Þjóðviljinn - 30.10.1981, Blaðsíða 4

4 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 30. október 1981
UOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýds-
hreyfingar og þjódfrelsis
btgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Kramkvænidastjóri: Eiöur Bergmann.
Kitstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan
Ólafsson.
Kréttastjóri: Álfheiöur Ingadóttir.
•Umsjónarmaöur sunnudagsblaös: Guöjón Friöriksson.
Auglýsingastjóri: Svanhildur Bjarnadóttir.
Afgreiðslustjóri: Valþór Hlööversson.
Blaöainenn: Auöur Styrkársdóttir, Magnús H. Gislason, Óskar
Guömundsson, Sigurdór Sigurdórsson, Sveinn Kristinsson.
íþrótta- og skákfréttamaður: Helgi Ölafsson.
Útlit og hönnun: Andrea Jónsdóttir Guðjón Sveinbjörnsson.
Ljósmyndir:Einar Karlsson, Gunnar Elisson.
Ilandrita- og prófarkalestur: Elias Mar, Trausti Einarsson.
Auglýsingar: Hildur Kagnars, Sigriöur Hanna Sigurbjörns-
dóttir.
Skrifstofa: GuörUn Guövaröardóttir, Jóhannes Haröarson.
Afgreiösla: Bára Sigurðardóttir, Kristin Pétursdóttir.
Simavarsla: Ólöf Halldórsdóttir, Sigriöur Kristjánsdóttir.
Húsmóðir: Bergljót Guöjónsdóttir.
Bílstjóri: SigrUn Báröardóttir.
lnnheimtumenn:Brynjólfur Vilhjálmsson, Gunnar Sigurmunds-
son.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jóns-
dóttir.
Útkeyrsla, afgreiösla og auglýsingar: Sföumúla 6,
Reykjavik, simi 81333
Prentun: Blaöaprent hf.
ísland
veröi meö
• Norska hreyfingin ,,Nei til atomvapen” hefur -
verið talsvert til umræðu hérlendis m.a. vegna
þeirrar skoðunar NATÓ-sinna innan þessarar
norsku breiðfylkingar að ísland, Færeyjar og
Grænland eigi ekki heima i kjárnorkuvopnalausu
svæði á Norðurlöndum. Kröfur „Nei til atomvapen”
eru að öðru leyti eðlilegar og sjálfsagðar að mati is-
lenskra friðarsinna. Norska hreyfingin krefst fækk-
unar kjamorkuvopna i austri og vestri, engra
kjarnorkuvopna i Noregi, hvorki i friði né striði og
kjarnorkuvopnalauss svæðis á Norðurlöndum, Hún
krefst þess einnig að NATÓ endurskoði ákvörðunina
um kjarnorkueldflaugar frá 1979, að Sovétrikin
stöðvi dreifingu SS-20 eldflauganna, og að Banda-
rikin stöðvi framleiðslu nifteindasprengjunnar. Þá
fullyrðir hreyfingin i krafti skoðanakannanna að
norska þjóðin vilji engin ný kjarnorkuvopn i Evrópu
og að norska rikisstjórnin dragi til baka stuðning
sinn við Brussel-samþykktina frá 1979.
9 Það hefur komið skýrt fram i umræðum
annarsstaðar á Norðurlöndum um kjarnorkuvopna-
laust svæði að NATÓ-sinnar innan friðarhreyf-
ingarinnar og ráðherrar rikisstjórna vilja útiloka
Island frá sliku svæði ef af yrði. Á utanrikisráð-
herrafundi Norðurlanda fékk Ólafur Jóhannesson
þau svör ein, að hver og ein rikisstjórn á Norður-
löndunum yrði að svara þvi sjálf hvort hún teldi
eðlilegt að island yrði talið með i kjarnorkuvopna-
lausu svæði.
• Likt og flestir aðrir norrænir ráðherrar hefur
Ólafur Jóhannesson lýst sig meðmæltan kjarnorku-
vopnalausu svæði með þeim skilyrðum að hugað
verði að „viðara evrópsku” samhengi, NATÓ-hags-
munum og gagnkvæmni milli austurs og vesturs.
En utanrikisráðherra lokar engum dyrum með
þessu eins og skynsamlegt er. Á fundi með stúd-
entum i Osló sagði hann orðrétt: „Ef rétt stjórnvöld
á Norðurlöndum tækju upp viðræður samninga við
stórveldin væri eðlilegt að ísland væri með.”
Ástæða er til þess að fagna þessum ummælum þvi *
vel getur svo farið að tilvisanir á „evrópskt sam-
hengi” og annað i þeim dúr nægi ekki til þess að
drepa málinu á dreif, heldur muni almenningsálitið
knýja stjórnir Norðurlandanna til athafna.
9 Þessvegna er það afar nauðsynlegt að unnið
verði áfram að þvi að breyta þeirri afstöðu norr-
ænna ráðamanna að útiloka verði ísland frá kjarn-
orkuvopnalausu svæði á Norðurlöndum. Forystu-
menn Alþýðubandalagsins hafa reynt að hafa áhrif
á þessa afstöðu, islenskir herstöðvaandstæðingar
hafa reynt að breyta henni, islenskir námsmenn i
Osló hafa með skeleggum hætti látið i sér heyra, og
Ólafur Jóhannesson reyndi að breyta henni á fundi
utanrikisráðherra Norðurlanda i Kaupmannahöfn.
Fleiri þurfa að leggjast hér á eitt, og islenskir
námsmenn i Osló benda réttilega á, að verkefni eru
ærin fyrir islenska hreyfingu gegn kjarnorku-
vopnum sem sameinað gæti þorra íslendinga. —ekh
klipp«
Blessun
og bölvun
Okkar öld hefur lengst af ver-
iB ti'mi mikillar trúar á tækni-
legar framfarir. bær stuBla aB
meiri framleiBni, frelsa menn
undan likmalegu erfiBi, skapa
velsæld. Þessi trú hefur veriB
útbreidd bæBi til vinstri og
hægri í stjórnmálum — til hafa
og veriB þeir tæknitrúarmenn
sem gerBu ráB fyrir þvi aB allar
deilur um sósialisma eBa
kapitalisma myndu leysast meB
sigursælli framrás tækninnar.
Þessi bláeyga tækniframfara-
tni hefur orBiB fyrir mörgum
skakkaföllum á undanfömum
árum.eins og menn vita. ÞaB er
reyndar iangt sfðan a.m.k. hluti
verkalýBsstéttarinnar fór að
gera si'nar athugasemdir viB
hina slitandi einhæfni færi-
bandavinnunnar, sem var
vissulega framleiðsluaukandi —
en með hvaBa verBi? SiBan hafa
bæst við áhyggjur af mikilli
mengun á helstu iðnaðarsvæB-
um. Og nú á siBustu árum ótti
margra starfsgreina viB ör-
tölvubytlinguna, sem geri ótal
störf „óþörf” — og skapi næsta
fá ný i staðinn.
Ringulreið
Satt að segja er hvorki til
hægri né vinstri að finna sam-
ræmda stefnu gagnvart tækni-
tiBindum og möguleikum sam-
timans. Kapitalistar munu að
likindum nokkuð einhuga um aB
berjast fyrir þvi, aB þeir fái að
ráBa um það hvemig tæknin er
upp tekin, með hvaða hraða
osfrv. — en hitt gæti vafist fyrir
þeimaðsvara, hvernig þeir vilji
bregðast viB þeim félagslegum
vanda sem upp kemur, þegar
hægt er aB vinna þau störf sem
nú eru unnin meB aðeins hluta
vinnuaf lsins. Vinstrimenn
ýmiskonar hafa einnig átt erfitt
meB aB móta sér sameiginlega
stefnu: þeir hafa sveiflast á
milli beins tæknifjandskapar
(og átt i þaB til i leiðinni aB fegra
fyrir sér fyrri handverks-
mannatima) og tæknihrifning-
ar, hrifningar yfir þvi aB senn
rynni ti'mihinna löngu og þrosk-
andi fristunda alþýðu til handa.
Marxistaþing
Fyrir skömmu var haidið
marxistaþing i Júgóslaviu um
efnið „sósi'alismi, visindi, tækni
og þróunarstefna”. barna voru
mættir austrænir rikismarxist-
ar, vestrænir vinstrisósialistar,
þriðjaheimsmarxistar og marg-
ir fleiri, þetta var breitt þing
sem lfklega enginn gæti kallað^
saman nema Júgóslavar. Gert
Petersen, formaður SF, Sósi'al-
iska alþýðuflokksins danska,
tók þátt i þingi þessu og hefur
sagt frá þvi i Socisalistisk Dag-
blad.
Ólík viöhorf
Hann minnir i frásögn sinni á
það, að afstaða marxista til
þeirra mála sem hér eru nefnd
eru afar mismunandi eftir þvi
hvaðan þá ber aB úr heiminum.
Austurevrópumenn áttu bágt
meB að skilja gagnrýni norr-
ænna og norðuramriskra marx-
ista á vinnuhagræðingarkerfi
hámarksafkasta (Lenin hafBi á
sinum tima verið hrifinn af
Taylorkerfinu bandariska). Til
voru þeir sem töldu a& aukin
notkun sjálfvirkra véla í fram-
leiðslunni hlyti aB sjálfu sér að
gera vinnu fólks ómanneskju-
legri. En aBrir héldu þvi fram,
að ef sjálfvirknin gæti stytt
vinnutímann að miklum mun,
þá gæti það einmitt þaB gert
vinnuna manneskjulegri.
Marxistar úr þriðja heimin-
um áttu erfitt aB skilja rök-
semdir vestrænna marxista
gegn vissum tegundum tækni og
orku. Marxistarfrá flestum há-
þróuðum löndum (nemaFrakk-
landi) vildu halda fram nauð-
syn þess aB velja á milli ýmissa
tæknivæBingarmöguleika og
þeirhöfnuðu kjarnorku. Austur-
evrópumenn sögBu sem fæstum
kjarnorku. En sosialistar frá
þriBja heiminum áttu til að
halda þvi fram, að lönd þeirra
væru svo fátæk, aB þeir hly tu aB
bjóða alla aBgengilega eBa
ódýra orku velkomna, eins þótt
henni fylgji nokkur hætta — eins
og til aB mynda kjarnorkunni.
Ekki seinna
vœnna
Júgóslavar voru að þvi
spurðir, hvortsú tækni og henni
nátengt skipulag vinnunnar sem
rikjandi væru nú um stundir
stæði fyrir þrifum þeirra eigin
hugmyndum um sjálfstjórn
verkamanna. Prófessor Korac
frá Belgrad fór um þetta atriði
eftirtektarverBum orðum:
„Sósialisk riki byggja á tækni
sem þeir hafa erft eBa yfirtekið
af kapitalistum. Þessi tækni
hefur gifurlegar afleiðingar fyr-
ir samskipti manna i milli, þvi
það er i „eðli” hennar að flestir
sem við hana starfa eru i undir-
sátastööu: hún er kúgandi. Nú
verður sósialisminn brátt að
taka til við aö skapa nýja tækni,
sem er jákvæð gagnvart
manneskjunni. Við veröum að
fara að glima við þau mál.
(Ekki seinna vænna mætti nú
skjóta inn). En, sagði prófessor
Korac ennfremur, við höfum li'tt
getað hreyft okkur til þessa
vegna þess að við vorum van-
þróaðir efnahagslega, og al-
menningur hefur krafist þess að
sú vanþróun væri yfirstigin. Þvi
höfum við ekki komist af stað
enn ”.
Samnefnari
En semsagt: þrátt fyrir
margvi'slegan ágreining var
hægt að finna samnefnara i við-
horfum, á ráöstefnunni i Cavtat
i Júgóslaviu, og hann litur út á
þessa leið:
— tæknin á að vera tækni sem
þjónar þróunarstefnu, en ekki
takmark þróunarinnar
— sú tækni sem valin er á
hverjum stað, þarf að endur-
spegla samfélagslegar og
náttúrulegar aðstæður i um-
hverfinu
— það þarf að þétta sam-
bandiö milli fræðilegra og
praktiskra lausna.
Samnefnarinn er kannski ekki
ýkja stór, og eins og þegar
margir koma saman er hann
mjög almennt oröaöur. En ráð-
stefna af þessu tagi þýðir þó, að
hin gamla og fyrirvaralitla trú á
undrum tækninnar hefur látið
mjög á sjá — einnig hjá þeim
mislita hópimanna sem kenna
sig við marxisma. An þess þó að
menn vilji taka upp tæknif jand-
skap, siði vélbrjóta. GertPeter-
sen segir einmitt, að fundar-
menn hafi aö sjálfsögðu ekki ef-
ast um mikilvægi tæknilegra
framfara i glimu við fátækt og
skort. En menn gerðu sér hins-
vegar grein fyrir þvi, hve mikil-
vægt það er að móta „rétta”
stefnu lenda ekki á þeim blind-
götum, þegar nýjungar i tækni
skapa fleiri vandamál en þær
leysa.
— áb
og skorið