Þjóðviljinn - 23.01.1981, Blaðsíða 7

Föstudagur 23. janúar 1981. ÞJÓÐVILJJNN — SIÐA 7
Verð á súráli 1974
Samkv. endurskoðunarskýrslu Coopers
&Lybrand (Bandarikjadalir á tonn)
mmmmm **£
•-> mm m m u.
£ «
■s bJD >i E a
ISAL greiddi til ALUSUISSE 137 117 158
Samkvæmt skiptahlutföllum
súráls og hrááls 130 146
Alcan (Queensland) Pty 112 117
Samkvæmt innflutningsskýrslum: Bretlands 92 115
Bandarikjanna 92 85 105
Japans Noregs 81 89 105
Vestur-Þýskalands 124 105 139
Kanada 106 92 129
Samkvæmt útflulningsskýrslum: Grikklands 91 117
Astraliu 100 94 105
Skýrsla Oppenheimers Commodities Kesearch Unit 121 93 120
óháður ráðunautur Alit i London 85 ........127 110 160
Mat Coopers & Lybrand 117 105 130
Þessi tafla er birt hér i sama formi og hún stendur f endur-
skoftunarskýrslu Coopers & Lybrand 29. ágúst 1975, þó eru upp-
lýsingar i siöustu lfnuna teknar úr bréfi þeirra frá 3. öktóber
1975. í meðfylgjandi grein eru frekari skýringar á ýmsum liðum
töflunnar, timasetningum og fyrirvara af hálfu endurskoðend-
anna.
Lærdómurinn
frá árínu 1974
Frá vinnu iálverinu: — A árunum 1974-1980 varö 30 miljarða „hækkun i hafi” á súrálinu, sem hingaö er
flutt frá Astraliu. A sama tima voru aðeins greiddir 20 miljarðar króna fyrir þann helming allrar raf-
orku sem hér er framleidd og álverið kaupir.
Yfir 3 milljónir
dollara til eigandans
A árinu 1974 þurfti ÍSAL að
greiða móðurfyrirtæki sinu,
ALUSUISSE, 21,3 miljónir doll-
ara fyrir innflutt súrál, en endur-
skoðendurnir telja, að sann-
gjarnar greiðslur hefðu numið
18,1 miljón dollara. Þá tekur auö-
hringurinn 3,2 miljónir dollara af
dótturfyrirtæki sinu á þessu eina
ári með þvi aö framvisa óeölilega
háum reikningum fyrir súrál. Og
þetta gerist vitaskuld i krafti
þeirra algeru yfirráða, sem
hringurinn hefur yfir þessu ,,is-
lenska” ddtturfyrirtæki sinu, en
hann á öll hlutabréf ÍSALs 100%.
Þetta er sem sagt hlutlægt mat
hinna hlutlausu bresku endur-
skoðenda á reikningsskilunum
milli íSALs og ALUSUISSE varð-
andi sdrálsviöskipti á árinu 1974.
Endurskoðunarskrifstofan
Coopers & Lybrand i London
hefur komið nokkuð við sögu
súrálsmálsins. Hún var á sfnum
tima beðin um að endurskoöa
reikninga ÍSALs fyrir árin 1973 og
1974 með tilliti til þess, hvort
skattinneignarkröfur fSALs á
hendur rikissjóði væru rétt-
mætar. Endurskoðunin leiddi
ekki í ljós neitt verulega athuga-
vertfyrirárið 1973 (skýrsla dags.
13. ágúst 1974), en annar varð
uppi varðandi árið 1974 (skýrsla
dags. 29. ágúst 1975 og bréf frá 3.
október 1975). Þar var þvi haldið
fram að ALUSUISSE heföi selt
fSAL súrálið 17,4% dýrar en á þvi
hámarksverði sem þó mætti telj-
ast innan eðlilegra marka.
I vetur voru Coopers & Lybrand
beðnir um að yfirfara útreikning
iðnaðarráðuneytisins á verð-
hækkun súráls ,,i hafi”
samkvæmt verslunarskýrslum
Islands og Astraliu undanfarin 6
ár. Endurskoöendurnir staðfestu
að þar væru tölur rétt upp teknar
og töldu ekki ástæðu til að efast
um að gögnin, sem á var byggt,
væru áreiðanleg og viðeigandi.
NU verður gerð grein fyrir þvi,
hvaða aðferðum endurskoðend-
urnir beittu i skýrslu sinni fyrir
árið 1974 til að fá fram hið eðli-
lega og sanngjarna súrálsverð i
viðskiptum óskyldra aðilja og
þeir telja að ISAL ætti að njóta
frá móðurfyrirtæki sinu.
Heimsmarkaðsverð
ekki til
47. töluliður I skýrslu C&L frá
29. ágUst 1975 hljóðar svo:
„Svo sem gerð er grein fyrir I
14. tölulið hér framar I skýrsl-
unni, gerir gr. 27.04 i aðalsamn-
ingi ráð fyrir þvi að nettóhagn-
aður ISALs byggist á „hlutlægum
mælikvarða á viðskiptaháttum
milli óskyldra aðilja, að þvi er
varðar öll viðskipti ISALs”. Sem
afleiðing af samtengdri skipu-
lagsgerð áliðnaðarins þar sem
hráálsframleiðendur hafa i mikl-
um mæli aðgang að eigin forða-
bUrum báxits, og þar með sUráls,
er ekki um neitt „heimsmarkaðs-
verð” á sUráli að ræða með sama
hætti og á áli. Viö höfum gert
vissar athuganir á þvi, hvað
sanngjarnt markaðsverð fyrir
súrál, þar með einnig viðkomandi
farmgjöld, hefði numið á árinu
1974. Við birtum niðurstöður
þeirra i töluliðum 48 til 72 hér á
eftir”.
Dýrasta súrálið
til íslands
I skýrslu sinni telja Coopers &
Lybrand upp 9 heimildir um súr-
álsverð i viðskiptum annarra
aðilja en ALUSUISSE og ISALs á
árinu 1974. I sumum heimildun-
um er greint meðalverð ársins, i
öðrum verð á ákveönum árstima,
ellegar hámark og lágmark þess
sem gengur og gerist. Verðiö er
miðað viö bandarikjadollara á
tonn sUráls, og tölurnar eru
gerðar sambærilegar hvað
snertir flutningskostnað, þegar
það á við.
Fyrst er að telja það verð sem
ISAL var látið greiða móðurfélagi
sinu ALUSUISSE fyrir sUrál, inn-
flutt til Islands á árinu 1974. Þetta
er fortakslaust hæsta verðið sem
endurskoöendurnir finna á
markaðinum, hvar sem þeir leita
um heiminn. 1 hér hjálagðri töflu
sýnast þö tvö tölugildi fara upp
fyrir ISAL-verðið. Annað þeirra,
talan 130 I 2. dálki töflunnar, á við
verð i september og er þá 10%
undir ISAL-verði, en hitt tölu-
gildiö, talan 160 i 3. dálki er raun-
verulega hærra en ISAL-verð.
Þarna er hins vegar um að ræða
mat ónefnds sérfræöings sem vill
ná upp fyrir allar hugsanlegar
verðsveiflur og þá einnig hið
háa verð innan ALUSUISSE-
samsteypunnar.
1 öðru lagi er um að ræða þá
ágiskun á sUrálsverð sem kemur
UtUr skiptahlutfalli sUráls og hrá-
áls (hráál er sem sé meö skráð
heimsmarkaðsverð, en sUrál
ekki). Tekið er fram að ISAL hafi
látiö gera tiSlu um þetta hlutfall
hjá sér. Hins vegar bera endur-
skoðendurnir formælanda sér-
fræðiritsins Metal Bulletin fyrir
þvi, að litið mark sé takandi á
upplýsingum ritsins um slik
skiptahlutföll haustiö 1974.
Skiptahlutfall samkvæmt Metal
Bulletin bendir til þess aö sUráls-
verð sé nokkuð hátt á árinu 1974,
en þó eru þar tilgreind tölugildi
sem eiga við september og
nóvember það ár, nokkru lægri en
samsvarandi tölugildi ÍSAL-
verðsins.
I þriðja lagi er tilgreint dæmi
um sUrálsverð frá fyrirtækinu
Alcan (Queensland) Pty. i
Astraliu. Er það i hærra lagi
miðað við önnur dæmi um verð-
lágið, en þó verulega miklu lægra
en ISAL-verðið.
C&L taka mark á
tölum
verslunarskýrslna
I fjórða lagi eru upplýsingar
um innflutningsverð i 6 löndum
samkvæmt opinberum hagstofu-
skýrslum þeirra landa um milli-
rikjaverslun með sUrál. Lægst er
innflutningsverðið til Japans, þá
Bandarikjanna og Noregs. Hærra
og jafnt er verðið til Bretlands og
Kanada og hæst til Vestur-Þýska-
lands, og er þar um kennt hágengi
þýska marksins þetta ár. Jafnvel
það háa verð er þó 12—19 dollur-
um undir ISAL-verðinu, en Jap-
ansverðið er 56 dollurum undir
verðinu til ISALs.
I fimmta lagi eru upplýsingar
um Utflutningsverð i 2 löndum
samkvæmt opinberum hagstofu-
skýrslum þeirra landa um milli-
rikjaverslun sina. Það er sU
margnefnda Astralia með 23—53
dollara mismun á tonn miðað við
lSAL-verðið (þarf að taka það
fram -að Utflutningsverðið frá
Astraliu er vitanlega þetta miklu
lægraen innflutningsverðið til
ISALs á Islandi?), og Grikkland
sem er með sambærilegt verð og
Astralia.
Jamaica meiri
til kostjiaður,
lægra verð!
I sjötta lagi er skýrsla frá
Oppenheimer & Co um fram-
leiðslukostnað súráls i sUráls-
verksmiðju tiltekinnar stærðar.
Tölugildið er talsvert undir ISAL-
verðið.
I sjöunda lagi er mat rann-
sóknarstofnunar i London (Com-
modities Research Unit) um súr-
álsverð á Jamaicu sem verk-
smiðjur þar þyrftu að hafa til að
þær bæru sig, lægri tala frá
gamalli verksmíðju og hærri frá
nýrri, en báðar langt undir ISAL-
verði. Tekið fram að i Astraliu
væri framleiðslukostnaður lægri.
I áttunda lagi mat fram komið
um mitt ár 1975 i tilefni af verð-
þrætu á milli Reynolds Metals Co
sem seljanda og Anaconda sem
kaupanda, þar sem talið var að
framleiðslukostnaður súráls væri
100—120 dollarar á tonn, en þar
væri innifalinn sérstakur skattur
til Jamaicu-stjórnar. (Ekki i töfl-
unni).
I niunda lagi óháð ráðgjafar-
fyrirtæki, ónefnt, sem taldi fram
sérstaklega lágt verð á súráli, og
var það verð alveg niður undir
innflutningsverðinu til Japans
samkvæmt fjóröa lið.
Meira að segja
„spottprís” er lægri
1 tíunda lagi upplýsingaöflun
Coopers & Lybrand i London I
júni 1974: Verðið á súrálstonni
væri innan markanna 110—160
dollarar, en einkennandi verð
væri 125—130 dollarar. (Þessi
heimild virðist tilgreina ytri
mörk þess verðs sem ,,er”, og
þar meö einnig tölu sem er aðeins
yfir þvi hámarki verðs sem ISAL
sætir á árinu. 1 þessum mánuði,
júni, var ISAL krafið um 135 doll-
ara fyrir súrálstonnið, og er það
samanburðarhæft við það sem
þessi heimild kallar „einkenn-
andi verð”)t
1 einni heimildinni var þess
getiö að tilfallandi verö, „spot
price” á súráli árið 1975 (þegar
súrál hafði hækkað talsvert frá
árinu áður) væri 135—150 dollarar
á tonn, og var þá átt við söluverð
á litlu magni i einu.
/
Alyktunarorð
endurskoðendanna
Að öllum þessum upplýsingum
samandregnum, segja Coopers &
Lybrand: „Svo gott sem allar
þessar heimildir visa á súráls-
verð sem er undir þvi verði sem
ISAL greiddi fvrir súrálskaup sín
á árinu 1974, einnig þótt tekinn sé
með i reikninginn afsláttur sem
ISAL fékk. Þetta leiðir okkur til
þeirrar niðurstöðu og ályktunar,
að verðið sem ISAL þurfti að sæta
árið 1974 hafi verið yfir þvi verði
sem búast mætti við i samningi
milli óskyldra aðilja”. „Þar af
leiöir að viðteljum upphæð skatt-
inneignarkröfu ALUSUISSE ekki
réttmæta”.
Innan
sanngirnismarka?
Haustið 1975 gengu islensk yfir-
völd á Coopers & Lybrand og
inntu þá eftir þvi, hve miklu þeir
teldu muna á milli sanngjarns
súrálsverðs, og þess sem ISAL
var látið sætahjá móðurfyrirtæki
sinu 1974, þvi áþreifanleg tölu-
gildi um þetta væru nauðsynleg
til að hægt væri að gera ákveðnar
kröfur um hærri skattgreiðslu af
hálfu ÍSALs og þar með minni
skattinneign.
Endurskoðunarskrifstofan
brást vel við þessari málaleitan
og gaf skýr svör i bréfi 3. október
1975. Sögðust þeir vilja nefna
eftirfarandi verötölur sem sann-
gjarnar: A fyrsta ársfjórðungi
1974 105 dollarar á tonn súráls, á
2. ársfjórðungi 115 dollarar, á
þriðja ársfjóröungi 120 og á fjórða
ársfjórðungi 130 dollarar á tonn.
Þetta gerir að meðaltali 117 doll-
arar á árinu i staðinn fyrir meðal-
talið I innkaupum ISALs 137 doll-
arar á tonn. Mismunur er 20 doll-
arar eða 17,4% sem ÍSAL er
krafið um meiri greiðslur en
Coopers & Lybrand teíja eðiiiegt.
Munurinn fer vaxanai ettir pvi
sem liður á árið þannig að á
haustförmunum munar 25—28
dollurum á tonn.