Þjóðviljinn - 22.12.1982, Síða 6

6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 22. desember 1982
Stærsta þjóðsagnasafn á íslandi endurútgefið
J
Þjóðsögur Sigfúsar
Sigfússonar
Bókaútgáfan Þjóðsaga hefur gef-
ið út fyrstu fjögur bindin af þjóð-
sögum og sögnuni Sigfúsar Sigfús-
sonar, en safn hans er talið stærsta
þjóðsagnasafn íslendinga. Oskar
Halldórsson dósent hefur búið sög-
urnar til prentunar og ritar hann
einnig formála. Ilann hefur unnið
að þessu undanfarin 5 ár, en limm
bindi eru enn óútkomin af safninu.
Vonast er til að þau komi út á næstu
tveimur árum.
Hafsteinn Guðmundsson hjá
bókaútgáfunni Þjóðsögu sagði á
blaðamannafundi í tilefni af útgáf-
unni að flestum þjóðsögum hefði
Sigfús safnað í lok síðustu aldar og
fram til 1920. Eru langflestar sög-
Hafsteinn Guðmundsson hjá Þjóð-
sögu.
urnar af Austurlandi og margar
hafðar eftir öldruöum konum. Sig-
fús flæktist víða í vinnumennsku,
við farkennslu og sjómennsku, og
starf hans er því unnið við erfiðar
aðstæður. Byggt er á frumhandriti
sem til er í Landsbókasafni í þessari
útgáfu.
Óskar Halldórsson sem hefur
búið sögurnar til prentunar, sagði
að Sigfús væri mjög góður sagna-
maður og byggði stíl sinn á fom-
sögum og þjóðsögum. Hann væri
það sem kalla mætti „episkur sagn-
amaður" og sjálfur legði hann mik-
inn trúnað á yfirnáttúruleg fyrir-
bæri ogert.d. þáttur skrímsla ísög-
unum allmikill.
Hafsteinn sagði að lokum
aðspurður að þjóðsagnaútgáfan
væri hans áhugamál, en ekki yrði
hann snöggríkur af henni. Þó taldi
hann að áhugi manna á ýmsum
þjóðfræðum færi nú vaxandi. Með
þessari útgáfu hefur Þjóðsaga gefið
út öll helstu þjóðsagnasöfn íslend-
inga.
Stjórn Hússtjórnarkennarafélags íslands, talið frá vinstri: Anna Sigurðar-
dóttir, gjaldkeri, Gerður H. Jóhannsdóttir, fornraður, Sigríður Haralds-
dóttir, varaformaður, Ásdís Magnúsdóttir, meðstjórnandi og Elísabet S.
Magnúsdóttir, ritari. Á myndina vantar Guðnýju Jóhannsdóttur, deildar-
stjóra og Hönnu Kjeld, meðstjórnanda.
Hússtjórnarkennarafélag íslands
stofnað
Fyrir nokkru var stofnað Hús-
stjórnarkennarafélag Islands, en
hér á landi eru á þriðja hundrað
hússtjórnarkennarar. A sameigin-
legum fundi í Félagi hússtjórnar-
kennara í grunnskólum og Kenn-
arafélaginu Hússtjóm var ákveðiö
að leggja þessi tvö félög niður, en
stofna í staðinn eitt öflugt fagfélag
fyrir allt landið.
„Pessi mismunur Reykjavíkurhluta
og landsbyggðarhluta Sjálfstœðis-
flokksins
er djúpstœðasta ástœðan fyrir nú-
verandi klofningi innan flokksins og er
erfitt að sjá hvernig hœgt verður í
framtíðinni að sameina þessa hluta
vvo að vel fari. “
Þankar um sögu
og klofning Sjálf-
stæðisflokksins
i
I grein um Sjálfstæðisflokkinn
7. desembcrs.l. taldi ÓskarGuð-
nuindsson að þar væri helst að
finna þrjá mismunandi arma:
Gamalgróið íhald, frjálslynda
borgara og nýríka spekúlanta.
Þessi skilgreining er nothæf ef
aðeins er miðaö við Sjálfstæðis-
flokkinn í Reykjavík og í
Reykjaneskjördæmi. en hún er
ófullnægjandi ef lýsa á flokknum
á landsmælikvaröa. Það vantar í
skilgreininguna landsbyggðar-
arm(a) Sjálfstæðisflokksinssem á
margan hátt er gjörólíkur öllum
hinum þrenuir örmunum.
Óskar Guömundsson rakti
eínnig sögu Sjálfstæðisflokksins
að nokkru leyti. Sumt var þtir rétt
sagt. en annað orkar þó tvímælis
eða er bejnlínis raitgt. Ég tel hæp-
ið að nota heföbundnu skipting-
una á flokknum 1944-1947 í
„verslunarauðvald" og „útgerðar
auðvald" og ég tel skilgreiningu
Óskars á pólitískri stöðu Bjarna
Benediktssonar 1944-1970
beinlínis vera ranga.
II
Aðalandstaðan innan þing-
flokks Sjálfstæðisflokksins við
myndun nýsköpunarstjórnarinn-
ar 1944 kom frá bændaarmi Sjálf-
stæðisflokksins undir forystu Ing-
ólfs Jónssonar. Þó voru ekki allir
bændaþingmenn Sjálfstæðis-
flokksins á móti stjórninni, þann-
ig var Jón Pálmason frá Akri á-
kveðinn talsmaður nýsköpunar-
stjórnarinnar.
Hefðbundin tortryggni íhalds-
samra bænda við eflingu þéttbýlis
og sjávarútvegs var veigamikil
ástæða fyrir andstöðu Ingólfs
Jónssonar og félaga hans við
myndun nýsköpunarstjórnarinn-
ar. En einnig komu hér til greina
tengsl þessara talsmanna bænda
við helstu forsvarsmenn verslun-
ar í Reykjavik. Þar bar mest á and-
stöðu voldugra heildsala gegn
stjórninni.
Heildsalar þessir nutu forystu
Björns Ólafsonar, sem verið
hafði fjármála-og viðskipta-
ráðherra í utanþingsstjórninni
1942-1944. Náið samstarf hafði í
þeirri stjórn verið milli Björnsog
utanríkisráðherrans, Vilhjálms
Þórs, sem var voldugasti maður-
inn í samvinnuhreyfingunni á
þessum tíma og réði miklu um
þaö að Framsóknarflokkurinn
kaus að vera utan stjórnarinnar.
III
Helstu og voldugustu talsmenn
myndunar nýsköpunarstjórnar-
innar í Sjálfstæðisflokknum voru
Ólafur Thors og Bjarni Bene-
diktsson. Fyrir báðum virðist
mjög hafa vakað að standa vörð
um þingræðið og koma frá utan-
þingsstjórninni með öllum til-
tækum ráðum. Ef til vill var þetta
meginmarkmið Bjarna Bene-
diktssonar. enda virðast formleg
stjórnarfarsleg atriði oft hafa
skipað iniklu mikilvægari sess í
pólitískri vitund hans en
efnahags-ogfélagsmál. Var þetta
sameiginlegt einkenni hans og
annars lagaprófessors, sem fram-
arlega var, og er, í Sjálfstæðis-
flokknum, Gunnars Thorodd-
sens. í þessum efnum fylgdu
þeir báðir hefð borgaralegs frjáls-
lyndis, sern á rætur í þingræðis-
baráttu 19. aldarmanna.
Síðar skapaðist sú mynd af
Bjarna Benediktssyni bæði með-
al pólitiskra samherja og and-
stæðinga að hann væri óbilgjam-
asti andstæðingur vinstri stefnu á
íslandi. Olli þessu einkum
tvennt: Sá stíll, sem hann notaði í
stjórnmálabaráttunni lengi vel,
og sá harði andkommúnismi sem
hann boðaði á tímum kalda
stríðsins. En í meginatriðum var
þessi mynd ekki rétt eins og skýrt
kom fram árunum 1958-1970,
t.d. í sáttfýsi hans í kjaradeilum
1963-1965.
Segja má að Sjálfstæðisflokk-
urinn hafi sett ákveðin lágmarks-
skilyrði um stefnumörkun í efna-
hagsmálum fyrir meðlimi sína: í
orði verður hver Sjálfstæðis-
flokksmaður að styðja einka-
framtak fremur en félagsframtak
í atvinnu- og viðskiptamálum.
Bjarni Benediktsson samþykkti
að sjálfsögðu þessi lágmarksskil-
yröi en það er vafamál hvort hug-
myndafræði hans í efnahagsmál-
um hafi þróast nokkuð verulega
umfram þessi lágmarksskiíyrði.
Önnurstjórnmál en þau hagrænu
voru lians hjartans mál. Þótt ekki
sé nema af þessari ástæðu er vafa-
samt að reyna að draga hann í
diika með „útgerðar-" eða „versl-
unarauðvaldi."
IV
Fyrir Ólafi Thors voru hinsveg-
ar efnahagsleg og félagsleg
sjónarmið ekki minni hvati til
stofnunar nýsköpunarstjórnar-
innar en þau stjórnarfarslegu.
Þau efnahagslegu voru efling
sjávarútvegs. Þau félagslegu voru
vinnufriður. Skapa þurfti grund-
völl fyrir starf Sjálfstæðisflokks-
ins í verkalýðshreyfingunni með
því að auka álit flokksins meðal
launafólks.
Það er því mikil einföldun að
skilgreina afstöðu Ólafs Thors til
nýsköpunarinnar út frá sjónarm-
iðum „útgerðarauðvaldsins."
Þetta auðvald var aö mestu leyti
gjaldþrota þegar fyrir stríð og átti
allt sitt undir velvilja ríkisvalds-
ins. Réttara væri að skilgreina af-
stöðu Ólafs Thors þannig að hún
endurspeglaði táknrænar hug-
myndir frjálslyndra og félagslega
sinnaðra borgara eins og þær
gerðust algengastar á þessum
tíma, það sem á erlendu máli
nefnist sósíallibcralismi.
Að svo miklu leyti sem réttlæt-
anlegt er að skipa Bjarna Bene-
Gísli
Gunnars-
son
skrifar
diktssyni (og Gunnari Thorodd-
sen) í ákveðinn dilk félagslegra
og hagrænna sjónarmiða innan
Sjálfstæðisflokksins, falla þeir
báðir skýlaust undir merki stefnu
Ólafs Thors, sósíalliberalisma
eftirstríðsáranna.
Stjórnarandstaðan í Sjálfstæð-
isflokknum 1944-1947 endur-
speglaði hins vegar viðhorf hefð-
bundinnar íhaldsstefnu bæði í
sveit og bæ. Þar bar mikið á and-
stöðu við verkalýðshreyfingu og
félagslegar, efnahagslegar og
menningarlegar breytingar.
Margt er líkt með þeirri stjórnar-
andstöðu og þeim meirihluta
Sjálfstæðisflokksins, sem nú er í
stjórnarandstöðu, þótt ýmislegt
sé auðvitað gjörólíkt.
V
Hefðbundin bændaíhaldssemi
hlaut fyrr eða síðar að verða
veigaminni þáttur í íslenskri hægri-
stefnu þegar fram liðu stundir. í
tíð viðreisnarstjórnarinnar 1959-
1971 var engin þýðingarmikil
andstaða í Sjálfstæðisflokknum
gegn eflingu þéttbýlis, jafnvel
þótt hún gerðist þá einkum á
Stór-Reykjavfkursvæðinu.
Þýðingarmestu breytingarnar
á stjórnarstefnunni við fall
viðreisnarinnar 1971 voru tví-
mælalaust útvíkkun landhelg-
innar og stórefling byggðastefn-
unnar og hvort tveggja þýddi
þetta að sjávarútvegur elídist
mjög á landsbyggðinni með
aðstoð ríkisvaldsins og var oft í
félagslegri eign.
Þessi byggðatefna er ennþá
vinsælasta stjórnmál lands-
byggðarinnar og hún liefur haft
mikil áhrif á alla flokka. ekki síst
Sjálfstæðisflokkinn. Ef þessi
flokkur á að halda fylgi sínu utan
Stór-Reykjavíkur, verða tals-
menn hans þar víðast hvar að
reka áróður fyrir víðtækum fé-
lagslegum afskiptum af atvinn-
umálum. Þetta setur þennan
mikla flokk „einkaframtaksins"
óneitanlega í mjög mótsagna-
kennda aðstöðu.
Innan Sjálfstæðisflokksins hef-
ur því risið upp nýr flokkur (eða
jafnvel flokkar): Landsbyggðar-
flokkurinn (eða landsbyggða-
flokkarnir). Landsbyggðararmur-
inn leggur eins og áður er sagt
mikla áherslu á ríkisafskipti af
atvinnumálum og slíkt samræm-
ist ekki beinlínis vel hefðbundn-
um hugsjónum Sjálfstæðis-
flokksins en er þó á ýmsan hátt í
rökréttu samhengi við það hag-
nýta stjórnmálastarf, sem m.a.
einkenndi þátttöku flokksins í
Nýsköpunarstjórninni. En and-
stætt því sem var 1944-1947 er
meginþorri Sjálfstæðismanna á
Stór-Reykjavíkursvæðinu mót-
fallinn þeim ríkisafskiptum, sem
byggðastefnan óhjákvæmilega
felur í sér. Á þetta bæði við um
„gamalgróna íhaldið" og „nýríku
spekúlantana" (samkvæmt
ágætri skilgreiningu Óskars
Guðmundssonar).
Þessi staðreynd hefur það í för
með sér að þótt t.d. Sverrir Her-
mannsson og Pálmi Jónsson virð-
ast núna vera miklir pólitískir
andstæðingar, eru þeir hug-
myndalega á svipaðri línu og báð-
ir neyðast þeir vegna pólitískrar
stöðu sinnar að vera andstæðing-
ar frj álshyggj u/leift-
sóknarmanna á Stór-
Reykjavíkursvæðinu.
Þessi mismunur Reykjvíkurh-
luta og landsbyggðarhluta Sjálf-
stæðisflokksins er djúpstæðasta
ástæðan fyrir núverandi klofningi
innan flokksins og erfitt er að sjá
hvernig hægt verður í framtíðinni
að sameina þessa hluta svoáð vel
fari.
VI
Þótt finna megi eitthvað líkt
með landsbyggðararmi Sjálfstæð-
isflokksins 1982 og bændaíhaldi
flokksins 1944, er hér þó urn tvö
mjög ólík fyrirbæri að ræða.
Landsbyggðararmurinn krefst
eflingar þéttbýlis (að vísu heima í
héraði) en bændaíhaldið var á
móti þéttbýli. Sjónarmið bændaí-
haldsins eru að heita má dauð í
Sjálfstæðisflokknuin í dag þótt
undanteking finnist, sbr. klögu-
mál stjórnarandstæðingsins, 11.
landskjörins þingmanns, á
Alþingi nýlega um að sauðum
hefði fækicað um 15% á Vest-
fjörðum í stjórnartíð núverandi
landbúnaðarráðherra.
Gísli Gunnarsson kcnnari er
sagnfræðingur að mennt og var
lengi búsettur í Svíþjóð. Hann
hcfur oftsinnis skrifað um fræði
sín og önnur efní í Þjóðviljann.