Þjóðviljinn - 07.10.1982, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 7. október 1982 ÞJOÐVILJINN — SIÐA 5
Baráttan gegn krabbameini:
ísland getur lagt mikið af mörkum
segir forstjóri Alþjóða krabbameins-
rannsóknastofnunarinnar
„Þeir sem kynna sér stöðu krabbameinsrannsókna í heiminum í
dag komast ekki hjá því að sjá íslands getið. JHins vegar hef ég grun
um að íslendingar sjálfir viti ekki hversu merkilegt starf hefur
verið unnið hér á sviði krabbameinsvarna. Hér hefur náðst árang-
ur sem menn um allan heini geta lært af og haft gagn af, ekki síst í
þróunarlöndunum.“ Sá sem þetta segir er dr. Lorenzo Tomatis,
forstöðumaður Alþjóða krabbameinsrannsóknarstofnunarinnar
(IARC), en hann var hér á landi um síðustu helgi í boði Krabba-
meinsfélags Islands. Tilgangur heimsóknarinnar var m.a. að beina
samvinnu IARC og Krabbameinsfélagsins inn á nýtt svið: leitar að
krabbameini í endagörn og ristli.
Dr. Gunnlaugur Snædal, formaður Krabbameinsféiags íslands kynnir dr.
Lorenzo Tomati (við borðendann) fyrir blaðamönnum. Hinum megin við
hlið dr. Tomatis er Hrafn Tulinius, forstöðumaður Krabbámeinsskrár
innar. Ljósm.: - jt.
IARC er sjálfstæð rannsókna-
stofnun sem 12 aðildarþjóðir reka,
en hún varsett á laggirnar árið 1965
á 18. heilbrigðismálaþingi Samein-
uðu þjóðanna. Markmið IARC,
sem hefur höfuðstöðvar í Lyon í
Frakklandi, er að stuðla að al-
þjóðasamvinnu um krabbameins-
rannsóknir og framkvæmd ein-
stakra verkefna. Stofnunin hefur
samvinnu við 240 vísindamenn í 40
löndum, hún gefur út niðurstöður
rannsókna og miðlar þeim milli
landa, en rannsóknir á hennar veg-
um beinast aðallega að orsökum
krabbameins í mönnum með sérs-
takri áherslu á umhverfisþætti og
áhrif þeirra. Dr. Tomatis sem er
ítalskur hefur verið forstjóri IARC
frá síðustu áramótum. Hitti hann
blaðamenn s.l. sunnudag í húsnæði
Krabbameinsfélagsins.
íslensku
rannsóknirnar
Samvinna fslendinga við IARC
hófst 1972 og beindist þá að rann-
sókn á mögulegu fjölskyldugengi
brjóstkrabbameins. Var byggt á
upplýsingum Krabbameinsskrár-
innar og gögnum sem dr. Gunn-
laugur Snædal, formaður Krabba-
meinsfélags íslands hafði safnað,
og ættir sjúklinga raktar. Með
þessu móti hefur tekist að sýna
fram á m.a. að fjöldi barna, aldur
móður við fæðingu fyrsta barns og
skyldleiki við sjúkling sem fengið
hefur brjóstkrabbamein hefur á-
hrif á líkindin til þess að brjóst-
krabbamein myndist.
Þannig er kona sem á 1-2 börn og
er eldri en 35 ára þegar hún eignast
sitt fyrstabarn í fimmfaldri hættu á
að fá brjóstakrabbamein, miðað
við konu sem á 5 börn eða fleiri og
á sitt fyrsta barn yngri en 20 ára. Þá
hefur komið í ljós að kona sem á
systur sem fengið hefur brjósta-
krabbamein er í þrefaldri hættu á
að fá þennan sjúkdóm, miðað við
konu sem ekki á ættingja með sjúk-
dóminn.
Hrafn Tuliníus forstöðumaður
Krabbameinsskrárinnar hefur frá
1976 veitt þessum rannsóknum for-
stöðu hér á landi. Hann sagði að
þegar væri byrjað að nýta þessar
niðurstöður við leit að brjósta-
krabba, í leitarstöðvum Krabba-
meinsfélagsins, en benti á að mikil-
vægast væri að konur sjálfar athug-
uðu brjóst sín reglulega.
Þá hefur IARC lagt mat á árang-
ur leitarinnar að leghálskrabba-
meini og sýnt fram á að sú aðferð
senr Krabbameinsfélag íslands
valdi við leit að þessari tegund
krabbameins hefur skilað rnjög
miklurn árangri, bæði fækkun
dauðsfalla af völdum sjúkddóms-
ins og fækkun nýrra tilfella._Þegar
skipulögð leit að leghálskrabba-
meini hófst árið 1974 létust árlega
hér á landi 12-13 konur af völdum
sjúkdómsins. Nú, tæpum 10 árum
síðar látast 1-2 ári, og eru það kon-
ur sem aldrei hafa komið til skoð-
unar á leitarstöðvunum.
Dr. Gunnlaugur Snædal sagði að
á þessu árabili hefðu fundist milli 8-
og 900 konur með forstigsbreyting-
ar sem hægt hefði verið að fjar-
lægja. Árangur leitarinnar væri því
ótvíræður og hefði 3-500 konur að
óbreyttu átt að taka sjúdóminn á
þessum tíma. Dr. Tomatis sagði að
með samvinnu IARC og Krabba-
meinsfélags Islands hefði komið í
ljós að hægt er að vinna á þessum
sjúkdómi og sagði hann það mjög
mikilvægt fyrir aðrar þjóðir, ekki
síst í þróunarlöndunum þar sem
engar aðstæður væru til að þróa
eigin aðferðir við fyrirbyggjandi
aðgerðir af þessu tagi.
*
Sérstaða Islands
En hvers vegna hefur náðst svo
góður árangur á þessu sviði einmitt
hér á landi?
Dr. Tomatis sagði margt koma
til. I fyrsta lagi einangrun landsins,
sem er eyja, byggð fámennri þjóð,
en þetta gefur möguleika á söfnun
upplýsinga sem ekki er hægt annars
staðar, þar sem rannsóknir verða
að beinast að litlum hluta þjóðar
eða íbúa. I öðru lagi er íslenska
samfélagið stöðugt og gefur
möguleika á að fylgjast með sama
einstaklingnum allan hans aldur,
svoog foreldrum hansog afkom
endum. í þriðja lagi og ekki hvað
síst, sagði dr.Tomatis að uppbygg
ing heilsugasslukerfisins hér væri
mjög góð og íslendingar hefðu á að
skipa mjög færuni vísindamönnum
sem kynnu að notfæra sér þessa
landfræðilegu og félagsfræðilegu
eiginleika í baráttunni gegn
krabbameini.
Næstu verkefni
Dr. Tomatis lajjði áherslu á að
efla þyrfti samstarf IARC og ís-
lands, enda væri það gagnlegt fyrir
báða aðila. Væri hann m.a. hingað
kominn til að undirbúa samstarf
um rannsóknir á áhrifum matar-
æðis á myndun krabbameins í
endagörn og ristli, en hluti rann-
sóknanna fer fram í Malntö í Sví-
þjóð. Er í bígerð að taka upp hér á
landi skipulega leit að krabbameini
í þessum líffærum, en þau nema
10-11% af öllum nýjum krabba-
meinstilfellum á ári hér á landi.
Sagði Hrafn Tulinius að forstig
þessa krabbameins væri sepa-
myndun í endagörn og ristli og með
því að finna það og fjarlægja væri
talið að fækka mætti alvarlegum til-
fellum af völdum þess.
Dr. Tomatis sagði að hingað til
hefðu rannsóknir á mataræði fyrst
og fremst beinst að aukaefnum í
mat og utanaðkomandi þáttum.
Nú væru menn hins vegar farnir að
huga að myndun krabbameinsvaka
s.s. nítrósamína við meltinguna
sjálfa og vörnum líkamans gegn
þeim. Spurningin væri því hvaða
áhrif fæðuval hefur á myndun nítr-
ósamína í líkamanum sjálfum og
hvaða munur væri á einstaklingum
og hæfileikum þeirra til að verjast
þessum öflugu krabbameinsvök-
um.
„Reynslan sýnir að íslendingar
geta lagt mikið af mörkum til
aukinnar þekkingar á krabbameini
og vörnum gegn því,“ sagði dr. To-
matis. „Ég er hingað kominn til að
fá ykkur til að gera meira!"
„Tímifyrirmyndanna miklu er
liðinn. Framundan virðist blasa við
tími aðlögunar sem við á í
hverju landi... “
Sósíalisminn
Qg
alþjóðahyggjan
í seinustu viku streymdu utan
úr heimi fregnir af óhugnan-
legum fjöldamorðum í flótta-
mannabúðum Palestínumanna í
Beirut. Lið með alvæpni réðst inn
í búðirnar og myrti og limlesti
þúsundir manna. Heimur allur
vaknaði við vondan draum -
fordæmingar og mótmæli
streymdu inn - úr öllum heinrs-
hlutum - frá ótal þjóðhöfðingj-
um. Og nteira að segja tókst öll-
um „stóru“ stjórnmálaflokkun-
um hérlendis í þetta sinn að ná
samstöðu.
Sömu dagana og harmleikur-
inn í Beirut gerðist - birtust
smáfréttir um fund fjöldagrafa,
um beinafund þúsunda manna
sem urðu fórnarlömb Rauðu
khmeranna í Kambódíu. Þessi
fórnarlömb fengu aldrei mótmæl-
afund allra stjórnmálatlokka á ís-
landi. íslenskar ríkisstjórnir hafa
meira að segja stutt fjöldamorð-
ingja Rauðu khmerana að halda
sæti lands síns á vettvangi Sam-
einuðu þjóðanna. Þetta er aðeins
eitt af ótalmörgum dæmum sem
hægt er að koma með um fjöld-
amorð og útrýmingarherferðir
nútímans, sem látin eru óátalin -
því miður. *
Hvað um okkur?
En hvað höfum við íslendingar
verið að gera seinustu vikur,-
mánuði og ár í Palestínu- og Lí-
banonharmleiknum? Ekkert.
Aftur segi ég: Því ntiður. Frétt-
irnar hafa löngum verið út frá
sjónarhóli ísraelsmanna og þrátt
fyrir atburðina seinustu ntánuði
hefur engin skipulögð hjálpar- og
söfnunarherferð hafist. Rauði
krossinn hefur sofið værum
blundi - ekki vaknað eins hressi-
lega eins og gert var seinasta vet-
ur í sambandi við Póllandsaðstoð
ina.
Ég er ekki að segja að við hefð-
um getað komið í veg fyrir að
slíkur atburður gerðist. Én með
vakandi huga og ýtarlegri upplýs-
ingu hefðum við getað lagt okkar
að ntörkum til að sýna frarn á
hvað raunverulega þarf að gera
til að leysa vandamál Palestínu-
búa. Þar á ég sérstaklega við okk-
ur sem teljum okkur vera sósíal-
ista - félagshyggjufólk.
Á undanförnum árum hefur
félagshyggja verið á undanhaldi
meðan nýfrjálshyggjan hefur að
vissu leyti haft frumkvæði í póli
tískri umræðu. Ástæðan fyrjr|
þessu eru eflaust margar. Það erj
erfitt að boða stefnu sem hefur
hvergi skilað því til fullnustu sem
til var ætlast af upphafsmönnum
og fylgjendum. Tími fyrirmynd-
anna miklu er liðinn. Framundan
virðist blasa við tími aðlögunar
sem við á í hverju landi - í sam-
ræmi við þær venjur og siði sem
þar tíðkast. Aðferð sem er hæg-
ferðugri en sú allsherjarlausn
sem rnenn héldu að bylting hefði í
för með sér. Þetta er oft erfitt
hlutverk og um leið vanþakklátt.
En sú leið losar okkur ekki við
þær skyldur sem við höfum að
finna til og fylgjast með því sem
gerist annars staðar í heiminum
og meta það sem aðrir eru að
glíma við. Þar hefur ýmislegt
skort á seinustu árin.
íslenskir sósíalistar hafa
löngum átt að skipa liðsmönnum
sem hafa getað sameinað barátt-
una heima fyrir stormum og
straumum utan úr heimi, jafnvel
á tímum kreppu og kaldastríðs
sent gerði allt starf erfiðara en
það er í dag. En eftir daga Víet-
namstríðsins heíur orðið viss
stöðnun og oft á tíðum eru mál
utan landsteina litin hornauga.
Gott dæmi um þetta er að
Þjóðviljinn hefur hætt að birta er-'
lendar fréttir en birtir þess í stað
fréttaskýringar og greinar um er-
lend ntálefni, oft harla tilviljun-
arkennt. Ennfremur hefur innan
Alþýðubandalagsins oftsinnis'
verið fellt að taka upp formleg
samskipti við sósíalíska flokka í
öðrum löndunr - afstaða sem ég
vil fullyrða að hafi veikt málstað
okkar í málum sem við sósíalistar
höfum látið okkur annt um -sér-
staklega á Norðurlöndum.
Hvað ber að gera?
En hefur þá ekkert verið unnið
að þessum málum innan Alþýðu-
bandalagsins?
Jú, vissulega, og þá aðallega af
einstaklingum sem hafa gert
margt vel - í vissum málum. En
ég hef reynt hér að sýna fram á
nauðsyn þess að vinna skipulegar
að alþjóðasamskiptum:
Að vinna að samskiptum við
sósíalista annarra landa;
Að vinna að málefnalegum
málflutningi á heimsviðburðum
og fréttum unt sósíalisma í
heiminum í dag;
Að vinna að því næst, hvenær
sem það verður, þegar Alþýðu-
bandalagið vinnur að myndun
ríkisstjórnar, að utanríkismálefni
verði ekki einkamál utanríkisráð-
herra.
Ég talaði um það fyrr í
greininni að félagshyggja hefði
seinustu árin verið á undanhaldi
en nú finnst mér margt benda til
að þeirri þróun hafi verið hrund-
ið. Vofa kreppunnar gín vissu-
lega yfir okkur - en gerurn okkur
um leið grein fyrir, að vandi
hennar verður ekki leystur með
aðferðum nýfrjálshyggjunnar -
heldur með aðferðum félags-
hyggju og samvinnu. í þeirri bar-
áttu er nauðsynlegt að starfa
með samherjum í öðrum löndum
til að læra af og til að kenna.
Erling Olafsson.
Erling Ólafsson kcnnari hefur
tckið virkan þátt í mcnningar-
máluin og pólitík. Hcfur til dæm-
is setið í stjórn Háskólabíós og
Fjalakattarins, verið lengi í
forystu störfum fyrir samtök her
stoðvaandstæðinga o.m.fl.