Þjóðviljinn - 11.09.1981, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 11. september 1981
Minnmg Bjöms
sonar frá Strýtu
NU I ár eru liöin rétt 90 ár frá
fæöingu Björns Jónssonar frá
Strytu. Þtí ntí sélangtum liöiövil
ég ekki láta hjá llöa aö minnast aö
nokkru þess mæta manns er varö
aö láta undan siga fyrir mann-
inum meö ljáinn, langt um aldur
fram. Björn var fæddur 11.
9.1891. á Strýtu viö Hamarsfjörö,
sonur hjónanna ólafar Finns-
dóttur og Jóns Þórarinssonar er
var völundur hinn mesti á tré,
járn og kopar, f. 17.02. 1842 aö.
Þórisdal i' Lóni, en flutti ungur
meö foreldrum sinum aö Núpi á
Berufjaröarströnd, þar sem hann
ólst upp f stórum systkinahtíp, en
þau voru alls átján.
Faöir Jóns var Þórarinn,
dugandi bóndi og sjálfmenntaöur
læknir. Kona hans var Lisibet,
gæöa og trUkona mikil, Jónsdóttir
frá Núpshjáleigu á Berufjaröar-
strönd. Faöir Þórarins var
Rikard Long. MóSr Björns var
Ólöf Finnsdóttir f. 6.7.1865, ann-
áluö gáfu og dugnaöarkona
Guömundssonar btínda og sööla-
smiös á Tunguhóli i Fáskríiös-
firöi. Kona Finns var Anna
Margrét, talin bókhneigö og
greind vel Guömundsdóttir bónda
á Brimnesi i Fáskrúðsfiröi. Syst-
kini Björns voru Rikharöur f.
20.09.1888, myndhöggvari, mynd-
skeri og söngmaður góöuF,
kvæntur Mariu ólafsdóttur frá
Dallandi i Húsavik eystri, bæöi
látin, Finnur f. 15.11. 1892, gull-
smiöur og myndlistamaöur,
kvæntur Guönýju Eliasdóttur frá
DjUpavogi. Georg; f. 24.02. 1895
búfræöingur og bóndi á Reynistað
i Skerjafiröi, kvæntur Margréti
Kjartansdóttur frá Efri-
Hdsun.i l W önundarfiröi, bæöi
látin Karl f. 6.11.1896, örorku og
endurhæfingarlæknir, kvæntur
Guöriinu J. Möller frá Hróars-
keldu.Danmörk, bæöi látin. Anna
f. 14.08. 1905, húsmóöir og lista-
maöur i myndformi úr ullar-
kembum, gift Erlingi Thorladus
frá Búlandsnesi viö Djdpavog,
bæöi látin. Heimilisbragurinn á
Strýtu var strax sérstæöur.þar eö
húsbændurnir, Ólöf og Jtín voru
bæöi gædd miklum hagleik, hldöu
þau aö hæfileikum drengjanna,
sem komu fljtítlega i ljós, einkum
hjá Rikaröi sem var elstur og
Finni. Björn átti góöa og glaða
æskudaga meö bræörum sínum
og ekki lét hann sitt eftir liggja
þegar farið var I Tobbugjót,
Hultrhamra eöa inn á Búlandsdal
eftir tálgusteinum eöa litriku
grjóti sem gott var aö mylja i
málaraliti.
Þaö var llka klifraö i Strýtu-
kambinn og eitt sinn er móöir
þeirra kom dt á hlaö stóö einn
þeirra, smáangi, hæst upp á klett-
inum. Hdn þoröi ekki aö kalla,
heldur gekk hljóölega inn I bæ.
Þvi sæi drengurinn, hana móöur
sina sem haföi forboöiö klifur i
klettinum var hætt vib aö honum
brigöi og jafnvel hrapaöi niöur
meö ófyrirsjáanlegum afleiö-
ingum. Svo hrædd sagði hún mér
aö hdn heföi veriö aöekkihafi hún
getaö tekiö sér verk i hönd fyrr en
drengurinn var kominn niöur á
jafnsléttu. Æskan varsamtmeira
^ en leikur einn og strax og kraftar
"leyfðu voru bræöurnir látnir
hjálpa tfl. Jón faðir þeirra sem
var eins og ég hef áður sagt, lista-
maöur á hvaðeina var oft aö
heiman viö smiöar, eöa hamra
jámið i smiöju sinni og naut þess
aö einhver drengjanna steig afl-
inn. Þar naut sköpunargleöi lista-
mannsins sln, þó aö þaö væri
máske ekki þaö sem hann langaði
mest til að móta.
A þessum tima var ekki aö
ræöa um skólagöngu bama. En
Ólöf og Jón voru vel aö sér á
þeirra tima mælikvaröa og
kenndu börnum sinum lestur og
skrift. Heimiliskennari var einnig
á Strýtu hluta úr tveim vetrum.
Hann hét Páll Sigurbjörnsson frá
Sandfelli I öræfum. Vel
menntaður og gtíöur kennari. Hjá
honum mun Björn hafa numið
reikning og skrift en Björn haföi
meö afbrigöum fagra rithönd.
Páll mun einnig hafa vakiö áhuga
hans fyrir gróöri jaröar en meö
lestri fræöibóka og plöntuskoöun
aflaöi hann sér viötækrar þekk-
ingar á grasafræöi. Þaö má þvi
meö sanni segja aö hann hafi
verið sjálfmenntaöur grasafræð-i
ingur. Georg bróöir hans sagði
lika erhann var i grasafræöinámi
á Hvanneyri, „Þar naut ég þekk-
ingar Bjössa bróður”. Trúlega
hefur Björn fengiö einhverja til-
sögn i bókhaldi því Páll hafði
sem sé meö höndum bókhaldið i
Papósverslun á meöan hdn starf-
aði og þar htífst vinátta þeirra
Páls og Jóns á Strýtu en hann
starfaði þar viö smlöar fyrir
verslunina og byggöi sér þar lít-
inn bæ sem hann bjó I meö fyrri
konu sinni Rebekku Þorvaröar-
dóttur. Bæinn nefndi hann Nýja-
bæ. Snemma var elstu bræðr-
unum komiö I burt til aö létta
undir með heimilinu. Varla hefur
Björn veriö kominn á fermingar-
aldur þegar hann var ráöinn til
snúninga íverslun örum og Wulfs
á Djúpavogi. Faktor var þá
Stefán Guðmundsson. Opnunar-
timi verslunarinnar varlangur og
a’ilsamur hver dagur.
Björn naut þess þá aö eiga
mtíöursystur búsetta á Djúpa-
vogi, jíað var Kristrún Finns-
dóttir i Sólhól, kona Lúöviks Jóns-
sonar, snikkara. Þau hjtín sttíöu
lengi fyrir hótelrekstri á Djdpa-
vogi meö mestu reisn og voru
Strýtuheimilinu ákaflega notaleg
og þar var Björns annaö heimili
allan þann tima sem hann var viö
verslunarstörf á Djdpavogi en
þaö voru full 10 ár. Kristrún varö
102 ára og hélt andlegum styrk til
hinstu stundar og sjón og heyrn
að mestu. Hjálparlaust komst
hdn fram dr rúminu, framundir
þaö siöasta og mátti þaö heita
undravert meö svo aldraöa konu.
Björn var t raustur og vellátinn,
jafnt af yfirboöurum sinum sem
viöskiptavinum verslunarinnar.
Hann var rösklega meöalmaöur á
hæö og gildleika, ljósskolhærður,
alvörumaöur, greindur vel, bók-
hneigöur, hagmæltur og list-
fengur. Vorið 1914 þegar Island
var baöaö i birtu Jónsmessu-
næturinnar, haföi Björn þungar
draumfarir og er hann hugleiddi
drauminn, festust þessar visur
svo I huga hans, aö hann sagði
ýmsum og þar á meöal heim-
ildarmanni minum, Sigriöi
Sigurðardóttur á Berunesi I Beru-
neshreppi. Siöar kom i ljós aö
degi eftir þessar draumfarir
Björns, 27.06. 1914. var rikisarfi
Austurrikis myrtur og mánuði
siðar réðust Serbar inn i Austur-
riki. Þar meö logaði öll Evrópa i
ófriöi.
Dagsins gnoö af nætur nausti
nú hefur veriö brýnt.
Sólarroð sem roll aö hausti
í réttir skuggans saman týnt.
Geira rúnir grænum stráum
glæst eru visin blómin öll.
Mergurhvorki úrmysu eöa áfum
megnar aö striöa i lifsins höll.
A Dji^iavogi höföu menn lifaö
fábreyttu hversdagslifi. En eftir
aö stríösfréttirnar fóru aö berast
kom órói I yngra ftílkiö sem aö
þráöi tilbreytingu. Um þetta leyti
hafði Björn kynnst einni fegurstu
og duglegustu stdlkunni á Djúpa-
vogi, aö sögn bræðra hans, Stefa-
níu Kristjánsdtíttur frá Vopna-
firöi og eignuöust þau einn son,
Alfreö Hólm f. 15.07. 1915, vöru-
bilstjóra og btínda aö Útkoti á
Kjalarnesi, kvæntur Huldu
Pétursdóttur synir hans: Björn
Reynir kv. Erlu Jósepsdóttur
Hafsteinn Pétur kv. Kristinu
Lárusdóttur óskar Mar kv. Helgu
Valdimarsdtíttur Sæmundur
Umar kv. Dagbjörtu Flórens-
dóttur. Afabörnin eru 17og lang-
afabörnin 6, afkomendur Bjö'ns
eru alls 28.
Útþráin var þtí sterkari i huga
Björns og haustiö 1915, yfirgaf
hann átthagana til þess aö freista
gæfunnar I Rvk. Þar gerðíst
hann afgreiðslumaður i verslun
Björns Kristjánss.. Hann kynnist
fljótlega stefnu samvinnuhreyf-
ingarinnar, hdn heillaöi hann
þegar I upphafi og haföi þegar
breiÖ6t út um allt land svo að
Jóns-
Björn Jónsson frá Strýtu.
verslanir útlendu kaupmannanna
voru óðum á undanhaldi fyrir
kaupfélögunum. Menntunar-
skorturvar þó þrándur I götu. En
með lögum frá Alþingi 1917 var
hækkaður styrkur til kennslu á
vegum SÍS I verslunarfræði kaup-
félaganna.
Fyrsta febrúar 1918 settist
Björn Jtínsson ásamt nokkrum
ungum mönnum á skólabekk i
húsi Jónasar frá Hrifhi á Skóia-
vöröustig 35. Þaö var fyrsta
kennsla Samvinnuskólans I Rvik.
Námskráin var fjölbreytt og
kennarar góöir. Jón Guömunds-
son frá Gufudal kenndi allt er laut
aö bókfærshi og reikningi, auk
þess verslunarbréf, vixla og
vaxtareikning. Guðbrandur
Magnússon kenndí
verslunarfræöi. Guögeir Jóhanss.
kenndi Islensku og ensku. Héöinn
Valdimarsson kenndi verslunar-
hagfræöi. Jón Arnason kenndi
vélritun. Tryggvi Þórhallsson
kenndi sögu Samvinnuhreyf-
ingarinnar erlendis. Einnig fengu
nemendur aö hlýöa á fyrirlestra
margra merkra manna. Svo sem :
Asgeirs Asgeirssonar, cand theol
i Laufási, sem siöar varö forseti
íslands, Bjih-ns Bjamars. bóndai
Grafarholti, Hallgrims Kristins-
sonar erindreka SÍS, Jtíns
Guömundssonar frá Gufudal.
Jóns H. Þorbergssonar bónda á
Laxamýri. Péturs Jónssonar
form. SÍS. Siguröar Jónssonar
ráöherra. Siguröar Sigurössonar
ráöunautar. Eins og aö framan
greinir þá stóö SIS mjög vel aö
fyrsta skólahaldi sinu 1 Rvik.
Björn haföi þá þegar unniö við
verslunarstörf á fjórtánda ár er
hann settist á skólabekk svo
honum veittist námiöléttog hann
náöi miklum árangri og var
þegar ráöinn aöalbókari hjá
Landsverslun. Hún var rekin á
vegum Rikisstjórnarinnar og StS.
Til hennar var stofnað vegna
styrjaldarástandsins 1914—1921
og sá hún um innflutning og dreif-
ingu nauösynjavarnings út um
alltland. Forstjórar voru 3. Agúst
Flygenring kaupmaöur I Hafnar-
firöi, Hallgrimur Kristinsson
framkv. st StS og Magnús Krist-
jánsson kaupmaður á Akureyri.
Þeim tókst aö halda verölaginu
hagstæðu og þetta varð stærsta
fyrirtæki landsins meö vörusölu
fyrir 21 miljón á árinu 1919.
Bimi vegnaði vel i starfiog nú
fannst honum sem hann væri að
feta i fótspor langafa sins
. Rikhards Long hins enska er var
verslunarstjóri á Eskifirði.
Þarna kynntist Björn örlaga-
valdi slnum, ólafi Þorvaldssyni
er siöar varö þingvöröur en vann
þarna viö vörumóttöku og af-
hendingu hjá Landsverslun. Ólaf-
ur haföi stundaö verslunarstörf
og búskap en þar fannst honum
sem hann fyndi sjálfan sig er
hann stóö I morgundögginni og
skáraöi teiginn eöa horföi á lagö-
prúöar æmar renna til rétta aö
hausti. Björn var af öörum toga
spunninn, hann haföi listamanns-
blóö i æðum og þar var dráttlistin
rlkur þáttur,þvihvarsem rithönd
hans snerti blaö var hún eftir-
minnilega fögur. Ég vil nefna hér
eitt nærtækt dæmi en það er
firmamerki Garöars Gíslasonar
er Björn Jónsson teiknaöi fyrir
nærfellt 65 árum og er enn til i
frumriti og mun fylgja fyrirtæk-
inu meö blessunaróskum svo
lengi sem það veröur starfrækt.
Alla tiö haföi Björn unniö viö
verslunarstörf og honum féll það
vel. Hann haföi raunar átt nokkr-
ar kindur heima á Strýtu hjá
móöur sinni og Georg bróöur sin-
um en Björn haföi ekki ástæöur til
þess aö hiröa þær sjálfur, svo
móöir hans naut að nokkru afurð-
anna. Björn var 17 ára þegar faö-
ir hans lést og fjögur systkini
hans yngri en hann, svo róðurinn
var þungur hjá fjölskyldunni
næstu árin. Allt blessaðist þetta
þó og Islenska þjóöin varö rikari.
Þegar Björn og Ólafur kynnust
var eins og æfintýraland opnaöist
ihugum þeirra og hvort sem þeir
ræddu þetta lengur eöa skemur,
þá varð ekki langur aödragandi
aö þvi, að þeir tækju I sameiningu
jörö til ábúðar. Björn sagöi siöan
upp vellaunuðu starfi og flutti
vestur aö Stakkhamri i Mikla-
holtshreppi, voriö 1919. Með hon-
um fór á vegum ólafs, Sigurður
Jtínsson, er siðar varö bóndi i Út-
hllð I Biskupstungum, harödug-
legur maöur. Ári siöar flutti ólaf-
ur Þorvaldsson vestur með fjöl-
skyldu sina. Hann segir I Tlman-
um áriö 1970. „Þetta var gömul
konungsjörð, og viö tókum hana
á leigu. Jöröin er stór, bæði til
lands og sjávar. Vetrarbeitin er
allt aö þvi tíþrjótandi, einkum i
Glámsflóa. Hann er viöáttumikill
mjög og hreinasta ævintýraland
fyrir sauökindur. Vötnin I honum
og tjarnimar eru vist eitt af þvi
sem óteljandi er á landi voru og á
milliþeirra eru háir hryggir með
miklum fjalldrapa. Þess á milli
eru brokflög, mjög loðin en svo
gersamlega rótlaus, aö þaö er
helst ekki hægt aö fara um þau,
nema á skiðum, og þaö geröum
viö oft. Þar voru óskaplegar hætt-
ur fyrir kindur, haust og vor, þeg-
ar tjamirnar voru hvorki auöar
né meö heldu svelli. Þaö var alls
ekki uifi annaö að gera en standa
yfir fénu allan þann tima, sem
svo sttíöu sakir”. Tilvitnun lýkur.
Um heyskap var ekki aö ræða,
annað en snöp hér og þar og varla
meira en handa kúnum. A þriöja
hudraö fjár þurfti þvi aö halda á
beit á degi hverjum. Annað fóöur
fengu þær ekki. Þaö segir si'na
sögu aö halda mörgu fé til beitar
á sliku landi, þar sem hætturnar
eru jafnvel viö hvert fótmál. Þaö
útheimtir vakandi auga og eril
fram og aftur um kviksyndis
mýrarfen, oft blautir, kaldir og
hraktir. Hvernig sem viöraði
þurfti féö aö fá magafylli, hvort
sem um var að ræöa hriðarveöur
eöa slyddurigningu. Þetta land
var gjöfult fyrir þann sem kunni
að nýtaþað en það heimtaði mik-
ið af fjárhirðinum. Björn haföi
ekki fyrr kynnst þvilikri viöáttu
af forarmýrum og þó hann væri
ungur voru þetta miil umskipti,
miöaö viö heimabyggö hans viö
Hamarsfjörð. Hann sýndiengu aö
,siður mikinn dugnaö og hörku i
fjárgæslunni og dró hvergi af sér,
heldur barðist til hinstu stundar.
Hann veiktist við fjárgæslu á
þorranum áriö 1921. Þ jáöist mikiö
og andaöist 15.02. 1921. Fjarri öll-
um ástvinum sinum. Þegar ólöf,
mtíöir Björns fékk andlátsfregn-
ina, sagöi hún viö ungmennin er
höföu safnast saman á heimili
hennar til gleðskapar. „Gleöjist,
hugsiö ekki um mig, þetta verður
ekki afturtekið”. Unga fólkið,
samhryggöist henni og hvarf dap-
urt á burt.
Björn var ölhim harmdauði
sem tfl þekktu, þó einkum aldr-
aöri móöur, systkinum og ungum
syni. Hann varö jarösettur i
Miklaholti á þorraþræl i grimmd-
argaddi og miklu fannfergi.
Ég flyt öllum þakkir sem
skygndust með mér i minningar-
sjóö liöins tima.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur iö sama,
en oröstír
deyr aldregi,
hvcim er sér góöan getur.
Hulda Pétursdóttir, Útkoti
10%
Gfslattarkort hafa verið serid út
til félagsmanna.
Korl in eru 7 talsins oggildafrá
L september til 16. desember.
Nýir félagsmenn fá afsláttarkort
og er hœgt aö ganga
ifétagið i öllum verslunum
KRON og á
skrifslofu félagsins.
(B)
KAUPFELAG
REYKJAVÍKUR OG
NÁGRENNIS