Þjóðviljinn - 12.03.1981, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 12. mars 1981. ÞJöOVILJINN — SIÐA 5
GABRIEL GARCIA MARQUEZ rithöfundur:
E1 Salvador er á hvers manns
vörum þessa dagana. Bandarikja-
menn skófla inn þangað hergögn-
um, Alþjóðasamband sósialdemó-
krata reynir i senn að miðla mál-
um og halda i þann stuðning sem
það vill veita flokksbræðrum í
vinstrifylkingunni. Erindrekar
Bandarikjastjórnar eru á þeytingi
um.hinn vestræna heim til að reyna
að sýna fram á að borgarastriðið i
E1 Salvador sé uppgjör risavelda.
Um E1 Salvador hefur kólum-
biski rithöfundurinn Gabriel
Garcia Marquez skrifað eftirfar-
andi grein. Marquez er nafnkennd-
astur rithöfunda sem nú eru uppi i
Rómönsku Ameriku; höfuðverk
hans, Hundrað ára einsemd, hefur
komið út á islensku.
Stéttastríð í
E1 Salvador
Einn af vinum minum kemur
heim seint um kvöld og finnur
konu sina fyrir framan sjón-
varpið. Hún fylgist með villi-
mannlegu sjónarspili. Hermenn
myrða hóp af körlum, konum og
börnum i kirkjudyrum. Margir
eru þegar dauðir, aðrir engjast i
blóðpollum og þeir sem enn eru
óskaddaðir stökkva skelfdir i
ýmsar áttir undan vélbyssu-
skorthrið. Vinur minn er á móti
hryllingsmyndum og ámælir
konu sinni fyrir að hún horfir á
slika dagskrá. En hún svarar
sallaróleg: Þetta er ekki bió-
mynd, þetta eru fréttir frá
Salvador.
Þetta var i byrjun fyrra árs.
Það ár féllu tiu þúsundir manna
i þessari stöðugu morðhryðju.
Ronald Reagan hefur nýlega
sagt að hér sé um að ræða
borgarastrið þriggja mismun-
andi aðila. Hann átti vist við
hernaðareinræðið i fyrsta lagi, i
öðru lagi morðsveitir hægri-
öfgamanna og i þriðja lagi bylt-
ingaröflin.
En félagsleg stærðfræði i E1
Salvador er enn einfaldari. I
raun og veru eru aðeins tveir
aðilar að þessu borgarastriði:
landeigandi höfðingjastétt og
afgangurinn af þjóðinni. 90% af
ibúum þessa lands, sem er eitt
hið þéttbýlasta undir sólunni,
eru indjánar og kynblendingar.
Aðeins 10% eru hvitir, en það
eru þeir sem halda efnahags-
legu og pólitisku valdi i járn-
greipum sinum. Þeir dauðu
skiptast með sama hætti: 90%
þeirra sem drepnir voru 1980
voru úr hinum fátæka hluta
þjóðarinnar.
Þetta er öðruvisi en i Nicara-
gua þar sem Sandinistafylking-
unni tókstaðsafna saman öilum
þeim sem voru á móti Somoza
einræðisherra úr hinum mis-
munandi stéttum. 1 E1 Salvador
hafa andstæður i samfélaginu
brotist út i ósættanlegum
árekstri stétta. Þetta skýrir að
verulegu leyti hina djúptæku
skiptingu i tvær fylkingar i
þessu striði, óheyrilega grimmd
þess og eindregnar tilraunir
aðila til að útrýma hvor öðrum.
Hér er um að ræða strið sem
hefur lengi staðið. Á árunum
1931 til 1944 mátti landið þola al-
ræði Maximiliano Hernandez
Martinez hershöfðingja, harð-
stjóra sem hafði þann veikleika
merkilegastan að hann var geð-
bilaður. Hann fann upp töfra-
pendúl sem hann hengdi upp
fyrir ofan rétti þá sem voru
fyrir hann bornir og gat hann
fyrir tilstilli pendúlhornsins
komist að þvi hvort maturinn
var eitraður. Einu sinni reyndi
hann að kveða niður skarlat
sóttarfaraldur með þvi að breiði
rauðan pappir yfir öll götuljós i
landinu. Þetta ævintýralega
hugarflug, sem eftir öllu að
dæma kom ekki við nokkurn
þegn, kom þó fram i miklum
ósköpum árið 1932 þegar herinn
bældi niður bændauppreisn og
slátraði 31000 bændum. Ég
endurtek töluna með bókstöf-
um: þrjátiu og eitt þúsund
bændum. Siðan hafa allskonar
herforingjastjórnir gengið hjá i
E1 Salvador og hin ójafna
styrjöld milli fátækra og rikra
haldið áfram án þess aö nokkru
sinni yrði hlé á.
Aldagömul tregða viö að lúta
þessu valdi hefur nú um stundir
komið fram i vopnuðum hreyf-
ingum i pólitiskum andstöðu-
flokkum og i fjöldahreyfingum,
sem loks náðu þeirri samstöðu
sin i milli að stofna Lýðræðis-
legu byltingarfylkinguna.
Menn telja að hún ráði fyrir um
það bil 5000 mönnum, sem bera
meðalþung vopn og allt að 3000
„varaliðum", sem hægt er að
beita i þeirri lokasókn sem
boðuð hefur verið.
Þeir sem hafa heimsótt E1
Salvador að undanförnu vita, að
hér er um að ræða alþýðuher
sem er allsstaðar. Lénsvaidið
reiðir sig hinsvegar á stuðning
Bandarikjanna og hefur mjög
vel vopnuðum her á að skipa.
Ennfremur notfærir það sér
sveitir leigumorðingja, sem
annast þau óþverraverk, sem
stjórnin ekki getur unnið ef hún
vill komast hjá þvi að sýna sitt
rétta andlit. Ennfremur styðst
þetta vald við brot úr kristileg-
um demókrötum sem hafa
gleymt Kristi og sýnast á þeim
buxum að þyrma engum kristn-
um manni. 1 þessum hópi er for-
setinn sem nú situr, Napoleon
Duarte, sem enginn hefur kosið
en er útnefndur af herklikunni
við erfiðar aðstæður til að gefa
henni borgaralegt yfirbragð.
Þessi afstaða kristilegra
demókrata á sér hliðstæður
annarsstaðar. Hún er liður i við-
tækri stefnu sem Luis Herrera
Campins, forseti Venezúeli^ er
helstur forsprakki fyrir. Mark-
Vel vopnaðar sveitir sem treysta á bandarlska aftstoð.
Þetta er alþýftuher sem gestur hittir fyrir hvarvetna.
mið hans er að binda endi á
framsækið lýðræði i Karibahafi
og Mið-Ameríku undir þvi yfir-
skini að unnið sé gegn áhrifum
frá Kúbu. Hingað til hefur hon-
um tekist að safna stjórnum
Andesabandalagsins gegn
frelsishreyfingunni i E1
Salvador, öllum nema Jaime
Roldós, forseta Ecuador, sem er
alveg vafalaust framfarasinn-
aður maður. Meistarastykki
hans er að hafa tekist að fá
Napoleon Duarte boðið sem al-
vöruforseta til 500 ára ártiðar
Simons Bolivars, en það er hátið
sem einræðisherra Boliviu er
ekki boðinn til. Rétt eins og sá sé
verri harðstjóri, blóðugri og
siður réttnefndur forseti en sá
sem situr i E1 Salvador!
Þetta er sú mynd sem blasir
við Ronald Reagan. Forseti
Mexikó hefur opinberlega ráð-
lagt honum að efna ekki til
ihlutunar i Rómönsku Ameriku
og virða þau lönd sem leita
nýrra leiða og geta vel annast
mál sin sjálf. En samkvæmt
heimildum frá utanrikisráðu-
neytinu i Washington hefur
bandarisk ihlutun i E1 Salvador
verið undirbúin i smáatriðum,
bæði pólitiskt og hernaðarlega.
Það var Carter forseti sem
undirbjó hana og Reagan þarf
ekki annað en þrýsta á hnapp-
inn. Rétt eins og þegar John F.
Kennedy fann innrás á Kúbu
undirbúna af Eisenhower þegar
hann kom til valda fyrir 20 ár-
um. Máltak segir, að ekki skuli
gelda hund tvisvar. I þessu til-
viki er hættan sú, að um tvo
ólika hunda er að ræða.
ábsneri.
Brúkunarleikhús
Nemendaleikhúsiðsýnir:
PEYSUFATADAG
eftir Kjartan Ragnarsson
Leikstjórn: Kjartan Ragnarsson
Leikmynd: Magnús Pálsson
Til er sú gerð tónlistar, sem
þýskir kalla Gebrauchsmusik og
mætti ef til vill heita brúkunar-
tónlist á islensku. Það er sú
tónlist sem er samin sérstaklega
til notkunar á einhverju ákveðnu
samhengi, t.d. i sýningu á ein-
hverju sérstöku leikriti eða þess
háttar. Á sama hátt mætti einnig
tala um brúkunarleikrit.
Peysúfatadagur er i þessum
skilningi brúkunarleikrit. Það er
samið sérstaklega fyrir þann
nemendahóp Leiklistarskólans
sem flytur það og gert með það
fyrir augum að hver nemandi fái
aðspreytasig á tveimur mismun-
andi hlutverkum og þeir fái auk
þess að nota sina margvislegu
tónlistarhæfileika. Verkið ber
auðvitað glögg merki þessarar
tilurðar sinnar, skrifað i mörgum
stuttum atriðum og dálitið sund-
urlaust framan af, en Kjartani
tekst að safna þráðunum saman i
lokin i löngu og spennuþrungnu
veisluatriðinu og ná þannig fram
býsna góðri heild.
Peysufatadagur dregur upp
mynd af nokkrum ungmennum i
Verslunarskólanum árið 1937 og
þvi félagslega og pólitiska um-
hverfisem þauhrærast i. Kjartan
leiðir fram skarpar andstæður
rikisdæmis og fátæktar, borgar
og sveitar, kommúnisma og fas-
isma. Við finnum i verkinu mjög
sterklega fyrir þeim grimmilegu
og blóðugu átökum sem fram
undan eru, fyrir þvi að stjórn-
málin eru enginn leikur á þessum
timum heldur er um lif og dauða
að tefla.
Eins og oft áður tekst Kjartani
vel að halda jafnvægi milli gam-
ans og alvöru og samtöl hans eru
viðasthvar lipur og leiftrandi. Ég
býst við að flestir höfundar hafi
gott af þvi að skrifa brúkunar-
leikrit vegna þess aðhalds sem
slikt verkefni veitir og þeirrar
tæknilegu glimu sem það kostar.
I uppsetningunni fer Kjartan
leið einföldunar. Tiðarandinn er
imarkaður af búningum, sem
raunar voru mjög haganlega
gerðir, og allt annað umhverfi
skorið niður eftir föngum.
Sviðsetningin er hreinleg, skipt-
ingar snöggar og öruggar, yfir-
bragðið létt og leikandi.
Leikendur eru svo sjö manna
hópur á siðasta ári i Leiklistar-
skólanum, fimm karlar og tvær
konur. Þaustanda sig öll af prýði
og bera skóla sinum fagurt vitni.
Svorrlr Hólmarsson
skiffar um HBP ■
Kjartan Ragnarsson.
Þau sýna að þau hafa fengið mjög
góða alhíiða þjálfun, framsögn
þeirra er skýr og falleg,
likamstækni þeirra er yfirleitt
örugg og markviss, þau syngja öll
prýðilega og spila heilmikið á
hljóðfæri. Og það er hinn stóri
kostur þessaverks sem brúkunar-
leikrits, að það veitir hópnum
öllum tækifæri til að sýna hvað i
honum býr á hinum ýmsu
sviðum.
Ég tel ekki ástæðu að gefa ein-
staklingum einkunnir, en þessi
hópur hefur liklega lyft
Nemendaleikhúsinu hærra en það
hefur áður komist.
Sverrir Hólmarsson
Metsölu-
skáldsaga
James Michener heitir banda-
riskur höfundur metsölubóka,
sem hefur hlotið óhemju vin-
sældir fyrir þykkar sögulegar
skáldsögur þar sem reynt er aft
hlaupa yfir sögu þjófta og landa
meft frásögnum af mörgum kyn-
slóðum ætta, sem meft nokkrum
hætti eru dæmigerftar fyrir þær
þjóöir sem frá er sagt.
Nýjasta metsölubók Micheners
heitir The Covenant—Sáttmál-
inn. Þar hleypur höfundur yfir 15
þúsund ár i sögu Suður-Afriku, en
mest er sagt frá seinni timum
eins og vonlegt er. Þrjár ættir
tvinna saman örlög sin i þessum
800 blaðsiðna ianga doðranti, ein
ensk, önnur hollensk (Afrikaner)
og hin þriðja svört. Mikið segir
frá Búastriðinu. Sagan endar á
vangaveltum um þá þrjósku af-
komenda hinna hollensku land-
nema sem eru sannfæröir um að
guð almáttugur hafi sjálfur lagt
drögin að þeirri kynþáttastefnu
sem fyrr en siðar mun hleypa
Suður-Afriku i bál og brand.