
Carters komist að þeirri niður-
stöðu að kúgunin, eins og hún
var verst, mundi, þegar til
lengdar léti, verða einnig skað-
leg efnahagslifi Rómönsku
Ameriku. Einnig höfðu þeir
menn i tið Carters meiri áhrif en
stundum áður, sem töldu það
skynsamlegt frá sjónvarmiði
bandariskra hagsmuna, að
styðja eitthvað við bakið á lýð-
ræðissinnum i einræðisrikjum
og hafa þá reiknað dæmið út
þannig, að eitthvað hagkvæmt
Bandarikjunum hljóti að íinnast
á millifasista á borð við Somoza
i Nicaragua og hinnar rauðu
Kúbu.
Stefna Carters var ekki sjálfri
sér samkvæm hvorki i
Rómönsku Ameriku né annars-
staðar. En hún hafði sitt að
segja i þeirri þróun, að herfor-
ingjastjórnir viku frá völdum i
Perú, og Ekvador, aö einræði
Somozaættarinnar i Nicaragua
var hrundið — þau undur og
stórmerki gerðust meira að
segja að leyniþjónustan CIA
varaði við herforingjasamsær-
um i Boliviu! Og þegar herfor-
ingjar og eiturlyfjasalar svo
hrifsuðu völdin i Boliviu reynd-
ist Carterstjórnin i flokki þeirra
sem ekki vildu viðurkenna þá
stjórn.
En nú er Reagan að taka við
völdum og bersýnilegt að land-
eigendaauðvald og heríoringja-
klikur álfunnar búast við gullöld
og gleðitið. Stjórn Argentinu var
orðin svo aðþrengd af alþjóðleg-
um mótmælaherferðum gegn
þvi grimmdaræði, sem hún ber
ábyrgð á og kostað hefur þús-
undir manna lifiö, að hún var
byrjuð á þvi að reyna að þvo
blóðblettina af ásýnd landsins
og losa sig viö verstu pynd-
ingarmeistarana úr her og lög-
reglu. En nú telja ráðamenn
Argentinu sig hafa efni á aö láta
sem ekkert sé, jafnvel þótt svo
ihaldssöm samkunda og OAS,
samstarfsráð Amerikurikja,
kvarti um mannréttindabrot
þar i landi. Hægriöflin i E1
Salvador hafa hert á ofbeldis-
verkum gegn þeirri breiðu sam-
fylkingu umbótasinna, sem
spannar by ltingasinnaða
skæruliða jafnt sem sósial-
demókrata og hluta kristilegra
demókrata — og ber ekki á öðru
en að stjórnin þar telji sig eiga
von á öflugum stuðningi
Reaganstjórnarinnar. Benda
ummæli væntanlegs utanrikis-
ráðherra, Alexanders Haigs,
fyrrum herstjóra Nato, mjög
eindregið i þá átt.
Sjálfum sér samkvæm-
Þessar væntingar eru eðlileg-
ar. Reagan hefur alla sina tið
verið nátengdur aðilum i
Bandarikjunum sem hafa fjár-
fest i fyrirtækjum og vináttu við
marga verstu harðstjóra
Rómönsku Ameriku. Og
fulltrúar auðhringa sem fjár-
festa i Rómönsku Ameriku jafnt
sem væntanlegir talsmenn
Reagans i utanrikismálum gefa
það óspart lil kynna að nú verði
hætt mannréttindahjali og tekið
upp þaö „raunsæi” sem virðir
„hefðbundna harðstjóra”, sem
halda þeim i skefjum sem búa
viö „hefðbundna fátækt'' og
tryggja viðskiptahagsmuni
stóra bróður i norðri um leið.
Reagan og hans menn hefðu
að likindum hjálpað Somoza til
að halda velli i Nicaragua, og
menn óttast nú þegar, að
Bandarikjamenn reyni nú að
efna til gagnbyltingar þar i
landi: gæti sú tilraun annað-
hvortendað i nýju „hefðbundnu
einræði” eða i þróun svipaðri
þeirri sem varð á sinum tima á
Kúbu, m.a. vegna tilrauna stóra
bróður til að koma stjórn
Castros á kné. Það getur farið
svo að Bandarikin styðji með
viðurkenningu sinni „sjóræn-
ingjaveldið” illræmda i Boliviu.
Og fréttaskýrendur láta nú hver
á fætur öðrum uppi ótta við að
Bandarikin hlutist til um
borgarastyrjöldina i E1 Salva-
dor og verði sér þar með úti um
nýtt Vietnam — um eigið Af-
ganistan.
AB.
ur