Þjóðviljinn - 16.10.1981, Blaðsíða 5

Föstudagur 16. október 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Nóbelsverðlaunin í læknisfræði:

Fréttaskýring
I
Heilanum er
skipt í tvo
ólika heima
Þeir þrir menn sem
fengu Nóbelsverðlaun í
læknisfræði í ár hafa allir
stundað rannsóknir á
starfsemi heilans. Roger
W. Sperry frá Kaliforniu
fékk helming verðlaun-
anna fyriraðhafa á mjög
snjallan hátt kortlagt
verkaskiptingu milli
vinstra og hægri heila-
hvels.
Hinn helminginn fengu Sviinn
Torsten Wiesel og Kanadamaö-
urinn David Hubel fyrir aö gera
grein fyrir þvi hvernig sjónkerf-
iö er byggt upp i heilanum.
Þegar tengslin
eru rof in
Leyndardómar heilans eru
margir og vitaskuld gifurlega
mikilvægt aö ráöa gátur þeirra.
Bæöi eru heilahvelin mjög lik aö
gerö og þau eru tengd saman af
miljónum taugaþráöa meö þeim
hætti aö annar helmingur heil-
ans veit jafnan hvaö hinn gerir.
Meö tilraunum meö dýr á sjötta
áratugnum komst Sperry aö
þvi, aö ef skoriö á þessi tengsli
getur hvort heilahvel um sig
haldiö áfram aö taka á móti
upplýsingum en aö sjálfsögöu
geta þau ekki komiö boöum
áfram til hins.
Siöan hefur Sperry meö rann-
sóknum á fólki, sem haföi einnig
misst þessi tengsli á milli heila-
hvela vegna meöferöar á floga-
veiki, komist aö þvi, aö hvor
helmingur heilans býr yfir sin-
um sérstaka vitundarheimi sem
er óháöur hinum. Hvort hvel
hefur sina upplifun, tilfinningar
og minni, sem eru utan viö seil-
ingarsviö hins.
Verkaskipting
Vinstra heilahveli er stefnt aö
alhæfingum: þaö getur talaö,
reiknaö og skrifaö. Þaö skil-
greinir, þaö er árásargjarnt og
þaö stjórnar hreyfingum okkar.
Hægra heilahvel er mállaust
og hefur þvi veriö taliö óæöra
hinu vinstra. En Sperry hefur
sint fram á, aö einmitt hægri
helmingur mannsheilans er aö
sumu leyti hinum vinstri
fremri. Þetta á fyrst og fremst
viö um hæfileikann til aö hugsa
„konkret’ý til næmis á rúmi, til
skilnings á flóknu samhengi.
Þaö er i hægra heilahveli sem
túlkun á tónlist og ööru þvi sem
Heilahvelin tvö vinna mismunandi störf, t.d. þegar viö hlustum á
tónlist. Hægra hvel á auöveldara meö aö muna lög og tóna. Þaö hef-
ur meiri tónlistarþroska. Þaö skilur betur hugblæ tónlistar og áttar
sig betur á því hvaöan tónlistin berst. — Vinstra hvel getur hins veg-
ar skilgreint tónlistina stæröfræöilega og fengiö likamann til aö
hreyfa sig i takt viö hana. Þaö getur skýrt frá þvi I máli hvaö viö
heyrum og sett þaö á blaö.
menn heyra fer fram. Þaö fæst
viö ýmislegt sem tengist tilfinn-
ingalifi. Þaö getur ekki reiknað
nema upp aö 20, þaö getur aö-
eins lesið einföld orö og getur
ekki skrifaö. En þaö er mun
fremra vinstra heilahveli i
næmi á myndir, ekki sist þri-
viddarmyndir.
Nytsemi rannsókna
Rannsóknir Sperrys gera það
auöveldara aö rannsaka þaö
sem er á bak viö lestrar- og
skriftaröröugleika. Hin nýja
þekking sem hann hefur safnaö
bætir og þekkingu manna á þvi,
hvaö þaö er I raun aö vera örv-
hentur.
A vettvangi sálarfræði hjálp-
ar Sperry læknum til aö skilja
truflanir á framkvæmd ein-
stakra hlutverka heilans, sem
geta komiö fram i sjúkdómum
eins og geöklofningi og þung-
lyndi.
Um leiö og heilahvelin geta
starfaö sjálfstætt hvort um sig
geta þau i vissum mæli tekið að
sérhlutverk hvors annars. Rétt-
hentur maöur getur meö þvi aö
einbeita sér aö vinstri hendi
gerst „örvhentur” ef svo má aö
oröi komast. Taliö er aö heila-
partarnir tveir geti yfirtekið
eftirlitshlutverk hvor frá öör-
um.
Konur öðruvisi?
Þessi kortlagning heilans
kemur lika inn á viökvæma hluti
eins og arfgengan mun á kyn-
stofnum. (Má vera aö Austur-
landabúar hafi þroskaöri hægri-
heila en Vesturlandamenn?:
spyr einn fræöimaöur). Þessi
kortlagning kemur einnig inn á
jafnréttisbaráttu kvenna meö
sinum hætti: enn hefur þvi ekki
veriö svaraö, hvort konur hafi
öðruvisi þroskahlutföll en karl-
ar á milli heilahvelanna
tveggja, en getgátur eru þegar
uppi um þaö.
áb endursagöi.
Nató og innanrikismál Spánar
Hundrað þúsund mótmæltu
Inngöngu Spánar í NATO
Bandariskur fáni brenndur á baráttuviku gegn Nató I Madrid.
Um síðustu mánaðamót
var efnt til baráttuviku
gegn inngöngu Spánar i
Nató. Lauk henni með mót-
mælaaðgerðum í Madrid
sem um hundrað þúsundir
manna tóku þátt í. Vikan
hófst hins vegar á hvatn-
ingarræðu Felipe Gonzal-
es# leiðtoga sósíalista# sem
varaði við þvi að aðild að
Nató gæti dregið Spán inn i
kjarnorkustyrjöld.
Siöan Calvo Sotelo tók viö
stjórnartaumum snemma á þessu
ári hefur hann lagt mikiö kapp á
aö koma Spáni inn i Natö, helst
strax á þessu ári. Stjórn Reagans
er sama sinnis. Bandarikin geröu
þegar áriö 1953 sérsamning viö
Franco einræöisherra og hafa
siöan haft fjórar herstöövar á
Spáni — en samningar um þær
eru nú út runnir.
Sotelo gæti meö aöstoö smá-
flokka knúiö fram samþykkt viö
Natóaöild á þingi— með naumum
meirihluta þó. En helstu stjórnar-
andstööuflokkarnir, sósialistar og
kommúnistar, hafa krafist þess
að máliö veröi gert upp i þjóöar-
atkvæðagreiöslu, enda bendir allt
tii þess að meirihluti Spánverja
sé aöildinni andvigur. Og ef aö
stjórnin hundsar þær vísbend-
ingar um málið sem skoöana-
kannanir veita, þá ætla sósialist-
ar aö láta það verða sitt fyrsta
verk þegar þeir vinna kosninga-
sigur næst (sem miklar likur eru
á) að segja Spán aftur úr Nató.
Ástæður
Stjórnarflokkurinn, Miðdemó-
kratar, hafa ýmsar ástæöur til aö
keppa eftir aöild aö^Nató. Þeir
láta aö þvi liggja, aö samstarf viö
aöra Natóheri muni gera spænska
herinn siðmenntaöri og skera á
taugar þær sem frá honum liggja
aftur i fasiska fortiö. Almenning-
ur hefur þó ekki fest mikinn trún-
að viö vangaveltur af þessu tagi :
reynslan frá Grikklandi og Tyrk-
landi sýnir lika, aö herinn er
alveg eins liklegur til aö fremja
valdarán gegn þingræöinu þótt
hann gjaldi lýöræöi einhverja
varaþjónustu á hátiðafundum hjá
Nató.
Erlendir fréttaskýrendur hafa
og haldib þvi fram að Calvo Sotelo
setji Natómáliö á oddinn til ab
leiöa huga almennings frá innan-
landsvandamálum sem eru mörg
og stór.
Vandamál
• Margt eróleyst aö þvi er varö-
ar sjálfsstjórn héraba. t haust
fara fram kosningar I Anda-
lúsiu og Galiciu og a.m.k. i
siöarnefnda landshlutanum er
búist viö miklum ósigri
stjórnarflokksins.
• Hermdarverkum aöskilnaöar-
hreyfingar Baska, ETA, hefur
slotað I bili — en þess I staö
beinir hreyfingin sér gegn
kjarnorkuveri sem er langt til
risiö i Baskalandi.
• Almenn efnahagskreppa eyk-
ur á atvinnuleysiö.
• Hin lýöræöislega þróun er ekki
trygg eins og valdaránstil-
raunin i vetur og önnur upp-
hlaup sýna. Þau tiöindi voru
aöeins sá hluti isjakans sem
stendur upp úr sjó þvi herinn,
embættismennirnir og dóm-
stólarnir bera enn sterk merki
hinnar fasisku fortiöar — þar
sitja menn Francotimans sem
fastast og gætu veriö til
margs visir. Stjórnin er ber-
sýnilega mjög feimin viö
væntanleg réttarhöld I málum
Terrejos ofursta og fleiri
valdaránsmanna, vill bersýni-
lega forðast uppgjör sem gæti
„espað ólukku mennina” I her
og þjóðvaröliði og I mörgum
ábyrgðarstöðum.
Hér viö bætast hneyksli eins
og sala eitraörar iönaöaroliu
til matargeröar — sem hefur
sent 15 þúsundir manna á
sjúkrahús og kostaö 130
mannsiif. Þaö er þvi ekki aö
furöa þótt stjórnin sitji „djúpt
i forarpytti” i vitund almenn-
ings eins og vikublaöiö
Cambio 16 kemst aö oröi.
Til hægri
Eftir fyrrnefnda valdaránstil-
raun hefur Calvo Sotelo reynt aö
sveigja stjórnina til hægri — m.a.
til aö bliðka herinn. Þetta hefur
svo þýtt aö miðflóttaaflið hefur
vaxiö i stjórnarflokknum sem til
varö sem bandalag 14 flokka fyrir
kosningarnar 1977. Frjálslyndir
menn og sósialdemókratar eru
orðnir ókyrrir og einn ráöherr-
anna hefur gengiö úr skaftinu.
Valdabarátta fer fram i flokknum
sem gæti hugsanlega leitt til þess
að hann skiptist i hægriflokk og
miöjuflokk.
Aö öllu þessu samanlögöu reyn-
ir Calvo Sotelo aö bjarga sér á
Natómálinu, en þaö virðist reynd-
ar skammgóöur vermir. Fylgi
sósialista vex, meðal annars
vegna afstööu þeirra i Natómál-
inu, og allt bendir til þess aö þeir
veröi stærsti flokkur Spánar i
væntanlegum kosningum. Þó
gætu þeir ekki stjórnaö landinu
einir — og þar kemur Suarez,
fyrrum leiötogi Miöjubandalags-
ins inn i dæmiö. Honum er trúandi
til þess aö búa til eins konar
miöjuflokk úr sinum mönnum i
stjórnarflokknum i von um aö
komast i þá stöðu að geta sett
skilmála til vinstri eöa hægri.
þegar reynt veröur aö smiöa nýja
samsteypustjórn á Spáni.
—áb tók saman.
4