Þjóðviljinn - 14.11.1981, Side 8

8 SÍÐA — ÞJ6ÐVILJINN Helgin 14.— 15. nóvember 1981
mér er spurn____________
Haraldur Ólafsson dósent svarar
Guörúnu Jónsdóttur arkitekt:
Tekst íslendingum
sjaldan að
við aðalefni
máls?
Spurning Guðrúnar Jónsdóttur
arkitekts til Haraids ólafssonar
arkitekts var á þessa leið: „Hvað
segir þú um þá skoðun mina, að
islendingum takist sjaldan að
haida sig við aðalefni hvers máls,
heldur snúi umræðu yfirleitt i
marklitið tal um aukaatriði?”
Svar Haralds:
„KaeraGuðrún!
Það er ekki þægileg spurning
sem þú leggur fyrir mig. A yfir-
borðinu er hún svo sem nógu sak-
leysisleg og einföld, svo einföld,
aö við liggur að manni finnist
hægtað svara henni umsvifalaust
játandi eða neitandi. En varast
skyldi allt, sem auðvelt sýnist og
aðgengilegt, þar liggur oft fiskur
undir steini. Ekki er ég þó að
væna þig um að vera að reyna að
koma mér i vanda, eða leggja
fyrir mig gildru. öðru nær. Ég
held nefnilega að þú spyrjir af
einlægni og án bakþanka. Tekst
Islendingum sjaldan að halda sig
við aðalefni hvers máls, en snúa
oftast umræðunni upp i mark-
laust hjal um auka-atriði? Þessu
má svara á margan hátt. Eina
svarið sem væri marklaust væri
já eða nei.
Það er auðvitað gert ráð fyrir i
spurningu þinni, að aðalatriði
hvers máls séu ljós og öllum
aðgengileg. Þú reiknar með, að
halda sig
hvers
mál séu rædd af skynsemi.
Hverju máli fylgja ýmis atriði
sem smáleg teljast og þýöingar-
litil fyrir rétta úrlausn. Þetta er
algeng og virðingarverð afstaða.
Þetta er afstaöa þess, sem trúir á
að unnt sé með röklegum
aöferöum að finna góðar lausnír á
vandamálum og viðfangsefnum.
En hvað eru aðalatriði og hver
eru auka-atriði? Það sem einum
er augljós þungamiðja hvers
máls er öðrum einskis virði, og
það sem einn telur öllu skipta að
úr sé leyst finnst öörum engin
ástæða til að hafa áhyggjur af.
Eru þá kannski engin aðalefni
hvers máls? Ég býst við þvi, að
aöalefnisé það, sem mjög margir
telja mikilvægustu hlið einhvers
viðfangsefnis. Þegar byggja skal
brú, er mest um vert að brúin
standist það álag sem henni er
ætlað að þola. Hús á að halda
regni og vindum, og skip að fljóta.
En ég held að deilurnar hefjist
þegar þessum aðalatriðum
sleppir. Þá er farið að rökræða
um hvar brúin á aö vera, hvert
form hennar skuli verða eða
hvaöa efni sé heppilegast. Um
hús þrasa menn endalaust, en
ekki um aðalatriðin, heldur um
fjölmörg atriði, sem skipta ekki
öllu máli fyrir aðalhlutverk
hússins.
En spurning þin var um hvort
tslendingar ættu erfitt með að
Haraidur Ólafsson
...og spyr Gísla J. Ástþórsson rithöfund:
Er ekki kominn
tími til að gefa
út blað í
svipuðum stíl og
Spegillinn var?
Spurning Haralds til Gisia
er svona:
„Mig langar til að spyrja
Gisla J. Ástþórsson: Er ekki
kominn timi til að gefa út blað
i svipuðum stil og Spegillinn
var á sinum tima, þar sem at-
burðir liðandi stundar eru
teknir til meðferðar á þann
hátt, að skoplegu hliðarnar
Gisli J. Astþórsson
sýni okkur þá i réttu ljósi, en
blaðið sé um leið „samvizku-
bit þjóðarinnar”?”
halda sér vib kjarna hvers máls.
Þú veizt áreiðanlega að mér er
ákaflega illa við að kveða upp
dóma um einstakar þjóðir. Þó
geri ég stundum undantekningu
þegar um mina eigin þjóð er að
ræða. Það er margra manna mál,
að tslendingar hafi litt þjálfast i
hinum háfleygari rökræðum og
heimspeki, og eru þó margar
undantekningar. En ég hefi aldrei
orðið þess var, að þegar menn
ræða um eitthvað, sem skiptir þá
máli eða tengist daglegum störf-
um þeirra, ab nokkuð skorti á, að
þeir færi fullgild rök fyrir máli
sinu. Aldrei hefi ég heyrt bændur i
vandræðum með aö ræða um
aðalefnistarfa sinna og viðfangs-
efna, eða sjómenn fjalla um
veiðar og vinnslu, né smiði um
hvernig verk verði bezt unnin. Ég
held að það, sem þú ert að segja
eigi aðeins við um þær umræður,
sem háðar eru af fólki með tak-
markaða þekkingu á umræðuefn-
inu eða litinn áhuga á þvi.
Umræður umræðnanna vegna eru
oftast hinar vandræðalegustu, og
þegar rætt er um eitthvað, sem
mannifinnst litlu máli skipta eða
snertir viðkomandi litið sem ekk-
ert, þá er umræöan marklaus.
Mér koma i hug orð Renans um
menntamenn upplýsingatimans:
„A upplýsingatimanum höfðu
menn frelsi til að hugsa, en menn
höfðu bara ekki svo mikið að
hugsa um.”
Þetta gæti átt við ýmsar
umræðurmanna. Þær eru fremur
til þess stundaðar að láta ljós sitt
skina, en að leita röklegra niður-
staðna. Yfirleitt þekkjast slikar
umræður á þvi hve áróðurs-
kenndar þær eru. Sé fólk að ræða
um eitthvað, sem skiptir það
sjálft máli, eitthvað sem er þvi
hjartfólgið og kunnugt, þá er
enginhætta á þvi, að það villist af
leið út i innihaldsleysi og auka-
atriði. Hvort Islendingar skera
sig úr hvað snertir marklitið hjal
veit ég ekki, en hitt veit ég, að
gagnvart alvöru lifsins standa
þeir ekki öðrum að baki. Og þar
er umræðan markviss og áhrifa-
rik.
— Kærkveðja,
Haraldur Ólafsson.”
ritstjórnargrein
Innrætingarstarfsemi
bandaríska sendiráðsins
Einar Karl
Bandariska sendiráðið rekur
sérstaka heilaþvottastöð undir
nafninu Menningarstofnun
Bandarikjanna. Þar er lagt á
ráðin hvernig eigi að skapa já-
kvæð viðhorf meöal Islendinga i
garð Bandarikjanna og efla
stuðning hérlendis við stefnu
Bandarikjastjórnar i ýmsum
málum, sérstaklega á sviði
öryggis-, utanrikis- og haf-
réttarmála. Höfuömarkmiö
starfs þessarar heilaþvotta-
stöövar er þó aö tryggja banda-
riska setuliðið i sessi og koma
Islendingum i skilning um nauö-
syn aðildar aö NATÓ. Og starfs-
mönnum heilaþvottastöðvar-
innar eru uppálagt að tyggja
það ofani tslendinga að NATó
sé varnarbandalag og annaö
ekki.
Aðferðirnar sem bandariska
sendiráðið beitir eru fyrst og
fremst allskonar boð og ferða-
lög, sem notuð eru til þess að
mýkja hugi áhrifamanna i
stjórnmálum, atvinnulifi,
menningarlifi, félagslífi i
menntastofnunum og embættis-
mannakerfi, þannig að auðveld-
ara sé að innprenta þeim
ákveðnar skoðanir og viðhorf
sem eru Bandarikjastjórn
þóknanleg. Fram keraur i
vinnuplöggum heilaþvotta-
stöðvarinnar að hagstæðustu
skilyrðin til þessarar inn-
rætingar séu hvað tslendinga
snertir á næturþeli um borð i
flugmóöurskipum. Þá þykir
vænlegt til árangurs að hafa
norska eöa danska NATÓ-vini
með Islendingum á
NATÓ-ferðalögum til þess að
eyða tortryggni eyjarskeggja i
garð talsmanna bandariska
stórveldisins.
Þjóöviljinn birti á föstudaginn
kafla úr vinnuplöggum banda-
riska sendiráðsins um inn-
rætingarstarfsemi þess á
árunum ’78 og ’79. Glögglega
má ráða af þvi plaggi aö höfuð-
áhersla er lögö á að hafa áhrif á
svokallaða skoðanaleiðtoga i
þjóðfélaginujfólk sem er í lykil-
stööum og hefur sjálft mögu-
leika á að afla skoðunum
„sínum”, sem velkst hafa i
heilaþvotti bandaríska sendi-
ráðsins, fylgis meðal þjóðar--
innar. Ungir stjórnmálamenn,
æskulýðsleiötogar og ungir
athafnamenn í Junior Chamber
klúbbum eru sérstaklega til-
greindir sem æskileg fórnar-
dýr, enda ekki ósennilegt aö
ungt fólk með ómótaöar
skoðanir sé áhrifagjamara en
þeir sem öðlast hafa meiri
Hér eru sérstaklega góð skilyrði
til innrætingarstarfsemi, að
sögn bandariska sendiráðsins.
reynslu, og eru ekki ginnkeyptir
fyrir smágreiðum.
En hver eru áhrifin? Hvar
ganga mörkin miili eölilegrar
upplýsingastarfsemi og menn-
ingarsamskipta annarsvegar og
óeðlilegrar ihlutunar stórveldis
i skoðanamyndun innan full-
valda rikis? Þessum spurn-
ingum er vandsvarað. Ólafur
Jóhannesson utanrikisráöherra
sagði við umræður um þessi mál
á Alþingi að menn gætu óhrædd-
ir þegið heimboö stórvelda, ef
þeir hefðu i huga hið forn-
kveðna: „Heyra má ég erki-
biskups boðskap, en staðráðinn
er ég að hafa hann að engu.”
öllum er ekki gefíð siðferðis-
þrek Jóns Loftssonar,i Odda,og
einstaklingar sem þiggja stór-
veldaboð verða að hafa það rikt
i huga, að í flestum tilfellum er
um að ræða skipulegar innræt-
ingartilraunir.
Af plöggum bandariska sendi-
ráðsins má ráða að skipulega
hafi verið unnið að þvi að fá
bandariska hagfræöinga og at-
hafnamenn til þess aö innræta
tslendingum bandariskar hag-
stjórnaraðferðir. 1 þvi skyni
hefur bandariska sendiráðið
meðal annars dælt peningum i
ráöstefnur á vegum Stjórnunar-
félags tslands. A þeim tima sem
Friðrik Sophusson er fram-
kvæmdastjóri Stjórnunar-
félagsins, en hann er nú nýkjör-
inn varaformaöur Sjálfstæðis-
flokksins, er meðal annars
kynnt svokölluö núllgrunnsað-.
ferð i gerð fjárlaga og rekstrar-
áætlana, og áöur en varir er
téður Friðrik búinn aö flytja
hana i formi þingsályktunar á
Alþingi. Saklaust dæmi, geta
menn sagt, en þegar litið er yfir
t.d. einn áratug, gæti slik sam-
vinna átt drjúgan þátt i aö gegn-
sýra hugsun á tslandi um efna-
hagsmál með skoðunum sem
eiga upp á pallborðið hjá banda-
riskum stjórnvöldum. Gegn
Haraldsson
skrifar
fjárframlagi fær bandariska
sendiráðiö að ráða fyrirlesurum
á ráöstefnum isl. samtaka.
NATÓ-ferðalangurinn Eiður
Guönason upphefst með reglu-
legu millibili og hellir úr sér
andkommúniskum frösum á
Alþingi og i blöðum, sem eiga að
beinast að Alþýðubandalaginu.
Þær skoðanir sem hann flytur i
utanrikis-og varnarmálum geta
vel verið hans ærlega meining,
en skyldi það hafa hjálpaö til við
mótun þeirra að hann er dug-
legur i NATÓ-boðum og einka-
heimsóknum til Bandarlkjanna
á vegum bandariska sendi-
ráðsins?
Ef til vill er þó skýrasta
dæmiö um þau áhrif sem heila-
þvottastöð bandariska sendi-
ráðsins á tslandi hefur haft i
gegnum tiðina, að hún segir
sjálf að skilyrði til að koma
áætlunum sinum i framkvæmd
séu almennt hagstæð á tslandi.
Þau eru svo hagstæö að islensk-
ir alþingismenn sjá ekkert
athugavert við það þó að þeir
séu margir á ári hverju i
innrætingarboðum á vegum
NATó og bandariska sendi-
ráösins. Ekki i embættis-
erindum vel að merkja heldur
sem áhrifamiklir einstaklingar i
þjóðfélaginu. Enda hafa þeir
margir fengið uppeldi sitt i ung-
liðafélögum Sjálfstæðisflokks,
Framsóknarflokks og Alþýðu-
flokks, þar sem ræktunarstarf
bandariska sendiráðsins er sér-
lega blómlegt. —ekh