Þjóðviljinn - 07.02.1981, Side 14

14 SlÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 7,— 8. febrúar 1981__
Nýr valkostur fyrir drykkjusjúka
Er hœgt að öðlast fullan bata án þess að hœtta að drekka?
Fram til þessa hefur eini
bati drykkjusjúklingsins
falist i algeru bindindi.
Eftir aö drykkjuferill hans
hefur leitt til drykkjusýki
(alkoholisma) á hann
engra annarra kosta völ en
aö hætta aö drekka — fyrir
fullt og allt. Að minnsta
kosti hefur því verið trúað
fram til þessa segir Jill
Goolden, greínarhöfundur
Women's Journal, sem afl-
aði sér upplýsinga um
nýstárlega meðferð fyrir
drykkjusjúka í heimalandi
sinu, Englandi.
Aukin neysla
áfengis
Svo viröist sem áfengisneysla á
niunda áratugnum muni verða
meiri en nokkru sinni fyrr. Ógn-
vekjandi tölur þessa efnis benda
til þess að á Bretlandi einu
saman séu nú um 750.000 drykkju-
sjúklingar eða allt að
helmingi fleiri en fyrir tiu árum
siðan. Það sem sérstaka athygli
vekur, er að hlutur kvenna i þess-
ari aukningu er griðarlega mikill.
Goolden gerir enga tilraun til þess
að skýra þessa auknu hlutdeild
kvenna i áfengisneyslunni. Það er
aftur á móti auðvelt að geta sér
þess til, að i þessum efnum gæti
áhrifa jafnréttisbaráttunnar sem
viða annarsstaðar. Meira jafn-
ræði kynjanna i atvinnulifinu hef-
ur ýmsa og stundum óvænta hluti
i för meö sér eins og við er að
búast.
Greinarhifundur bendir á, að
okkur sé talin trú um að aðeins sé
um tvennt að velja eftir að farið
er að misnota áfengi reglulega
sem hressingarmeðal; annað-
hvort að drekka sig i svaðið eins
og sagt er, eða að safna kröftum
og snúa baki við þessurr. þægilega
fylgihlut félagslifsins um alla
framtið. Þetta er boðskapur
miskunnsama Samverjans og
margra sjálfskipaðra áhugahópa
um áfengismál og annarra hópa
sem áherslu leggja á sjálfshjálp.
Að auki er þetta trúa margra illa
upplýstra lækna segir Goolden.
Þetta þykir ef til vill hrellandi
boðskapur, en til allrar hamingju
erha.,.iekkiendileg£sannur Nýja
testamentið um ofdrykkju og
áfengismál segir nú að margir
drykkjusjúklingar geti öðlast
fullan bata og snúið til eðlilegs lifs
eftir tiltölulega skamma meðferð
og fengið sér i glas stöku sinnum
eins og þorri okkar gerir. Þessi
rökvislega og mjög svo sann-
færandi niðurstaða hefur skotið
upp kollinum i öllum gaura
ganginum sem fylgt hefur allri
umræðu um vandamál sem varða
áfengisneyslu. Raunar hafa fáar
kenningar um drykkjusýki verið
studdar læknisfræðilegum
rannsóknum og niðurstöðum.
Nýjar hugmyndir
Þar til nýlega hafði öll umræða
um drykkjusýki, áfengislöngun
og likamlega ánetjun að slævandi
áhrifum áfengisins á sér goösögu-
legan blæ og skilningur á þessum
málum verið verulega takmark-
aður. Afengisfiknin hefur verið
talin sjúkleg og af þvi tilefni
veriðrætt um fullgildan sjúkdóm.
Við heyrum rætt um að drykkju-
sýkin „leggistá fjölskyldur” eða
að „sérstök efnaskipti likamans
varnimönnum eölilegri umgengni
viö áfengi”. Frá þessum bolla-
leggingum hefur verið horfið til
hugmynda um „persónuleika-
kvilla”. En nú bregður svo við, að
sýnt hefur veriö fram á, að þeir
sem stunda meiri drykkju en
teljast mundi hæfileg sam-
kvæmisdrykkja eru rétt eins og
hverjir aðrir og gætu hæglega
verið ég eða þú við réttar
aðstæður.
Breytingar á viðhorfum i
þessum efnum felast einkum i þvi
að sá læknisfræðilegi kvarði sem
drykkjusýkin hefur verið metin
eftir hefur verið lagður til hliðar.
Áður en rann upp ljós fyrir
meðferöaraöiljum var þvi
almennt haldið fram, að ýmist
drykki maður eðlilega, væri
drykkjusjúkur eða óvirkur
drykkjusjúklingur sem gæti
aldrei framar neytt áfengis
áhættulaust. Svo virtist sem eng-
in tengsl væru á milli þessara
þriggja dilka og að engra áhrifa
gætti á milli þeirra. Eftir miklar
deilur virðist nú sem kenning
þessi muni lúta i lægra haldi fyrir I
annarri sem eyðir þessari skipt- 1
ingu. Þar er gert ráð fyrir þvi að I
allir sem á annað borð neyta j
áfengis hafi jafnar likur á þvi að |
verða drykkjusýkinni að bráö, :
sem merkir einnig að um sam-
fellu er að ræða á milli „hóflegrar
neyslu áfengis”, „drykkjusýki” J
og „óvirkrar drykkjusýki”.
Sumir neytendanna missa smám
saman tökin á drykkju sinni og
ganga i hirð Bakkusar.
Strætisvagn Bakkusar
Þessari nýju kenningu er
einfaldlega fundin hliðstæða og
húti siðan útskýrð með henni. 1
raun og veru eiga allir fulltiða
einstaklingar sér einhverjar
drykkjuvenjur ef þeir neyta þá
ekki áfengis af trúarlegum,
heilsufarslegum eða siðferðis-
legum ástæðum. Þessar venjur
geta verið bundnar við sherryglas
á jólunum eða nokkra litra af biói
á kránni á hverjum degi Hverjar
sem.drykkjuvenjurnarikunna að’
vera má likja þeim við daglega
ferö með strætisvagni.
1 þessari samlikingu okkar er
upphafspunktur ferðarinnar með
strætisvagninum sá staður þar
sem farþeginn tók fyrsta sopann.
Endastöðin er sá staður þar sem
hann finnur sig staddan i andlegu
og likamlegu niðurbroti vegna
drykkjuskapar.
Þessar tvær biðstöðvar i sam-
likingu okkar eru að sjálfsögðu
dæmigerðar öfgar, en vitanlega
er um margar „biðstöðvar”
strætisvagnsins að ræða á leiðinni
milli þessara tveggja punkta.
Meö tilliti til drykkjuvenjanna yf-
irgefa flestir farþeganna strætis-
vagninn á fyrstu eða annarri
biðstöð. Sumir meiriháttar
drykkjumenn fara þennan rúnt
með strætisvagninum hvern ein-
asta dag, en fara út á þriðju eöa
fjórðu biðstöð eða ferðast eitt-
hvað lengra endrum og eins.
Eftir þvi sem fleiri biðstöðvar
eru að baki á degi hverjum munu
þeir sem fastast sitja njóta
ákveðins félagsskapar hver af
öðrum og hinir sem fara alltaf
snemma úr vagninum (þ.e.
drekka i hófi) fara að verða
leiðinlegir i þeirra augum. Og
svo er, að þvi lengur sem setið er i
vagninum verður erfiðara að
safna þreki til að yfirgefa
vagninn við næstu biðstöð og einn
eða tveir farþeganna (þ.e. mjög
litiö hlutfall allra farþeganna)
munu fara ferðina til hinna
hörmulegu endaloka.
Hve skaðlegt er á f engi?
Það er ekki við neinar tilteknar
krossgötur sem áfengisneyt-
andi verður drykkjusjúkur.
Likamlegri framvindu viö tiða
neyslu áfengis mætti lýsa svo:
Fyrsta beina löngunin i áfengi —
eöa fyrsta glasið — getur leitt til
aukins þols gagnvart þvi. Til þess
að endurheimta aftur þau
velliðunaráhrif sem gerðu vart
við sig við fyrsta glas þarf að
auka skammtinn. Og þgnnig stig-
ur þolið og áfengisskammturinn
þar til þolmyndunin er komin á
þaö stig aö likaminn gengur
bókstaflega á fullum skammti.
Sé aftur á móti dregið úr magn-
inu munu fráhverfiseinkenni
(timburmenn) gera vart við sig.
Fyrst sem skjálfti og önnur van-
liðan, þá ofskynjanir og loks
delerium tremens eða krampi.
En þetta er einasta likamlega
ánetjunin sem um er að ræða.
„Það sem knýr meiriháttar
drykkjusvelgi áfram við drykkju
sina ætti þvi fremur aö vera
bundið hugrænu en ekki likam-
legu ástandi þeirra”, segir
greinarhöfundur og bætir þvi við
að huganum megi kenna, eitt og
annað.
Fram til þessa hefur áfengi
gagnvart drykkjusjúkling verið
litið sömu augum og heroin
gagnvart heroinneytanda. Eitt
litið tár inn fyrir varirnar og þú
ert flæktur i netinu aftur.
Tilraunir sem gerðar hafa verið i
vernduðu umhverfi hafa þó óvart
leitt annað i ljós.
Einföld tilraun
Hópur ofdrykkjumanna sem
fengið höfðu sina „afvötnun” var
fenginn hver sinn vitaminbætti
svaladrykkurinn. 1 helming
glasanna var bætt sem varaði
einföldum skammt af vodka, en
engu var bætt út i hin glösin.
Helmingi „tilraunadýranna” var
sagt (og stundum ranglega) að
áfengi hefði verið bætt i drykkinn
þeirra, en hinum helmingnum
var sagt að engu hefði verið bætt i
drykkinn (og þá einnig haft rangt
við stundum).
Niðurstöður þessarar tilraunar
gáfu til kynna, að áfengið eitt sér
gæti ekki vakið upp frekari vín-
löngun. Sá hluti hópsins sem orð
hafðiá auknum áfengisþorsta var
ekki sá ér fengið hafði áfengi.
Þvert á móti og öllum á óvart var
það sá hluti hópsins sem hafði
verið sagi að áfengi væri i glösurr
þeirra en ekkert höfðu fengið i
raun og veru. Hér virðist þvi sem
lausn vandans sé aö finna innan
sálarfræðinnar frekar en læknis-
fræöinnar.
A grunni þessara niðurstaðna
hefur nokkrum endurhæfingar-
stöðvum viða um England tekist
að snúa mörgum fyrrum „von-
lausum” drykkjusjúklingum til
eðlilegs lifs á ný eftir stutta
meðferð. Með eðlilegu lifi er hér
átt við það, að þeim sé kleift að fá
sér i gl&s endrum og eins eða
stunda s\o kallaða samkvæmis-
drykkju.
Meöferdin
Newington endur-
hæfingardeildin i Sussex á
Englandi er ein þeirra sem tekur
mið af þessum breyttu viðhorf-
um. Þar eru öll vandamál sem
tengd eru neyslu áfengis með,
einum eða öðrum hætti undir
smásjánni. Meginmarkmiö
meðferðarinnar er ekki að hafa
menn ofan af drykkjuskap sinum
i eitt skipti fyrir öll. Miklu fremur
felst endurhæfingin i þvi að öðlast
stjórn á áfengisneyslunni á ný.
Reynt er að brjóta til mergjar
hváð sé að ske i lifi sjúklingsins
og minni áhersla á það lögð
hvernig drykkju hans hafi verið
háttað.
Við komu gengst sjúklingurinn
undiralmenna læknisskoðun bæði
hjá lækni og geðlækni. Þarna er
sagt frá þvi, að allar tilraunir til
að ráðst gegn áfengisvana séu
ámóta gagnslausar og að byrgja
brunninn eftir að barnið hefur
dottið ofan i hann.
Drykkjusýki eöa áfengis-
ánetjun hefur áhrif á öll svið
mannlifsins þ.á m. samskipti við
annað fólk, vinnuna, heimilislifiö
og vinfengi, en áhrif þess eru
einkenni tiltekins ástands en ekki
orsök þess. Allir sem misnota
áfengi hafa á einn eða annan hátt
leiðst út i misnotkun þess fyrir
einhverjar sakir. Allir kannast
við gamla viðkvæöið „hún kom
honum til að drekka”. Þvi miður
er þetta viðkvæði réttmætt i
mörgum tilvikum.
Aörar algengar orsakir
misnotkunar er að finna i uppeldi
manna. Sumir hafa alist upp við
mikinn drykkjuskap i nánasta
umhverfi sinu, aðrir mæta
þrýstingi á vinnustaðnum o.s.frv.
Ekkert eitt i aðstæðum manna
knýr þá til misnotkunar áfengis,
heldur er um samverkan margra
þátta aö ræða.
Hér er komið að kjarna
málsins. Kryfja þarf aðstæður
hvers og eins með það fyrir aug-
um að breyta þeim. Newington
meðferðin — sem varir i 3 til 4
vikur — er sniðin að þessu mark-
miði. Hún byggir á fræðslu og
lausn þeirra vandræða sem knúðu
menn til ofneyslu. Hver siúkling-
ur er meðhötidfeöursem einstak-
lingur þvi eins og haft var á orði
við Goolden af einum
meðferðarfulltrúa: „Lausn
vandans væri auðveld ef allir
drykkjusjúklingar væru
rauðhærðir myndhöggvarar
búsettir i Djúpuvik”. En það eru
þeir einmitt ekki. Ofneytendur
áfengis eru mjög sundurleitur
hópur og jafn blandaður að sam-
setningu til eins og hver annar
þverskurður þjóðfélagsins. Þvi er
þörf á einstaklingsmeðferð eða
öllu heldur einstaklingsbundnum
markmiðum með meðferðinni.
Hverjir eiga
möguleika?
Sumir þurfa þó á álgeru
bindindi að halda. Órækar
sannanir staðfesta skaðsemi
ofnotkunar áfengis á likamann og
það sem er verra, er að erfitt er
að greina þann skaða sem áfengið
hefur valdið fyrr en af hefur hlot-
ist óbætanlegt heilsutjón. Lifrin
er i sérstakri hættu hvað þetta
snertir, þvi fæstir finna til
óþæginda vegna skaddaðrar
lifrar fyrr en hún er orðin mjög
illa farin. Heilinn er einnig mjög
viðkvæmur fyrir mikilli neyslu
áfengisog hætta er á óbætanlegu
tjóni á vitsmunum. Minni-og
einbeitingarhæfni fer til dæmis
stöðugt hrakandi með langvinnri
ofnotkun áfengis. t raun og veru
eru þessi vandamál mun
djúpstæöari en mögulegt er að
gera sér grein fyrir i fljótu
bragði. Þeir sem eru likamlega
illa farnir (sem athuga má með
blóðsýni) eiga þess vegna ekki
annarra kosta völ en að hætta
áfengisneyslu fyrir fullt og allt.
Þeir sem tekst aö beisla lævisa
vinhneigð sina i tæka tið munu
eiga þess kost að „fá sér i glas”
endrum og eins sér að skaðlausu.
Langur vinnudagur
Fyrst þurfa þeir þó að fara i
„afvötnun” sem framkvæmd er
með aðstoð róandi lyf ja á um það
bil vikutima. Þvi næst fara þeirá
fræðslunámskeið sem byggt er
upp með fyrirlestrum, kvik-
myndasýningum, leikrænni
tjáningu og röklegum „heila-
þvotti” sem fram fer i einrúmi
með aðstoð myndsegulbands. Við
þetta stranga fyrirkomulag er
svo aukið einskonar nýsköpunar-
meðferð sem fólgin er i þvi að
fjölskyldunni er haldið i tengslum
við umheiminn. Bæjarferðir.
hádegisverður á vinveitingastað
og heimsókn á hádegisbarinn eru
hvað erfiðustu æfingarnar, en
innan um eru þægilegri aðgerðir
á borð viö leikhúsferð og hljóm-
leika. A meðan á meðferðinni
stendur og sex mánuði þeim tima
til viðbótar er ætlast til algers
bindindis á vinföng. Að þeim tima
loknum er byrjað að slaka á
reglunum og menn geta innan
vissra marka farið á ný að fikra
sig áfram með samkvæmis-
drykkju ef þeir kæra sig um.
Megináhersla er þó lögð á „tak-
markaða” neyslu og „sam-
kvæmis”- eða „félagslega”
drykkju. Ef sjúklingurinn hefur
einhvern timann þjáðst af
vandræðum ofneyslunnar mun
hann aldrei geta tamið sér kæru-
leysislegt viðhorf aftur gagnvart
neyslu áfengis ef vel á að fara.
Honum eru i raun og veru settar
verulega þröngar skorður hvað
þetta varðar meðan á eftir-
meðferð stendur. Þeim tima sem
varið er til drykkju og þvi magni
sem innbyrgt er þarf aö gefa sér-
stakan gaum. 011 sterk vin eru
útilokuð og leyft er að nota áfengi
aðeins til að liðka félagsleg sam-
skipti við sérstök tækifæri. Sá er
snýr sér aftur að flöskunni til að
slá á neikvæðar tilfinningar eða
sem meðal við þunglyndi mun
ávallt missa stjórn á neyslunni.
Skiptar skoðanir
Það hlýtur að vera ákaflega
mikilsvert fyrir þá sem misst
hafa stjórn á áfengisneyslu sinni
að eygja von um að geta tekið upp
hóflega drykkjusiði á ný. En um
þetta atriði eru mjög skiptar
skoðanir meðal þeirra sem um
málefni drykkjusjúkra fjalla.
Þessi þrönga smuga sem
virðist vera til staðar fyrir fyrr-
verandi ofneytendur áfengis er
ákaflega umdeild. Þegar þekktur
sérfræðingur hóf meðferð af
þessu tagi árið 1962 skiptust menn
mjög i tvö horfn um ágæti
meðferðarinnar og fékk þetta
framtak hans mjög óvinsamlegar
viðtökur svo ekki sé fastar að orði
kveðið.
Algert bindindi hefur verið alls-
ráðandi markmið fyrir drykkju-
sjúka og við það hefur setið.
Raunar hafa málsvarar þessara
nýju kenninga haft vit á þvi að
fara varlega i að gagnrýna hið
ágæta starf sem unnið hefur verið
i farvegi bindindisstefnunnar
(sem þrátt fyrir allt virðist vera
eina lausnin fyrir svo marga).
En nú hefur veriö vakið máls á
öðrum meðferðarmarkmiðum og
verður það að teljast mjög hvetj-
andi fyrir ofdrykkjumenn að vita
til þess, að þeir geti hamið
áfengisneyslu sina ef þeir gripa
nægjanlega snemma i taumana.
Þeir sem trúa þvi staðfastlega
að eini valkostur þeirra sé raunar
engin lausn (þ.e. að hætta fyrir
fullt og allt) forðast þvi oft i
lengstu lög að leita sér aðstoðar,
eða þar til það er orðið um seinan.
Þessu mætti likja við að
umgangast krabbamein i brjósti
á þann heimskulega hátt, að orða
sjúkdóminn ekki við nokkurn og
horfa á hann grafa um sig þar til i
óefni er komið og óhjákvæmilegt
verður að leita læknis, sem þá á ef
til vill engra annarra kosta völ en
að fjarlægja brjóstið. En hér lýkui
þessari samlikingu, þvi drykkju-
sýki er ekki eins auðvelt að henda
reiður á eins og þykkildi i brjósti.
Áhrif drykkjusýkinnar eru á yfir
borðinu félagsleg en dýpri rætur
hennar eru leyndar. Og hvað sem
öðru liður missir ofneytandinn
mjög fljótt hæfni sina til þess að
meta aðstæður.
Hver er þróunin?
Greinarhöfundur spuröi eitt
sinn lækni sem stundaði drykkju-
sjúkling hvort ekki væri i sjón-
máli handhægt tæki fyrir almenn-
ing til þess að sjá skaðsemi mis-
munandi magns áfengis á likam-
ann þannig að menn gætu sjálfir
séð hvernær mál væri að hætta
hverju sinni. „Með öllu
ónauðsynlegt” svaraði hann.
„Allir sem eru orðnir nægjanlega
gamlir til að drekka áfengi kunna
að telja upp að fjórum.” Svo
virðist sem verulega ströng mörk
séu höfð um likamleg „öryggis-
mörk” hvað áfengisneyslu
varðar. Ef þú drekkur ekki meira
en sem svarar tveimur lítrum af
bjór, einni flösku af léttvini eða
einum pela (1/3) af sterku áfengi
hverju sinni er óliklegt að þú
munir þurfa að striða við lang-
vinnar likamlegar afleiðingar af
drykkju þinni. Engan veginn er
þó verið að mæla með slikum
drykkjuvenjum. Goodlen segir að
tvimælalaust muni konur gerast
æði þaulsetnar i strætisvagni
Bakkusar, en ef þessi nýju
viðhorf festa rætur er full ástæða
til þess að gera sér vonir um að æ
fleiri muni safna kjarki til að yfir-
gefa vagninn i tæka tið.
Það er of snemmt að fella ein-
hverja dóma um þessa nýju
tegund meðferðar sem stunduð er
við Newington þvi hún hefur
aðeins verið starfrækt i um það
bil eitt ár. En til allrar hamingju
virðist hin hæga þróun siðustu
tuttugu ára skila okkur eindregið
i framfaraátt.
(Þýtt og endursagt úi
„The Woman’s Journal”
október 1980)
Jóhann Hauksson.