Þjóðviljinn - 07.02.1981, Page 19

Helgin 7.-8. tébrúar 1981 ÞjtoÓVÍLÍÍfcfr — 'SÍÐA 1§
Berkofsky
á
Akureyri
Planovirtúósinn dulspaki,
Martin Berkofsky, mun leika
fimm sónötur eftir Beethoven,
fyrir Tónlistarfélag Akureyrar,
i Borgarbló á Akureyri, I dag,
laugardaginn 7. febrúar kl. 17.
Þetta eru fjóröu tónleikar sem
Berkofsky heldur á Akureyri, en
hann hefur tekiö mikla tryggö
viö þann staö, vegna kynngi-
krafta dulrænna, sem þar eru á
kreiki dag og nótt.
Berkofsky er nú búsettur i
Paris, en hann hefur aö undan-
förnu haldiö fjölda tónleika I
Vln, BUdapest og á Englandi.
Martin Berkofsky kemur til
Akureyrar á vegum Tónlistar-
skólans þar og mun hann, eins-
og oft áöur, halda námskeiö
fyrir nemendur og kennara
skólans.
Manúela
a
Háskóla-
tónleikum
- Þriöju Há skóia tónleikar
vetrarins veröa I Félagsstofnun
stddenta viö Hringbraut laugar-
daginn 7. febrúar 1981 kl. 17.00.
Flytjendur eru Manuela Wiesler
fiautuleikari og Julian Dawson-
Lyell píanóleikari.
Á efnisskránni er frönsk tón-
list frá upphafi þessarar aldar
og eiga tónverkin það sameigin-
legt að vera fyrst og fremst til
skemmtunar, bæöi flytjendum
og áheyrendum. Sumt af tónlist-
inni mætti flokka sem skemmti-
tónlist eða kaffihúsatónlist.
Flutt veröa verk eftir F. Borne,
G. Fauré, J. Mouquet, A.
Roussel og P.A. Génin.
Þau Manuelu Wiesler og
Julian Dawson-Lyell þarf ekki
aö kynna fyrir íslenskum tón-
leikagestum en þau hafa bæði
komiö fram á fjölda tónleika hér
á landi og erlendis. Þau hafa
einnig leikið mikiö saman á
undanförnum árum og má
nefna tónleika þeirra á Lista-
hátið I Reykjavik 1978, i
Wigmore Hall i London 1979 og
tónleikaferð til Noregs á s.l.
hausti. Viðtökur hafa verið
mjög góöar.
var sýnd 1814, I Vin, og gekk
sæmilega, þó langt sé frá að hún
yröi höfundi sinum sá stórsigur
á framabrautinni, sem hann
haföi vonaö. Umhyggja sú og
vonir sem Beethoven batt viö
þetta mikia verk, sést best á si-
fellri endurskoðun og umskrift-
um þess. Og hann samdi alls
fjóra forleiki aö óperunni sem
allir eru vinsæl „konsert-
stykki”. Upphaflegi forleikur-
inn sem fluttur var 1805, er nú
þekktur sem nr. 2. Nr. 3 er frá
1806, en Leonoraforleikur nr. 1,
sem er allmiklu öðruvisi en
hinir I allri gerö sinni, var sam-
inn fyrir sýningar sem áttu aö
veröa I Prag, 1807, en var aflýst
af ókunnum ástæðum. Cheru-
bini, sem aldrei botnaði mikiö i
meistara Beethoven sagöist
ekki finna neina grundvallar -
tóntegund i forleik nr. 3, sem
væri ruglingslegur. Hvort Beet-
hoven tók eitthvert mark á þvi
skal látið ósagt en hann haföi
allavega orö um aö forleikirnir
væru ,,of þungirá sér” og samdi
þann fjóröa, sem nú er einn
kallaöur Forleikurinn aö Fide-
lio”. Þó Fidelio innihaldi
ógrynni af fegurð frá „músik-
ölskum” sjónarmiöum séö, þá
hefur hún aldrei komist i raöir
vinsælustu ópera. Þó er svo
sannarlega ekki hægt aö neita
Beethoven um dramatiskan
kraft og skilning.
En hvaö er þaö þá sem
vantar? ófeimnir myndu
áreiöanlega segja að Beethoven
heföi litinn skilning á leikhúsi.
Bornar saman viö Mozart eru
persónulýsingar hans i músik
satt aö segja næsta ógreinilegar
og jafnvel handahófslegar.
Tökum tildæmis hinn fræga
kvartett i fyrsta þætti, þar sem
allar persónurnar f jórar eiga ab
túlka sinar dýpstu tilfinningar:
keöjusöngur, þar sem allir
syngja i rauninni sama lagiö.
Og Beethoven haföi ekki lag á
að koma snilli sinni til skila meö
mannsröddinni á sama hátt og
meö hljóðfærum einum, þvi fer
fjarri. Þaö eru margir annars-
flokks komponistar sem semja
áhrifameiri „söngmúsik” en
Beethoven, I þaö minnsta ef
maöur skoðar aðeins yfirboröið.
Og þaö er einmitt mergur
málsins i leikhúsinu. Þar er
nefnilega enginn timi til aö dást
aö dýpstu og dýrustu tónlistar-
pælingum. Allt veröur að hitta i
mark á stundinni. Ætli sé i raun-
inni til voðalegri staður fyrir
ærlegt tónskáld en einmitt leik-
húsið sem þau sækja þó sýkntog
heilagt I af óviöráðanlegum og
óskiljanlegum orsökum. En viö
skulum samt muna, að flest ef
ekki allt, sem gekk á leikhús-
unum I Vin á dögum Beet-
hovens, er löngu gleymt og
grafiö að eilifu, nema Fidelio.
Hingaö koma i næstu viku á
vegum sinfóniunnar fjórir
söngvarar og ætla aö syngja
aöalhlutverkin I Fidelio eftir
Beethoven, einni af fáum óper-
um sem fjalla um hjónaástir og
tryggö. Engin framhjáhöld þar,
takk fyrir. Þeir koma frá
Þýskalandi.
Raunar er einn söngvaranna
fæddur I Danmörku en starfar
nú mest i Þýskalandi: Bent
Norup, baritón, sem veröur
þarna i hlutverki fangelsisstjór-
ans Pizzaro. Meö hlutverk hjón-
anna. Leonóru og Florestans,
sem ganga i gegnum mikil
harmkvæli og eiga aö sanna
okkur í eitt skipti fyrir öll aö
hjónabandstryggöin borgar sig
best þrátt fyrir allt, fara Astrid
Schirmer og Ludovic Spiess.
Þau eru þekktir Wagnersöng-
varar heima hjá sér, en slikt
þykir hápunktur menningar I
þvi ágæta landi, aö frágengnu
peningaspili og fótbolta. gbass-
inn Manfred Schenk veröur svo
illmenniö Rocco, en hann hefur
sungiö öll helstu bassahlutverk
sem slægur er I á bestu óperu-
sviöum Evrópu. Þaö má þvi
buast viö aö þetta veröi all-
mögnuö uppákoma hjá sinfón-
iunni á næstu fimmtudagstón-
leikum, sem Jean-Pierre
Jacquillat mun stjórna, vonandi
af myndarbrag, þvi hann er
sagöur óperustjóri af betri sort-
inni.
Beethoven á Fidelioárunum
Aö Beethoven var snillingur i
aö setja saman dramatiska tón-
list liggur svo I augum uppi, aö
þaö er kannski hálf kjánalegt aö
minnast á það frekar. Hann
sannaöi heiminum þaö þegar i
sinum fyrstu verkum, ekki sist i
planósónötunum, þar sem
„pathetique” ber sterkari keim
harmleiks en flest sem áöur
hafði verið samiö af hreinni
hljóöfæratónlist. Krists-myndin
i Ollvufjallinu er kannski að
margra áliti ofhlaöið „drama-
tik” I þaö minnsta fyrir
óratórió, en getur nokkur neitað
áhrifamætti hennar?
Promeþeifs-tónlistin frá sama
tima er lika einhver sterkasta
leikhústónlist sem samin var á
fyrrihluta 19. aldar, en hún var
reyndar samin á fyrsta ári
hennar og var eina tilraun Beet-
hovens við ballettformiö. Hún er
gerö viö „ballettlibretto”
Salvatore Viganó sem var stór-
merkur brautryöjandi á ballett-
sviöinu I Vin á sinum tima, og
fékk fyrirtækið feikna góðar
undirtektir og gekk við metað-
sókn allan veturinn 1801—2.
Þetta haföi þær afleiðingar aö
Beethoven fór alvarlega aö
hugsa um aö semja óperu, sem
þá, einsog oft siöan, var bein-
asta ef ekki einasta leiö tón-
skálda til veraldlegra efna svo
nokkru næmi. En ekki gekk
alltof vel að finna ,,góðan”
texta. Beethoven var I meira
lagi vandlátur og móralskur i
hugsun. Hann neitaði alfariö aö
taka til greina ærsla- og
léttúöarsögur, eins og t.d.
Figaro, sem hann haföi á megn-
ustuandstyggð, en kraföist ein-
hvers sem innihéldi „sannar og
djúpar tilfinningar”. Þær þótt-
ist hann finna i Léonore, ou
L’Amour conjugal, eftir
franskan „librettista” J.N.
Bouilly, sem starfaöi mikiö meö
Cherubini, italsk-franska tón-
skáldinu sem Beethoven dáöi
fremur en aöra samtimamenn
sina. Og Leonora (eða Fidelio
einsog hún var kölluð seinna)
var samin og sett á sviö i
Theater an der Wien 1805.
Frumsýningin var i nóvember,
aöeins fimm dögum eftir að
herir Napoleons héldu innreið
sina i höfuðborg Habsborgara-
veldisins. Vinabúar hafa þvi
ekki verið I neinu sérstöku leik-
hússkapi, létu sig i þaö minnsta
vanta á sýningar Fidelio, sem
urðu aðeins þrjár, fyrir hálf-
tómu húsi.
Beethoven tók nú óperuna til
rækilegrar endurskoðunar,
stytti hana úr þrem þáttum I
tvo, og samdi nýjan glæsilegan
forleik. Þannig átti aö sýna
hana áriö eftir. Beethoven
þurfti þá endilega aö lenda i
þrasi viö leikhúsforstjórann von
Braun, útaf miðaveröi og
prósentum, og endaöi þaö meö
1 aö sýningum var frestaö um
óákveðinn tima.
Þaö var ekki fyrr en átta ár-
um seinna, eftir aö Beethoven
haföi endurskoöaö Fidelio
sundur og saman, og enn samiö
nýjan forleik, aö hún fékk ein-
hvern leikhúsbyr aö ráði. Hún
tónbálkur
Umsjón:
Leifur
Þórarinsson
FIDELIO
ópera
um
hjóna-
tryggð
Ludovic Spiess