Þjóðviljinn - 04.12.1982, Blaðsíða 4

4 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 4. - 5. desember 1982
stjórnmál á sunnudcgi
Árni
Bergmann
skrifar
I
Æskulýður
Það er margt sem Islendingar
hafa ekki leitt hugann að neitt
að ráði vegna þess, að þeir búa
ekki við atvinnuieysi. Hér
munum við til dæmis ekki finna
í jafnríkum mæli og íýmsum
grannlöndum ótta hinnar
tiltölulega vel settu
millikynslóðar við æskulýðinn.
Við það unga fólk sem er að afla
sér margskonar menntunar og
þjálfunar í afkastamiklum
menntakerfum, en hefur
hverfandi litla möguleika á því
að fá vinnu, sæmilegt húsnæði
eða greiða námsskuldir sínar.
Og menn spyrja hver annan: Er
von á nýrri æskulýðsuppreisn,
og er hún kannski byrjuð í
húsatökum og uppþotum í
Þýskalandi, á Bretlandi og á
Ítalíu? Munu þeir sem nú koma
fimm eða tíu árum „of seint“ á
vinnumarkað og mæta kreppu,
atvinnuleysi, niðurskurði,
bregðast svo reiðir við, að
öryggi og þægindi þeirra sem
eru „búnir að koma sér fyrir“
séu í voða?
Pólitískir flokkar
Anker Jörgensen hafði á prjón-
unum einhverskonar áform um
atvinnu- og námstryggingu fyrir
ungt fólk áður en hann varð að af-
henda hinum borgaralegu stjórn-
artaumana. Helmut Schmidt, sem
einnig hefur orðið að afsala sér
völdum í hendur íhaldsins, komst
svo að orði ekki alls fyrir löngu, að
það mál sem helst héldi fyrir sér
vöku væri atvinnuleysi ungs fólks.
Það er kannski engin tilviljun að
þetta mál leggst einna þyngst á for-
ingja sósíaldemókrata: Þeir hafa
viljað telja sig málsvara hinna
undirokuðu, en um leið telja þeir
sig tilneydda að stjórna kerfi sem
meðal annars mismunar fólki í
ýmsum greinum. íhaldsstjórnir
kveljast ekki af slíku samviskubiti
neitt að ráði - og má í því sambandi
minna á viðbrögð íhaldsstjórnar
Margaret Thatcher við óeirðum -
sem einmitt hafa orðið í borgar-
hverfum þar sem atvinnuleysi ungs
fólks er geigvænlegast. Slík stjórn
kallar á meiri aga og lögreglu,
skammar foreldra fyrir lélegt upp-
eldi á börnum og lætur sem vand-
inn sé ekki til - eða allur annar en
hann í rauninni er.
Ný hlið málsins
Átök kynslóðanna, „feðra og
sona“, eru ekki ný bóla. En þau
hafa oftar en ekki verið persónuleg
uppgjör, sem sjaldan brjótast út
sem meiriháttar stríð tveggja and-
stæðra íylkinga, eins og ýmsir
menn búast við nú. Ekki svo að
skilja, að kynslóðastríðið muni
koma í staðinn fyrir stéttaátök. Þau
munu sem fyrr verða það sem
sterkastan svip setur á samfélög af
kapítalískri gerð. En það kemur
ekki í veg fyrir, að kynslóðastríðið
geti orðið að minnsta kosti ein af
þeim vígstöðvum sem barist er á í
rækilega tæknivæddum samfé-
lögum nútímans. Meðal annars
vegna þess, að þróun seinni ára
hefur læst helstu stéttir inni í á-
kveðnu samstarfi um að öllu öðru
mikilvægara sé að hjól fram-
leiðslunnar snúist áfram - það eitt
muni tryggja sæmileg lífskjör. Og
þar eftir hefur áhuginn verið tak-
markaður á einhverjum meirihátt-
ar breytingum á þjóðfélaginu.
Prjár kynslóðir
Staða æskufólks hefur breyst frá
því um 1970 í mörgum löndum.
Fram að þeim tíma og lengur var
hagvöxtur ör, ýmsar menntastofn-
anir í örum vexti, og verkefni nóg á
mörgum sviðum. Síðan hefst
stöðnun og svo samdráttur þar sem
erfiðar markaðsaðstæður í harðri
samkeppni og svo sjálfvirkni og
örtölvubylting vinna saman í eina
átt: Það er ekki ráðið nýtt fólk.
Kreppan kemur einnig niður á eld-
ra fólki, en þess hlutskipti er ein-
hvernveginn mildara í mörgum til-
vikum. Eldra fólk er einatt dæmt af
samfélaginu til knappra lífskjara -
en þau eru sæmilega örugg , sæmi-
lega tryggð allvíða. Unglingarnir
eru aftur á móti dæmdir til lífskjara
sem eru bæði knöpp og ótrygg - og
þeim er vísað frá, útskúfað áður en
þeir hafa fengið möguleika til að
sýna hvað í þeim býr.
Nú má segja sem svo, að jafnan
sé í gangi togstreita þriggja kyn-
slóða um peninga þeirra sem - þeg-
ar á heildina er litið - er best settir:
millikynslóðarinnar. Æskan spyr
um námslán, námsbrautir og margt
fleira, þeir gömlu um lífeyri. Með-
an hagvöxtur er á sæmilegum
hraða ýtir þjóðfélagið þessum mál-
um á undan sér, með því að allir fá
nokkrar kjarabætur. (Með sama
hætti og rösklegur hagvöxtur hefur
deyft stéttabaráttuna: Flestir hafa
fengið einhverjar kjarabætur, enda
þótt tekjuskiptingin í samfélaginu
hafi kannski ekki breyst). En þegar
að kreppir, þá fara þeir ríku að
hneppa að sér, þeir sem best er
settir- og ef spurt er um kynslóðir,
þá eru flestir í millikynslóð. Og
þeir hafa þá tilhneigingu til að vera
heldur örlátari við þá eldri en við
unga fólkið; blátt áfram vegna þess
að ellin er náin framtíð þeirra sem
miðaldra eru.
utan gátta
þeir eru margir orðnir hinir spök-
ustu „á langri göngu sinni gegnum
stofnanirnar", sem sumir þeirra
vissu að biðu þeirra. En hvort sem
menn spá hjöðnun vandans eða
bylgju hermdarverka í stórborgum
Evrópu, er svo mikið víst, að marg-
ir stjórnmálaforingjar eru orðnir
áhyggjufullir.
Auknar
þrengingar
Á meðan þrengist jafnt og þétt
að þeim yngstu. Hefðir og samn-
ingar, sem verkalýðssamtök hafa
gert, vinna í raun og veru gegn
þeim. Mjög víða ríkir starfsaldur-
reglan: Sá sem lengst hefur unnið,
honum skal síðast sagt upp. Sama
regla þýðir, að þeir yngstu hafa
lægst kaup (þeir eru ekki komnir í
starfsaldurshækkanir) - og þurfa
síðan að bera mest útgjöld vegna
húsnæðismála. Þeir þurfa að kaupa
eða leigja, annaðhvort í nýjustu og
þar með dýrustu húsunum, eða þá
hjá fólki, sem sjálft slapp vel vegna
þess að það tók sín lán með miklu.
betri kjörum en nú fást. Það sem
síðast var nefnt ættu íslendingar að
þekkja sérstaklega vel.
Þessi þróun hefur meðal annars
flýtt fyrir Vexti hverskonar skóla og
menntastofnana: Það hefur verið
þegjandi samkomulag hjá þeim'
sem eldri eru, að reyna að „geyma“
unglingana sem lengst í skóla - þeir
gera þá ekkert annað verra á með-
an, kannski, og þeir koma þá
seinna út á vinnumarkaðinn.
Ráðleysi eða
ný vitund?
Sem fyrr segir er ekki gott að spá
hvernig þeir sem nú vaxa úr grasi
bregðast við þessari stöðu. Margt
af því sem fréttist af ungu fólki í
stórborgum Evrópu ber vitni um
ráðleysi og reiði fyrst og fremst:
skólaleiði, skemmdarverk, eitur-
lyfjaneysla, ofbeldisverk. Hér og
þar þykjast menn verða varir við
nýja strauma í stúdenta- og nema-
samtökum. Danskur félags-
fræðingur, Holger Lomholt, sem
um þessi mál hefur fjallað, bendir á
að skapast kunni svipuð staða í
námsstofnunum ýmiskonar og við
upphaf verkalýðshreyfingarinnar
eftir 1870. Þá fjölgaði mjög verka-
mönnum á stærri vinnustöðum, í
stærri borgum, og þar varð til sú
vitund sem skapaði samstöðu og
liðstyrk til að hefja skipulagða
verkalýðsbaráttu. Má vera, segir
Lomholt, að svipuð vitundarbylt-
ing sé að gerjast í hinum fjölmennu
skólum iðnríkjanna.
Það er ekki nema von, að spá-
dómar um þessa hluti verði mjög í
skötulíki. Margt er nýtt í stöðunni
og gengur þvert á hefðbundnar
hugmyndir vinstrimanna og hægri-
sinna um stéttaátök og framvindu
þeirra. Og gleymum því heldur
ekki, að einstaklingarnir eru ekki
ungir nema tiltekinn árafjölda:
Byltingarmennirnir frá uppreisn
æskunnar, sem gerð var rétt fyrir
1970 - í velferðarsveiflunni miðri -
Vinstri og hœgri
Þær kröggur sem æskufólk víða
um lönd er í statt koma fram í
flokkamynstrinu. Flokkar og
samtök vinstrisósíalista eiga jafnan
mjög stóran hluta fylgis síns meðal
æskufólks - um það bil helmingur
af atkvæðum Sósíalíska alþýðu-
flokksins danska kemur frá fólki
undir þrítugu, svo dæmi sé nefnt.
Og það bendir reyndar margt til
þess, að framvinda „kynslóða-
stríðsins" muni að mjög verulegu
leyti ráðast af því, hvernig vinstri-
flokkum tekst að svara því - og þá
einkum með trúverðugum
aðgerðum í húsnæðis- og atvinnu-
málum æskufólks. Gleymi menn
því ekki heldur, að útskúfunartil-
finning hjá æskufólki brýst ekki
nærri alltaf út í vinstriróttækni.
Framfaraflokkur lýðskrumarans
Glistrups hefur tiltölulega miklu
fleiri atkvæði æskumanna danskra
en aðrir stórir flokkar þar í landi.
Þetta minnir á þá hættu, að ef sósí-
alistum ekki tekst að svara þeim
brýnu spurningum sem ungt fólk
hlýtur að bera upp, þá hafa þeir
vísað ráðleysi þess og heift til ým-
issa undarlegra lukkuriddara, lýð-
skrumara, gott ef ekki „sterkra
manna“ fasískrar ættar. -ÁB.
Tímarir Máls og
menningar komið út
Út er komið fimmta hefti Tíma-
rits Máls og menningar á þessu ári.
Aðalefni þess eru greinar um
skáldskap. Ingibjörg Haralds-
dóttir skrifar grein um kúbanska
þjóðskáldið Nicolás Guillén, sem
varð áttræður á þessu ári, og þýðir
sex ljóð eftir hann. Nicolás Guillén
hefur lengi verið meðal fremstu rit-
höfunda Suður-Ameríku og ástsæl-
asta skáld þjóðar sinnar. Hannes
Pétursson fjallar um kvæði Gríms
Thomsen um Sjöstjörnuna, Alcý-
óne, miðju sköpunarverksins að
ætlan Gríms. Halldór Guðmunds-
son leggur í grein sinni út af ólíkri
túlkun fræðimanna gegnum tíðina
á skáldverki Goethes um Wilhelm
Meister og ljóð fylgir eftir Goethe í
þýðingu ónefnds þýðanda. Ólafur
Jónsson gerir grein fyrir lögreglu-
sögum, einkum Sögu um glæp eftir
þau Sjöwall og Wahlöö, í greininni
Eins og á vígvelli.
Mörgum hefur leikið forvitni á
að lesa erindin sem flutt voru á
þingi gagnrýnenda og listamanna í
haust. Hér birtast tvö þeirra, erindi
Guðbergs Bergssonar um bók-
menntagagnrýni og Aðalsteins Ing-
ólfssonar um myndlistargagnrýni.
Smásaga er eftir Olaf Hauk Sím-
onarson, og auk Nicolás Guillén og
Goethe eiga þar ljóð Steinunn Sig-
urðardóttir, Einar Ólafsson, Jón
frá Pálmholti, Artur Lundkvist og
Maria Wine. Ljóð hinna síðast-
nefndu eru í þýðingu Thors Vil-
hjálmssonar.
• Blikkiðjan
Ásgarði 1, Garöabæ
önnumst þakrennusmiði og
uppsetningu — ennfremur
hverskonar blikksmíði.
Gerum föst verðtilboð
SÍMI53468