Þjóðviljinn - 29.01.1981, Side 6

6 StÐA — ÞJÓÐVtLJINN Fimmtudagur 29. janúar 1981
Hvað er manntal?
Manntal er annaö og meira en
talning mannfólksins á landinu.
Manntal er hagfræðileg úttekt,
sem hefur fólkið i landinu að við-
fangsefni. Meginatriði sérhvers
manntals má telja þrjú:
1) Hvað starfar fólkið i landinu?
Þau störf, sem hver þjóð innir af
hendi, sd vinna, sem lögð er fram
i samfélagi fólks, er þriþætt: at-
vinna, heimilisstörf og nám.
2) Hvernig skipar fólkiö I landinu
sér I frumhópa samfélagsins,
fjölskyldur og heimili?
3) Viö hvaða aðbúnað býr fólkið i
landinu, að þvi er varðar húsa-
kost og fleira.
Manntalið þáttur i
alþjóðlegu samstarfi
Manntalið 1981 er hið 22. I röö
svokallaðra aðalmanntala á
Islandi. bað er tekiö samkvæmt
lögum nr. 76. 19. desember 1980.
Manntöl eru svo mikilvæg
undirstaða allrar vitneskju um
stöðu þjóöar, að bæði Þjóða-
bandalagið gamla og arftaki
óhlutvandri meðferð upplýsing-
anna veitt i þeirri lögvernd, er
trúnaöarskylda manntalslaganna
kveður á um, og skýrð var hér að
framan. Liöur i þeirri vernd er
það, aö enginn nema fram-
kvæmendur manntalsins, þ.e.
teljarar og aðrir trúnaðarmenn
sveitarstjórna, og starfslið Hag-
stofunnar við úrvinnslu mann-
talsins, hefur aðgang að frum-
gögnum manntalsins þ.e. þeim
eyðublöðum, þar sem manntals-
atriðin eru skráð. Eftir úrvinnslu
liggja upplýsingarnar fyrir sem
slikar, sviptar öllum einstakl-
ingsauðkennum, þannig að úti-
lokað er að rekja þær til nafn-
greindra manna.
1 þriðja lagi felst trygging i við-
teknum hefðum við hagskýrslu-
gerö, en þar er nafnleynd varð-
andi upplýsingagjafa og hagi
þeirra grundvallaratriöi, enda
brýnt hagsmunamál fyrir þá
stofnun, sem að hagskýrslugerð-
inni stendur. Störf Hagstofunnar
byggjast öðru fremur á þvi, að
stofnanir, fyrirtæki og almenn-
ingur geti treyst henni fyrir upp-
lýsingum. Þetta gildir um mann-
tal ekki siöuren aðra upplýsinga-

MANNTALIÐ 1981
þess, Sameinuðu þjóðaimar, hafa
staðið fyrir alþjóðlegu samstarfi
um manntöl: til hvaða efnis skuli
taka, hvernig ýmis hugtök skuli
skýrgreind, o.s.frv. og siðast en
ekki sist hvenær þau skuli fara
fram. í samræmi við tillögur hag-
stofu Sameinuðu þjóðanna eru
manntöl tekin i flestum löndum
heims 1980 eða 1981. Manntal var
t.d. tekiö I Bandarfkjunum 1.
april i fyrravor, I Sviþjóð, 15.
september, i Noregi og Finnlandi
1. nóvember siöastliðinn, og
manntal verður tekið I Efnahags-
bandalagslöndunum i vor.
1 einungis fimm rikjum heims
hefur allsherjarmanntal aldrei
fariö fram. Þessi riki eru Eþió-
pia, Ginea og Miðafrika I Afriku,
og Laos og Óman I Asiu.
T rúnaðarsky Lda
manntalsaðila
9. grein manntalslaganna
hljóðar svo: „Upplýsingar
skráðar á manntal um einkahagi
manna eru einvörðungu ætlaðar
tilhagskýrlugerðar og er óheimilt
að láta aðila utan Hagstofunnar
fá vitneskju um þær. Heimilt er
þó að láta viðurkenndum rann-
sóknaraðilum og opinberum
stofnunum i té upplýsingar
skráðar á manntal, enda sé þá
nöfnum og auðkennisnúmerum
einstaklinga sleppt. Orvinnslu
manntalsskýrslna skal Hagstofan
ein annast, óg hlutaðeigandi
starfsmenn hennar skulu bundnir
þagnarskyldu. Teljarar við
manntaliö og starfsmenn sveitar-
félaga, sem vinna að framkvæmd
þess, eru einnig bundnir þagnar-
skyldu.”
Manntalsupplýsingar
ekki hægt að nota
neinum i óhag
Engar upplýsingar, sem ein-
staklingar gefa um sig og sina
hagi, veröa notaðar á neinn hátt
viðkomandi eða öörum i óhag.
Trygging fyrir þessu er i fyrsta
lagi eðli manntalsatriðanna:
Ekkert þeirra varðar fjármuni
eöa eignir, nema að þvi er tekur
til húseignar. Spurt er um
eiganda ibúðar, en slikar upplýs-
ingar eru I öðru samhengi ekki
trúnaðarmál, samanber vottorð
úr veðmálabókum. Upphæð tekna
kemur ekki fram i manntali, né
hvernig einstaklingar eða heimili
verja tekjum slnum. Manntals-
skráning getur ekki orðið
sönnunargagn um neins konar
fjárhagsleg málefni, enda
trúnaðarskyldan tekin fram á
eyðublaðinu. Ekkert manntalsat-
riðanna getur talist nærgöngult
persónulegum högum fólks, enda
alls ekki spurt um tómstundir
fólks, áhugamál eða skoðanir.
í öðru lagi er trygging gegn
söfnun. Enn fremur má benda á,
að manntalslög frá 1920 voru
endurskoðuð 1980 og ný lög sett,
meðal annars sérstaklega i þeim
tilgangi að tryggja rétt einstak-
lings við manntal.
Skipulag manntalsins
Manntalinu er nú hagað á
nokkuð annan hátt en áður. 1960
og fyrr fóru manntöl þannig
fram, að teljarar gengu I hús og
skrifuðu sjálfir niður eftir fyrir-
sögn heimilismanna allar upplýs-
ingar um fólkiö, Ibúðir og hús á
eitf og sama eyðublaöiö fyrir allt
húsið.
Við þetta manntal er fólki ætlað
að fylla sjálft út skýrslu sina.
Formi eyðublaöanna er breytt
þannig, að viðfangsefni mann-
talsins er skipt á þrjú blöö: Ein-
staklingsskýrslu, sem gera skal
um alla 12 ára og eldri um siðustu
áramót, ibúöarskýrslu og hús-
skýrslu. Svokallað krossaprófs-
kerfi er notaö, en það gefur færi á
að orða spurningar nákvæmar og
einhlitar en annars, og auö-
veldara verður að svara. Þessi
aðferð er nú notuð viö manntöl I
flestum löndum. T.d. getur
gamall maður, sem er hættur að
vinna og stundaði ekki nám eftir
fermingu, útfyllt sina ein-
staklingsskýrslu einvörðungu
með þvi að setja krossa, nema
hvaðhannþarf að skrifa heimilis-
fang i 1. lið, og heiti lifeyrissjóðs,
ef það á við. Sama á við alla aðra,
sem stunda ekki atvinnu, hvort
heldur þaö eru unglingar, hús-
mæður, öryrkjar eða aörir — þeir
geta svarað einstaklingsskýrsl-
unni á þennan einfalda hátt.
Orvar á eyöublaöinu visa,
hvernigsvara skal, og hverju má
sleppa, þegar svo ber undir.
Auk þess sem hægt er aö nota
„krossapróf” leiðir sú tilhögun,
að hver maður gerir sina ein-
staklingsskýrslu, til þess, að allir
geta fyllt út skýrsluna samtimis,
eftir leiðbeiningum i fjölmiðlum.
Föstudagskvöld 30. januar kl.
21.15 verður 30 minútna þáttur i
sjónvarpinu, þar sem farið
verður yfir spurningar einstakl-
ingseyðublaðsins i þvi skyni, að
hver og einn útfylli þaö fyrir sig
eftir leiðbeiningum I þættinum.
Hann verður endurtekinn I sjón-
varpi kl. 16 á laugardag 31.
janúar.
Leiðbeiningar um
gerð einstaklings-
skýrslu
Einstaklingsskýrslu á að gera
um alla, sem fæddir eru 1968 eða
fyrr. Hana þarf hver og einn að
gera sjálfur, eöa aðrir fyrir hann,
þar sem hann á sólarhringsdvöl
31. janúar. Fyrir þá, sem dveljast
annars staöar en á lögheimili
sinu, þarf annaö heimilisfólk að
gera einstaklingsskýrslu. Sérstök
áhersla er lögð á, aö einstaklings-
skýrsla skal ekki gerð á dvalar-
staö fyrirþá, sem liggja i sjúkra-
húsi til timabundinnar dvalar, og
er þvi nauðsynlegt, aö heimilis-
menn, sé um þá að ræöa, vandi til
einstaklingsskýrslugeröar fyrir
þá, sem eru fjarverandi vegna
sjúkrahúsdvalar.
Gera skal einstaklingsskýrslu
um alla Islendinga, sem eru I
skólanámi eða öðru námi erlend-
is, svo og fjölskyldu þeirra nema
fyrir liggi, að þeir séu alfluttir til
útlanda. A sama hátt skal skrá
aðra tslendinga erlendis, ef talið
er, aö þeir muni setjast aftur að á
tslandi. Nánustu venslamenn
tslendinga erlendis gera ein-
staklingsskýrsluna fyrir þá. Sam-
kvæmt eöli máls er ekki krafist
tæmandi útfyllingar einstaklings-
skýrslublaðsins fyrir þá, sem
dveljast erlendis; t.d. þarf engu
aö svara, sem varðar vikuna 24.-
30. janúar 1981.
Auðkenning skýrsl-
unnar, heimilisfang
Eins og eyðublaðið ber með sér
skal skýrslan auðkennd viðkom-
andi einstaklingi efst með nafni
hans og fæðingardegi. 1 linuna,
sem merkt er „Staður”, skal
skrifa dvalarstaö einstaklingsins,
nema skýrslan sé gerð af öðrum
en honum sjálfum vegna fjarveru
hans frá lögheimili 31. janúar; þá
skál rita lögheimiliö þarna. Séu
fleiri en ein ibúð i húsi, þarf að til-
greina hvaöa ibúð skýrslan til-
heyrir, t.d. 2. hæö til hægri eða
þess háttar.
11. spurningalið á að tilgreina,
hvar viðkomandi átti heima á til-
teknum timum. Séu menn i vafa
um, hvernig skulli svara þessu,
t.d. vegna þess aö þeir dvöldust
annars staöar en á lögheimili
sinu, eöa muni ekki nákvæmlega,
hvenær þeir fluttust, nægir að
svara eftir bestu trú, enda er alls
Upplýsingar
frá Hagstofu
íslands
ekki ætlast til fullrar samsvör-
unar með þvi, sem þarna er ritað,
og skráningu I þjóöskrá á sinum
tima.
Sambúð, hjónaband
1 2., 3. og 4. lið einstaklings-
skýrslunnar eru spurningar, sem
lúta að fjölskyldugerð.
Hlutverk 2. og 3. liðs er fyrst og
fremst aö leiða I ljós umfang ó-
vigðrar sambúðar á Islandi. Talið
er, aö hún hafi farið I vöxt undan-
farin ár, en eins og kunnugt er
mun óvigð sambúð hafa tiðkast I
meiri eða minni mæli mjög lengi
hér á landi. Undanfarin ár hefur
löggjafinn reynt að tryggja rétt-
indamál þeirra, sem eru I óvigðri
sambúð, og er hún þvi nú laga-
lega viðurkennd að nofckru leyti
sem hjónabandsform. Það er
mikilvægt að fá fram, hve margt
fólk telur sig nú vera I óvigðri
sambúö á Islandi, og hve lengi sú
sambúð hefur staðið. Ýmislegt
bendir til þess að óvigð sambúð sé
oft undanfari vigðrar sambúöar,
þ.e. hjónabands I heföbundinni
merkingu. Einmitt þess vegna er
spurt um upphafsár bæði sam-
búðar og hjónabands, þar eð þá
kemur fram, hvort óvigð sambúð
er undanfari hjónabands, og hve
lengi hún stóð.
Athugið sérstaklega, að einung-
is er spurt um sambúö og hjóna-
band, sem er við lýöi manntals-
daginn. Ekkert skal upplýsa um
sambúð og hjónabánd, sem nú er
lokið, hvort sem það varð við and-
lát maka eða skilnað. Allir þeir,
sem eru ekki i hjónabandi 31.
janúar, ógift fólk, fráskiliö fólk,
ekkjur og ekklar, segja „Nei” i 3.
lið.
Veitið þvi enn fremur athygli,
aö viðkomandi aðilar meta það
sjálfir hvort sameiginlegt
heimilishald þeirra er með þeim
hætti, að það teljist óvigð sam-
búð. Þó mun verða aö líta svo á,
að fólk, sem byr saman i Ibúð og
hefur eignast barn saman, en er
ekki gift, sé i óvigðri sambúð. Að
sjálfsögöu er barn ekki skilyrði
þess, aö fólk teljist vera I óvigðri
sambúð.
Manntalsupplýsingar má alls
ekki nota til neins annars en hag-
skýrslugerðar. Þjóðskráin, sem
er deild i Hagstofunni, fær þvi
ekki aðgang að neinum upplýs-
ingum úr manntalinu um óvigöa
sambúð. Kunnugt er, að margt
fólk vill ekki, af fjárhagsástæðum
eða af öðrum orsökum, að sam-
búð þess sé skráð i þjóðskrá.
Sambúðarfólk á þvi allt að geta
tilgreint sina sambúð óhikað,
enda hagsmunamál þess, að
óvigð sambúð sé ekki vanmetin
sem fjölskylduform hér á landi.
1 úrvinnslu manntalanna 1950
og 1960 var fólk taliö i óvigðri
sambúð eftir sérstökum reglum
Hagstofunnar. Nú þótti hins
vegar rétt, að hver og einn mæti
þetta sjálfur, eins og áður sagði.
Börn
Það er öllum kunnugt, hve
miklar breytingar hafa orðið á
fjölskyldugerð I tið núlifandi
fólks. Einn mikilvægasti þáttur-
inn I þessum breytingum er
tengdur tölu barna, sem konur
eignast. Upplýsingum kvenna i 4.
liöer ætlaö að leiða I ljós, hverjar
breytingar hafa orðið á barnatöl-
unni með nýjum kynslóðum.
Sams konar spurningar gáfu
góða raun 1950 og 1960, en þá voru
þær nokkru ýtarlegri.
Nám,
skólaganga, próf
í 5., 6., 7. og 8. liö eru
spurningar, sem varða yfirstand-
andi nám og skólagöngu, nám,
sem menn hafa stundað, og próf,
sem þeir hafa lokið. Efnisinnihald
spurninganna er nokkurn veginn
það sama og var 1950 og 1960.
Tilgangur þeirra er fyrst og
fremst sá, að leiöa i ljós, hvaða
þjóðarauður liggur i menntun
Islendinga, hvernig hún er nýtt I
atvinnuvegunum, og hvaða námi
menn eru i nú. Nám er vinna, og
eitt þeirra starfssviða fólks, sem
manntalier ætlað að upplýsa um.
Athugiö, að hafi menn hætt i
námi áður en prófi var lokiö, skal
engu aö siður tilgreina skólann og
ártaliö I 5. lið. Sé um skóla I út-