Þjóðviljinn - 23.01.1981, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 23. janúar 1981.
Föstudagur 23. janúar 1981. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
Fyrir rúmum áratug gekk yfir
heiminn bylgja andófs og upp-
reisna sem kennd hefur veriö viö
stddenta. Nokkru áöur var komin
upp i Bandarlkjunum hreyfing
fólks sem kallaöi sig hippa, fólks
sem vildi lifa frjálst, hlusta á sfna
tonlist I friöi, gera þaö sem þvl
sýndist og haga llfi slnu á annan
hátt en hinn viöurkenndi amerlski
draumur sagöi til um. Þessi
bylgja var viöbragö viö Viet-
namsstriöinu, neyslukapp-
hlaupinu og þvl aö ungt fólk vildi
ekki vera neinir fyrirmyndar
amerikanar I köflóttum buxum
eöa meö blómahatt. Eitt einkenni
þessarar uppreisnar unga fólks-
ins var neysla flkniefna. Allt var
prófaö, þaö var svo róttækt aö
reykja hass og marihjúana, svo
mikil uppreisn gegn kerfinu aö
neyta LSD o.s.frv. Neysla cana-
bisefna breiddist óöfluga út, ekki
aöeins um Bandarikin heldur
einnig Evrópulönd. Þvi var
haldiö fram af þeim sem létu plp-
una ganga aö reykingar canabis-
efna væru miklu hættuminni en
venjulegar reykingar og miklu
skárri en brenniviniö.
Reykingar canabisefna aukast stööugt, en jafnframt eru afleiöingarnar aö koma I Ijós, ungt fólk streymir inn á geösjúkrahúsin

f Í 1%“« > ■
niöurstööur rannsókna á neytend-
um á Vesturlöndum og þær sanna
þaö sem löngum var vitaö.
Varanleg áhrif á
geðheilsu
í skýrslu sinni dregur land-
læknir saman niöurstööur
bandariskra heilbrigöisyfirvalda
um hættur þær sem stafa af
stööugri neyslu canabisefna. Þar
er fyrst upp talið, aö canabisefni
hafi varanleg áhrif á geðheilsu
fólks. NU leitar fólk á aldrinum
30—40 ára f siauknum mæli til
geösjUkrahUsa meö einkenni um
geöklofa eöa heilarýrnun sem
rakin eru til canabisreykinga. Þá
fylgja canabisreykingum breyt-
ingar á persónuleika, fólk dregur
sig I hlé frá daglegum önnum,
tekst ekki á við vandamálin og á
erfitt meö aö taka ákvaröanir.
Nærminni versnar, m.a. hefur
komiö í ljós aö canabisneytendum
gengur illa í skólum, ástæöan er
sU aö minni versnar og skilningur
sljóvgast. Canabisneysla dregur
Ur framleiöslu kynhormóna og
þar meö minnkar kyngeta. Tlöa-
hringur kvenna raskast. Þá inni-
heldur canabisreykur meira af
krabbameinsvaldandi efnum en
tóbaksreykur.
I sænska læknaritinu segir aö
eitt hiö alvarlegasta viö canabis-
reykingar unglinga sé aö þeir
þroskast ekki eins og aörir. Þeir
svífa hálfsofandi gegnum sin ung-
lingsár. veröa áfram barnalegir
og ósjálfstæðir. Þá er þvl bætt viö
að canabis sé eiturefniog þaö geti
veriö fyrsta skrefiö til notkunar
sterkari efna. Krakkana langar
aö ,,prófa”eitthvaö sterkara og
það gefur haft alvarlegar af-
leiðingar. „Allir sjUklingar sem
koma til okkar vegna neyslu
sterkra eiturlyfja segjast hafa
Reykingar
á canabis-
efnum
Stórhættulegar heilsunni
Inn á
geðsjúkrahúsin
NU tfu árum siöar hafa
heilbrigðisyfirvöld lagt fram
staðreyndir sem staöfesta þaö
sem löngu var vitaö, reykingar
canabisefna aö staöaldri eru stór-
hættulegar heilsunni. Unga fólkiö
sem taldi sig svo róttækt fyrir tlu
árum er aö skila sér inn á
geösjUkrahUsin, róttæknin viröist
alveg fyrir bl, enda fylgir reyk-
ingum aögeröarleysi og sljótt
hugarfar, sem aldrei getur orðiö
að liöi I baráttunni fyrir betri
heimi.
Allan þann tima sem liöinn er
frá því aö hippar gengu um
hamingjusamir og friösamir meö
blóm I hári, hafa reykingar veriö
aö breiöast Ut. I Bandarikjunum
óx fjöldi þeirra sem reykja aö
staðaldri, á aldrinum 12—17 ára
úr 6% 116% áriö 1977. NU er taliö
aö I sumum rikjum bandarikj-
anna reyki milli 20 og 30% skóla-
nema aö staðaldri.
I Danmörku og Svlþjóð er bent
á svipaöa þróun. I timariti
sænska læknafélagins nr. 48, 1980
segiraökannanirbenditilþess að
25—30% skólanema I Svlþjóö hafi
prófaö að reykja og um 17%
þeirra 18 ára pilta sem skráöir
hafa veriö til herþjónustu hafa
einhverja reynslu af neyslu cana-
bisefna. I Svlþjóö er lagt hald á
um 800 kg. af hassi á ári hverju,
en yfirvöld telja fullvist, aö þaö sé
aöeins brot af þvi sem berst inn I
landið. A siöustu árum hefur ver-
iö komiö upp um stóra smygl-
hringi og þaö sem meira er:
h eroninneytendur fjármagna
neyslu slna meö þvl aö selja
canabisefni.
Veltan 12-20
miljarðar dollara
I sænska læknaritinu segir að
sú heimspeki sem upphaflega lá
að baki reykinganna (eins konar
friöarstefna) sé Iöngu horfin, nú
sé reykt til ,,að vera meö” og af
þvl aö I ákveönum hópum þykir
Neysla canabiseina á Islandi
flntaö sljóvga sig, ná sér niöur og
losna þannig við aö takast á viö
vandamálin. Margir fyrrverandi
hippar reykja hass þegar þaö er I
boöi, það er fyrir þá líkt og þegar
öðrum er baðiö I glas. Þaö hefur
Niðurstöður
frá Banda-
ríkjunum
og Svíþjóð
benda
allar
í sömu átt
sljóvgandi áhrif, en þeir hugsa:
Þetta er ekkert hættulegt. Auk
-þess „hafa þeir heyrt”, aö þaö
eigi aö lögleiöa hass. I Bandarikj-
unum hafa yfirvöld horft framhjá
vandamálinu, en bar er talið aö
veltan I hinni ólöglegu
marijuanasölu sé 12—20 mil-
jaröar dollara á ári.
Talið er aö hassneysla sé viða
veruleg hjá fólki á aldrinum
10—30 ára, ekki bara meðal
„tötralýösins i drullugu gallabux-
unum, meö slöa háriö”, heldur
einnig meðal fólks sem dags dag-
lega stundar slna vinnu og sker
sig ekki Ur á nokkurn hátt.
Canabisefni hafa veriö flokkuö
Marijuana þótti sjálfsagt I öllum samkvæmum og á rokkhátlöum I
Bandarikjunum, nú nær neyslan jafnvel til 10 ára gamalla krakka.
meö eiturlyfjum frá þvi I byrjun
þessarar aldar og var þaö fyrir
tilstilli Egypta sem þau komust á
skrá, en I Austurlöndum hafa
skaðleg áhrif efnanna veriö þekkt
I aldaraöir. NU fyrst liggja fyrir
Frá dögum hippahreyfingarinn-
ar, I uppreisn gegn hinu
venjubundna.
Þrjátíu
„Ekki varö verulega vart viö
canabisneyslu hér á landi fyrr en
eftir 1970 og má þvi búast viö aö
vananeytendur fari aö berja aö
dyrum geösjúkrahúsa.” Þannig
kemstlandlækniraðoröil skýrslu
sem hann hefur tekiö saman um
hættur af völdum canabisefna.
Frá því aö flkniefnadómstóllinn
var stofnaöuráriöl974 hafa tekist
þar 1357 ddmssættir þaraf um 230
dómar á síðasta ári
á nýliönu ári. Dómar á sl. ári voru
um 30 og hlutu flestir fangelsis-
dóma. Hjá flkniefnadómstólnum
fengust. þær upplýsingar aö af-
greiöslum mála hafi farið jafnt og
þétt fjölgandi.aö meðaltali hefðu
veriö kveönir upp milli 15-20
dómar á ári, en áriö 1980 fjölgaði
þeim verulega. Fyrstu árin komu
canabisefni einkum frá Kaup-
mannahöfn, en hin slöari ár er
Holland oröiö miöstöö dreifingar
og þangaö er fariö I innkaupaleiö-
angra.
Lögreglumaöur sem blaöa-
maöur talaöi viö sagöist telja aö
þróunin hér á landi væri svipuö og
erlendis, neysla canabisefna færi
vaxandi og væri aö færast niöur
aldursstigann. Canabisefnin ber-
ast hingaö jafnt og þétt og þegar á
kostnaöarhliðina er litiö þá er
byrjað I hassinu”, segir Kerstin
Tunving læknir viö Sankti Lars
geösjúkrahúsiö I Lundi I grein
sænska læknablaösins.
Hver er orsökin?
1 framhaldi af þessum niður-
stöðum segir bæöi i skýrslu
bandarlsku heilbrigöisþjónust-
unnar og sænsku greininni, aö þaö
þurfi aö snUa vörn I sókn, veita
auknar upplýsingar og hefja her-
ferö gegn canabisreykingum.
Þaö er bent á aö refsingarþurfi
aö heröa, en þaö er ekki vikið aö
þeirri spumingu hvers vegna
unglingar leita tildeyfilyfja,hvers
vegna fólkleggur út 1 lifsflóttann,
enda eru þar á feröinni stór sam-
félagsleg vandamál sem ekki er á
færi heilbrigöisyfirvalda aö
leysa. Þau leiða hugann aö gerö
samfélagsins og þvi umhverfi og
llfi sem ungu fóltó er boöið upp á.
Meöan ungu fólki finnst llfiö
tilgangslaust, vinnan leiöingleg
og hefur gefiö upp alla von um
breytingar á kreppunni og at-
vinnuleysinu sem gengiö hefur
yfir Vesturlönd undanfarin ár, þá
er ekki góös að vænta. Ef raun-
verulegum orsökum er ekki gef-
inn gaumur og eitthvaö gert,
heldur hassreykurinn áfram aö
liöast upp I loftiö þar sem ungt
fólk er saman komiö.
— ká
feröakostnaöurinn viö aö sækja
efnin aöeins hluti af gróöanum
sem fæst ef smygliö heppnast.
Þeirri spurningu hvort eitthvaö
bærist hingað af sterkari efnum
svaraöi lögreglumaöurinn þvl til
að aöeins örlaöi á þvi, og ýmsar
sögusagnir væru á kreiki sem erf-
itt væri aö fá staöfestar.
Eftir þvi sem blaöamaöur
komst næst hefur ekki veriö gerö
nein könnun á neyslu canabisefna
hér á landi, en eins og áöur segir
telja þeir sem vinna viö rannsókn
flkniefnamála aö þróunin hér sé
svipuö og annars staöar.
—ká
á dagskrá
Til þess að skapa 4000 atvinnutækifæri
í orkufrekum iðnaði þarf því að reisa
orkuver sem geta framleitt 8000
gígawattstundir á ári. Orkunotkun
✓
Islendinga á s.l. ári nam um það bil
3000 gígawattstundum
Helgi
Guðmundsson
Akureyri
Iðnaður eða út-
sala á raforku
Um slöustu helgi var haldin á
Akureyri ráöstefna um orkubú-
skap og orkufrekan iönaö á veg-
um Fjóröungssambands Norö-
lendinga. Málshefjendur voru
ýmsir sérfræöingar úr kerfinu og
menn sem nú vinna aö þvi aö
undirbúa ákvarðanatöku um
staöarval fyrir orkufrekan iönaö.
Telja veröur aö á ráöstefnunni
hafi veriö saman komiö þaö
mannval fyrirlesara sem nægir
til þess aö viöfangsefninu hafi
veriö gerö allýtarleg skil frá
hinum ýmsu hliöum. A hinn bóg-
inn er einnig ljóst aö um orku-
frekan iönaö var aö litlu leyti
fjallaö Ut frá sjónarhóli þeirra
sem lagt hafa áherslu á þá fjöl-
mörgu vankantasem sllkum iðn-
aöi fylgja s.s. mengun, efnahags-
lega og félagslega röskun sem
stofnun fyrirtækja i slíkum iðnaöi
kann aö hafa I för meö sér. Hins
ber þó að geta aö ekki voru þau
sjónarmiö meö öllu sniögengin
þar sem talsmenn staöarvals-
nefndar iönaöarráöuneytisins um
orkufrekan iönaö, lögöu áherslu
á, að þau vandmál vægju þungt
þegar meta skyldi gildi staöa
fyrir orkufrekan iönaö.
NU er auövitaö ljóst aö orku-
frekur iönaöur og orkufrekur iön-
aöur er ekki eitt og hiö sama. Þar
koma fiölmörg atriði til umhugs-
unar. Ekki einasta umfang
starfseminnar og orkunotkunin,
heldur hvaö er framleitt á hverra
vegum og til hvers, auk þeirra
sjálsögöu atriöa sem lUta aö'
mengun og umhverfisvernd.
An þess aö talsmenn iönaöar-
ráöuneytisins veröi vændir um aö
vera sérstakir baráttumenn fyrir
orkufrekan iönaö, veröur aö telja
aö þeir hafi lagt upp máliö á þann
hátt, aö reikna meö aö orkufrekur
iönaöur sé I miklu fleiri tilvikum
hagkvæm fjárfesting en hitt.
Meöal málshefjenda var Jón
Sigurðsson forstjóri Grundar-
tangaverksmiöjunnar. Hann
ræddi um samstarf viö erlenda
fjármagnsaðila um uppbyggingu
stóriönaöar I Islandi. Hann skóf
ekki utan af meiningum slnum.
Þar fór ekkert á milli mála.
„Hvert ár sem llöur I aðgeröar-
leysi er tapaö” sagöi hann og
hvatti til aö öll tækifæri væru
notuö til aö koma orkunni I verö
sem allra fyrst. Ekkiá aö hika viö
aö fórna því, sem hann kallaði
skammtímahagsmuni I raforku-
veröi, fyrir langtlma ávinning.
Hann ræddi einnig Straumsvikur-
samningana og fullyrti aö álveriö
hafi aldrei veriö annaö en jákvætt
innleg Ilslenskt efnahagsllf þó aö
ekki sé nein kúnst aö vera vitur
eftir á í sllku máli, og benda á
gallana.
Ætla má af máli Jóns Sigurös-
sonar, aö Islendingar veröi aö
hella sér úti fjárfestingu I orku-
frekum iönaöi nú þegar, og koma
raforkunni I verö sem allra fyrst,
ella sé hrein vá fyrir dyrum i is-
lensku efnahagsllfi. Sllk fjárfest-
ing beinllnis forsenda fyrir efna-
hagslegum framförum og
stööugu verölagi. Fram til þessa
hafi nær öll fjárfesting veriö
óaröbær en enginn vafi sé hins
vegar á aö fjárfesting I orkufrek-
um iönaöi sé afar hagkvæm og
skynsamleg. Þess skal og getið,
aö Jón Sigurösson lagöi rlka
áherslu á, aö Islendingar ættu aö
eiga sjálfir meirihlutann I fyrir-
tækjum I orkufrekum iönaöi öör-
um en álverum, og aö fjár-
mögnunin ætti fyrst og fremst aö
vera meö innlendum sparnaöi.
Okkur væri tæpast kleift aö eiga
sjálfir álverin vegna hins gifur-
lega kostnaöar sem væri viö
byggingu þeirra.
Allur er þessi málflutningur
hinn kostulegasti, séu dregnar
saman aörar upplýsingar, sem
fram komu á ráðstefnunni og
bornar saman við þá dæmalausu
tiltrú sem Jón Sigurösson og
margir fleiri hafa á hagkvæmni
orkufreks iönaöar og sölu á raf-
orku til hans.
Þaö skal tekiö fram aö ekki er
ástæöa til aö vera ósammála Jóni
og skoöanabræörum hans um
hagkvæmni orkufreks iönaöar,
frá sjönarmiöi hinna erlendu
fjárfestingaraöila, þaö er
áreiöanlega hárrétt sem fram
kom I máli hans, aö þeir aöilar
meta fjárfestingaráform sln út
frá þvl hvar best er boðið. Sé
máliö hins vegar skoöaö frá
sjónarhóli Islendinga sem litiö
geta lagt annaö til þessarar
vinnslu (a.m.k. ef um einhvers-
konar málmvinnslu er aö ræöa)
annaö en orku/landrými og vinnu-
afl, þá staöfesta upplýsingar,
gefnar á ráöstefnunni, svo
sannarlega aö annaö er upp á ten-
ingnum.
Samkvæmt upplýsingum Finn-
boga Jónssonar deildarstjóra I
iönaöarráöuneytinu, má gera ráö
fyrir aö I orkufrekum iönaöi sé
orkunotkunin á hvern starfsmann
um þaö bil 20 gigawattstundir á
ári, en I almennum iönaöi sé
orkunotkunin ekki nema einn
hundraöasti hluti þess, eöa 0,02
gigawattstundir. Til þess aö
skapa 4000 atvinnutækifæri I
orkufrekum iðnaöi þarf þvl aö
reisa orkuver sem geta framleitt
8000 gigawattsstundir á ári.
Orkunotkun Islendinga á sl. ári
hefur numiö u.þ.b.3000 glgawatt-
stundum. Þetta þýöir aö orku-
vinnslan þarf aö veröa nærri
þreföld á viö þaö sem hún var
1980, ef þessi atvinnutækifæri
eiga aö fást 1 sllkum iönaöi.
Samkvæmt endurskoöaöri
mannfjöldaspá sem gerö hefur
veriö af byggöadeild Fram-
kvæmdastofnunar og Bjarni
Einarsson kynnti á ráöstefnunni,
veröur aö reikna meö aö á árinu
1988 þurfi atvinnutækifærum aö
hafa fjölgað frá þvl sem þau voru
1978 um ca 29000 störL Sam-
kvæmt reynslu undangenginna
ára, má gera ráö fyrir aö 73%
starfanna fari I þjónustugreinar,
afgangurinn I framleiðslugreinar
Ef viö sföan ákveöum aö liölega
helmingurinn af störfunum i
framleiðslugreinum veröi I orku-
frekum iðnaöi þá veröa þaö um
4000 störf. Til þess aö skapa hin-
um helmingnum störf i almenn-
um framleiösluiönaöi þarf ekki
nema einn hundraöasta hluta
þeirrar orku sem notuö er i orku-
frekum iönaöi. Sé litið á máliö frá
sjónarmiöi orkusalans þá er ljóst
aö nær útilokaö er aö fá hærra
verö fýrir orkuna til stóriöju en
sem nemur framleiðslukostnaö-
inum einum. Orkuver sem reist
er meö orkusölu til stóriöju I huga
skilar ekki aröi nema af þeim
hluta orkusölunnar sem fer til
annarra nota. Þess utan má svo
benda á aö veröiö fyrir orkuna til
Straumsvfkur er langt undir
framleiöslukostnaöarveröinu, og
væntanlegir orkukaupendur á
þessu sviöi eru haröir i horn aö
taka og deila ekki út ölmusum.
Þaö er þess vegna alveg ljóst aö
staöhæfing Jóns Sigurössonar,
um hagkvæmni orkufreks iön-
aöar, er ekki annaö en afar illa
rökstudd fullyröing sem ekki fær
staöist ef máliö er grandskoöaö
frá sjónarhóli Islendinga sem
orkuframleiöenda.
Nú er auðvitað nauösynlegt aö
gera upp viö sig hvort orkufrekur
iönaöur komi alls ekki til greina
af þeim ástæöum sem aö framan
eru raktar.
Þvl má hiklaust slá föstu og
kemurvístengum áóvart aö orku-
salatilsllks iönaöar sé firnalega
óhagstæö og komi ein sér ekki til
álita. Hins vegar getur ýmis-
konar orkufrekur iönaöur veriö
fullkomlega eölilegur og sjálf-
sagöur ef hann er tekinn sem hluti
af lausn annarra atvinnumála.
Þannig sýnist koma fullkomlega
til greina aö stofna til eldsneytis-
vinnslu hér á landi þó að hvert
starf i slíkri vinnslu kosti
óhemju fjárfestingu, einfaldlega
vegna þess að meö þvl værum við
aö losa okkur viö eldsneytisinn-
flutninginn aö öllu eöa nokkru
leyti. Þá kemur væntanlega
einnig til álita að hefja vinnslu á
einhverjum þeim efnum, sem til
eru I landinu, og einnig innflutt-
um, ef þaö getur aftur leitt til
mannfrekari úrvinnsluiönaðar.
Aö ekki sé talað um framleiöslu
áburöar I landinu, sem allir telja
vonandi sjálfsagöa.
Þær vangaveltur sem hér hafa
verið settar á blaö eru enginn nýr
sannleikur um þennan málaflokk,
og skiljanlega er fjölmargt ósagt
sem ástæöa væri til aö fjalla um.
Ráðstefna Fjóröungssambands
Norölendinga var hins vegar aö
því leyti hin merkasta, aö þar
komu fram upplýsingar úr ýms-
um áttum sem sannarlega benda
ekki til þess aö orkusölupostul-
amir og álagentarnir geti stutt
áróöur sinn marktækum efna-
hagslegum rökum, svo ekki sé nú
minnst á aöra þætti. Hlutskipti
Jóns Sigurössonar var i reynd
næsta kyndugt. Hann hélt vel
unna og markvissa ræöu sem
innihélt samfelldan lofsöng um
ágæti stóriöjunnar. I ráöstefnulok
neyddist hann hins vegar til aö
viöurkenna aö tapiö á Grundar-
tangaverksmiöjunni á sl. ári
myndi veröa 2—2,4 milljaröar
gamalla króna.
Ahyggjur haföi hann ekki
stórar af því. Einhvern tlma I
framtíöinni mætti vænta betri
tlöar í þeim efnum. Innlegg ann-
arra sérfræöinga um þennan
málaflokk var I reynd rökstuön-
ingur gegn fullyröingum Jóns um
efnahagslegan ávinning af stór-
iöjusamningunum, og slöast en
ekki slst komu svo mannfjölda-
spár Framkvæmdastofnunar seni
afdrifarík staöfesting á þvi aö
fjárfesting I stóriöju og orkuver-
um tengdum henni leysir aldrei
þann vanda sem viö Islendingum
blasir á næsta áratug I atvinnu-
málum. Til þess er hvert starf i
þeim iönaöi einfaldlega allt of
dýrt til aö veröa samkeppnisfært
viö almenna iðnvæðingu.
Ak„ 18.1. ’81.