Þjóðviljinn - 18.12.1982, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 18. - 19. desember 1982 st jórnmál á sunnudegi Geir
Félagsleg þjónusta Gunnarsson formaður fjárveitinga- nefndar
er hvergi skert
Sá samdráttur sem orðið hefur í
þjóðartekjum á þessu ári og fyrir-
sjáanlegur er á næsta ári setur mark
sitt á afgreiðslu fjárlaga að þessu
sinni. Áhrifin á tekjur ríkissjóðs
eru ljós þegar haft er í huga að
óbeinir skattar nema um 80% af
heildartekjum ríkissjóðs en spáð er
um 8% samdrætti í almennum
vöruinnflutningi að raungildi á
næsta ári, en pólitískar stjórnunar-
aðgerðir í þjóðfélaginu hljóta að
stefna að því að draga úr viðskipta-
hallanum svo sem unnt er.
I forsendum fjárlagafrumvarps-
ins er í samræmi við þjóðhagsspár
gert ráð fyrir meiri almennunt
verðlagshækkunum á næsta ári en
hækkun tekna ríkfssjóðs.
Miðað við reikniforsendur frum-
varpsins er hlutfallið milli aukning-
ar útgjalda miðað við aukningu
ríkistekna á þann veg að á móti
42% almennum verðlagshækkun-
um geti hækkun tekna ríkissjóðs
numið 36%. Petta bil er sá vandi
sem m.a. er við að fást og er þá á
það að líta, að miðað við sömu
forsendur verður að gera ráð fyrir
að ákveðnir stórir útgjaldaliðir
hækki verulega meir en almennum
verðlagshækkunum nemur.
Félagsleg þjónusta
óskert
Utgjöld til ailra sjúkrahúsa í
landinu og til tryggingabóta al-
mannatrygginga sem nema 33% af
heildarútgjöldum ríkissjóðs,
hækka þannig unt 61.4% miöað við
sömu forsendur, um 42% al-
mennar verðlagshækkanir.
Það þrengist því um þætti í fjár-
lagafrumvarpinu, einkum þegar sú
stefna er grundvallaratriði í fjárlag-
agerðinni að félagsleg þjónusta sé
hvergi skert heldur þvert á móti
aukin á ýmsum sviðum á sama tíma
og nágrannaþjóðir okkar mæta
fjárhagserfiðleikunum með því að
stórskerða þjónustu, sem almenn-
ingur hefir hlotið af opinberri
hálfu.
Það hefir því við fjárlagagerðina
orðið að þrengja að í rekstrargjöld-
um ýmsum og framkvæmdaliðum
og Ijóst að ýmsir munu finna til
þess.
Hin síðari ár, þegar þjóðartekjur
jukust, hefir félagsleg þjónusta og
félagsleg réttindi verða aukin á
margvíslegan hátt. Má þar til nefna
greiðslur úr almannatryggingum á
nýjum þjónustuþáttum, greiðslu
fæðingarorlofs, hækkun raungildis
tekjutryggingar, bætta heilsu-
gæslu, aukna aðstoð við þroska-
hefta og ellihruma.
Aðhalds er þörf
Ég hefi áður minnt á, að slík stór-
felld árleg aukning þjónustu hlýtur
að jafnaði að verða að byggjast á
verðmætaaukningu í framleiðslu-
atvinnuvegunum ef slík þjónusta á
ekki að draga úr ráðstöfunarfé
þjóðfélagsþegnanna á öðrum svið-
um.
Slík tilfærsla á nýtingu fjármuna
á fullan rétt á sér, en menn verða
þá að. gera sér grein fyrir því að
reikning aukinnar þjónustu og
samfélagslegrar neyslu jafnt á þess-
um sviðum sem öðrum, hljóta
þjóðfélagsþegnarnir að greiða og
ættu því að láta sig miklu varða
hvernig að henni er staðið. Hvort
aöhald er t.d. viðhaft varðandi
húsnæðisnotkun og starfsmanna-
hald þeirra stofnana sem þjónust-
una veitir.
Það er oft býsna erfitt að koma
við slíku aðhaldi. Ráðamenn stofn-
ana telja sig færasta um að dæma
um þessar þarfir og viðkomandi
fagráðuneyti verða á stundum hluti
þrýstihóps í þeinr efnum.
Útgjaldavítah ringur
Þegar ríkissjóður greiðir 85%
byggingarkostnaðar sjúkrahúsa og
heilsugæslustöðva og 100% bygg-
ingarkostnaðar heimavistarhús-
næðis í skólum er hætt við að
þeir sem kalla eftir slíku húsnæði
skeri stundum ekki viö nögl kröfur
sent þeir gera.
Síðan taka rekstrargjöldin að í-
þyngja þeim, sem við húsnæðinu
tóku og þá í einhverjum eða veru-
legum mæli meiri rekstrargjöld en
þurft hefði að vera, ef kröfurnar
hefðu verið meir við hæfi. Og þá er
barátta hafin fyrir aukinni þátttöku
ríkissjóðs í rekstrarkostnaði.
Þetta getur orðið útgjaldavíta-
hringur.
Þetta er sannarlega ekki heppi-
leg tilhögun í stjórnsýslu að þeir
sem nriklu, jafnvel mestu, geta
með einum eða öðrum hætti, ráðið
um byggingarframkvæmdir,
stærðir og tilhögun mannvirkja,
séu samtímis að miklu eða öllu leyti
firrtir algerlega ábyrgð á rekstrar-
kostnaði sem oft ræðst í verulegum
mæli af því hvort aðhalds hefir ver-
ið gætt um stærðir og hagkvæmni
mannvirkja.
Framkvœmdum
fylgi ábyrgð
Við höfum á sumum sviðum
tekið hluta af tekjum ríkissjóðs og
gert að sérstökum sjóðum sem
standa fyrir byggingu þjónustu-
stofnana, en rekstur er síðan að
öllu leyti á kostnað ríkissjóðs og í
stöku tilfellum að nokkru leyti á
kostnað sveitarfélaga sem engu
ráða um byggingarframkvæmdir.
Ég held að þetta geti til lang-
frama naumast verið ákjósanlegt
fyrirkomulag, að þeir sem efna til
framkvæmdanna og ráða mestu
eða öllu um tilhögun þeirra hafi í
rauninni engra hagsmuna að gæta í
því efni að aðhald sé viðhaft um
stærð húsa og mannahald í fram-
haldi af því.
Betra væri að slíkir sjóðir væru
þá stærri en tækju að einhverju
leyti þátt í rekstri í nógu ríkum
mæli til þess að hafa beinna hags-
muna að gæta í því efni, að ekki fari
meira fé til reksturs en brýnasta
nauðsyn krefur. En það atriði
ræðst að verulegu leyti við ákvörð-
un um stærð og tilhögun byggingar-
innar.
Nýbyggingar og nýting
eldri stofnana
Það kom fram í sjónvarpi fyrir
skemmstu að gamlar stofnanir,
eins og Kópavogshæli sem annast
þjónustu við erfiðar aðstæður og
knappt mannahald, svo að ekki sé
meira sagt, fá í raun ekki svo fljótt
sem skyldi úrbætur í þessu efni,
vegna þess m.a., að ríkissjóður
þarf á ári hverju að sjá fyrir nýju
starfsliði í nýjar stofnanir, þar sem
allt aðrar og meiri kröfur eru
gerðar um húsrými og fjölda starfs-
liðs.
Og framundan hjá þeim sjóði
sem að þessum vissulega
bráðnauðsynlegu framkvæm'dum
stendur, er að hrinda í framkvæmd
þeirri fyrirætlan að við þeirri starf-
semi sem nú fer fram í Kjarvalshúsi
og ekki er nægilega fyrir séð, taki
nýbygging sem kosta mun 75.0
millj. króna með 54 manna starfs-
liði.
Hverjir verða möguleikar til að
bæta úr, þar sem starfsemi er nú
rekin við illan aðbúnað, þegar
kemur að því að sinna þeim út-
gjöldum sem fylgja slíkum nýbygg-
ingum?
Ég held að ekki verði nægilega á
það minnt, að byggingarkostnað-
urinn er í sjálfu sér tiltölulega lítill
hluti þeirra vandamála sem allir
keppast við að leysa á hinum ýmsu
sviðum í heilbrigðis-, og mennta-
og félagsmálum. Og ég tel ekki
heppilegt að alls engin tengsl séu
milli þess eðlilega framtaks ýmissa
aðila að knýja á um uppbyggingu
stofnana og síðan ábyrgðar á því
hvernig verður fyrir rekstrarkostn-
aðinum séð. Menn mega kalla
þetta íhaldssamar skoðanir. Ég
kippi mér ekki upp við það.
Kaflar úr ræöu
viö aöra um-
ræöu um fjár-
lagafrumvarpi
fyrir áriö 1983
Sjóðir hafa ekki annað hlutverk
en koma fjármunum ríkisins í
byggingar nýrra stofnana, hvernig
sem árar. Rekstrarkostnaður bæt-
ist einfaldlega við ríkisútgjöldin.
Félagasamtök hefja byggingu
þjónustustofnana og fara fram á
nokkrar milljónir í byggingarstyrk.
Það er í sjálfu sér minnsta málið að
verða við því, en síðan er ríkinu
afhentur árlegur rekstrarr-
eikningur til greiðslu og hann getur
verið nokkuð hár.
Söfnun, sem myndarlega var að
staðið, meðal allra landsmanna nú
nýlega, var talin bera mikinn ár-
angur. Landsmenn afhentu líklega
13 millj. kr. til að koma í fram-
kvæmd miklu nauðsynjamáli. Á
sama tíma stóðu auð 20 rúm í nýrri
sjúkrastofnun norður í landi. Ár-
legur rekstrarkostnaður við að
nýta þessi fáu rúm verður ekki
langt frá þeirri tölu sem hið ntikla
átak meðal allra landsmanna
skilaði.
Ég nefni þetta einungis til að
menn átti sig á því um hvaða tölur
er verið að fjalla.
Meiri aðgœsla brýn
nauðsyn
Á allri þessari þjónustu þurfum
við að halda og víða er úrbóta þörf.
En til þess að undir kostnaði verði
staðið með sæmilegu móti og til
þess að það verði gert án þess að
skerða lífskjör okkar að öðru leyti,
að óþörfu, þá verður að koma til
meiri aðgæsla varðandi húsnæðis-
þörf og mannahald í hverri eins-
takri stofnun og hverjum þjónustu-
þætti. Og að mínum dómi einhver
ábyrgð framkvæmdaaðila á rekstri,
þar sem því verður við komið.
Það kann ekki góðri lukku að
stýra, að þeir sem gera kröfur varð-
andi húsrými og mannaflaþörf hafi
enga minnstu hagsmuni af því til
hve mikils rekstrarkostnaðar er
efnt.
Eins og ég áður sagði, hefir við
fjárlagagerðina orðið að þrengja
að í rekstrargjöldum og fram-
kvæmdum og ýmsir munu til þess
finna.
Skuldahalinn
frá ’74-’78
Almenningur hefir orðið og mun
verða að haga heimilisrekstri sín-
um í samræmi við þrengri kjör og
forstöðumenn stofnana ríkisins
verða að gera sér Ijóst, að það
verða stofnanir líka að gera að því
er varðar almennan rekstur og
framkvæmdir.
Oft hefur verið á það minnst að
ríkissjóður hafi síðustu ár aukið
tekjuöflun sína samanborið við t.d.
árin 1974-1978, en framhjáþvílitið
að á þeim árum voru útgjöld ríkis-
sjóðs verulega hærri en tekjur. Það
var ekki aflað tekna fyrir öllunr út-
gjöldunr þeirra ára, heldur var hall-
anum þá mætt með seðlaprentun
hjá Seðlabankanum. Til viðbótar
útgjöldum hinna síðustu ára, hefir
því einnig orðið að afla tekna til að
greiða skuldahala ríkissjóðs frá
hinum fyrri.
1.400 milljónir
í skuldaslóðanum
Skuldir ríkissjóðs við Seðla-
bankann námu í árslok 1978 á nú-
gildandi verðlagi 1.406.3 millj.
króna, eða 140 milljörðum gamalla
króna, og á 3 ára tímabilinu 1979-
1981 hefir ríkissjóður greitt vexti
og afborganir af þessari skuld, upp-
hæð sem nemur tæplega 1.400
millj. króna eða jafngildi allra
framkvæmda eins og lagt er til að
þær verði á næstu fjárlögum til
grunnskóla, dagvistarstofnana, í-
þróttamannvirkja, sjúkrahúsa,
heilsugæslustöðva, hafnarfram-
kvæmda og flugmála í Vh ár. Þetta
hefir farið til að greiða skuldaslóða
ríkissjóðs hjá Seðlabankanum.
Ekki á ný í
hallarekstur
Nú þegar þrengir að er ekki ætl-
unin að leysa vandann með hlið-
stæðum hallarekstri, en það hefir í
för með sér að herða verður að víða
í ríkisrekstrinum.
Æði oft hefir það verið svo, þeg-
ar komið er að afgreiðslu fjárlaga-
frumvarps, að endurskoðun á tekj-
uhlið þess hefir gefið tilefni til að
hækka tekjutölur svo að sæmilega
hefur um munað. Svo er ekki að
þessu sinni. Samkvæmt upplýsing-
um forstöðumanns Þjóðhagsstofn-
unar, en hann kom á fund fjár-
veitinganefndar fyrir skemmstu, er
almennt ekki unnt að gera ráð fyrir
að tekjuliðir geti verið hærri enda
þótt ávallt sé um nokkra óvissu að
ræða í því efni í einstökum atr-
iðum.
Með tilliti til þessara aðstæðna,
hefir fjárveitinganefnd í störfum
sínum takmarkað breytingatillögur
sínar sem allra mest við að hækka
framlög, einkum til félagssamtaka
að krónutölu í átt við þá verðlags-
þróun þegar þau eru óbreytt í fjár-
lagafrumvarpi frá núgildandi fjár-
lögum, svo og leiðrétta nokkra út-
gjaldaliði þar sem ekki verður
undan vikist.
Og um helmingur þeirra út-
gjaldahækkunar sem í tillögum
nefndarinnar felst er á fram-
kvæmdaliðum sem eru hækkaðir í
átt við verðlagsbreytingar en í
frumvarpinu voru þeir að krónu-
tölu hækkaðir að meðaltali aðeins
um 30% frá raungildi framkvæmd-
afjár á þessu ári.
Fjárveitinganefnd að störfum ásamt starfsmönnum hagsýslunnar nú í vikunni. A myndinni má m.a. sjá nefndarmennina Egil Jónsson, Friðrik
Sophusson, Lárus Jónsson, Geir Gunnarsson formann, og Þórarin Sigurjónsson. Ljósm. eik.