Þjóðviljinn - 11.06.1983, Blaðsíða 16

16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 11.-12. júní 1983.
-----------£i--------------------------------
S
Sannteiksins elskari! Immanúel!
Aö þú vitir hversu tiigekk á þeim hörmungardögum,
þá æruverðugur guðs kennimann séra Björn Jónsson
og margir aðrir flýðu úr Meðallandi burt frá eldinum
árið 1783 þá skrifast þetta eftirfylgjandi, vottorð sem
ég undirskrifaður sannast veit nefnilega:
Laugardagskvöldið fyrir þann fyrsta sunnudag eftir
trinitatis sem var sá 21. júní laust fyrir sólarlag kom
Jón Gunnarsson piltur frá Eystri Lyngum til mín útyfir
Kúðafljót, sendur af séra Birni frá Hámaseli, eínn af
mönnum þeim, er þangað voru þá komnir að bjarga
prestinum úr fári eldsins, er hann sagði mér þá kom-
inn væri rétt norðan undir bæinn. Ég var þá staddur á
Sauðhúsnesi nær pilturinn kom. Hann bar mér þau
orð prestsins, að hann beiddi mig að koma hið fljót-
asta og hjálpa sér undan eldinum með svo marga
hesta, sem ég gæti og gjöra þesslegt boð mínum
sóknarmönnum. Að þessu heyrðu fór ég strax af stað,
og hafði sama piitinn með mér, fyrst heim að
klaustrinu til klausturhaldarans Magnúsar Andrés-
sonar og bar honum þau tíðindi um Hólmasel ásamt
prestsins bón til hans og annarra; svo þaðan til allra í
minni sókn, beiddi þá og bar þeim bón prestsins til
þeirra. Þeir tóku því aliir góðmótlega. En svo sem
regnhvolfurinn úr loftinu með stormi á austan var þá
svo mikill að ei var út úr húsum vel farandi, töldu menn
vandkvæði sín á að fara strax um kvöldið, þar hestarn-
ir væru óvísir og dimman með óveðrinu í hendi.
Leið svo þessi nótt, þar til á sunnudagsmorguninn
um miðsmorgunsbii, að ég kom austur að Langholti
að nokkrum úr Álftaveri þangað þó undan mér komn-
um. En þessa sömu nótt í óveðrinu og ósköpunum
hafði séra Björn orðið að flýja þangað frá Hólmaseii
með sitt fólk 14 manns og þrjár kerlingar vanfærar er
ei kunnu sjálfar án stuðnings að ríða eður ganga, og
það hrafl, er hann í hasti og ofboði frelsa kunni af góssi
sínu. Svo (Degar við fundustum þar hefði sérhverjum af
mannlegri viknan og meðaumkvan, svo vel sem mér,
til hjarta gengið bæði prestsins sjálfs sorglegur og
óttafullur yfirlitur og habitus; hans hræðslufullt tal að
eldurinn mundi fyrr yfirgína en fólkið kæmist út yfir
fljótið: Hans og annars fólks rölt og ról, sem hvergi
hafði þar rúms né rólegheit í hríðinni inni í kofunum
fyrir þrengslum og góss hans hrakið og svívirt í svað-
inn liggjandi. Og svo einnig sá ótti og ofboð, vitleysu-
og vandræðatal, sem þar var þá á hverjum manni.
Ekki einastan þeim sem voru af uppbæjunum eður
þeim sem næstir voru eldinum og svælunni, sem
komnir voru á flótta. Heldur og þeim af syðstu bæjun-
um viö sjóinn, sem voru að biðja hver annan að koma
sér til hjálpar með þann og þann vanfæra mann út yfir
fljótið. Slíkum flótta og ofboðsótta fólksins (hvern mér-
,sem og sjálfur var veikur, tókst ekki að stilla né stöðva
með nokkrum fortölum guðs verndar og almættis). Er
þessi mín saga sem svipur hjá sjón hvern ég veit
sérhver sá mun geta vorkennt, sem vildi ímynda sér
eitt fjall af logandi eldgrjóti er rennur áfram og væri að
honum komið, til að veltast ofan yfir hann og hans
heimili með reyk og svælu er ei sæist í gegnum,
skruggum og eldingum úr hverri átt og gufum og strók-
um upp úr jarðarinnar holum og gjám framundan allt í
kring og þenkja hann myndi sleppa öllum þönkum og
svifum öðrum en forða lífi sínu í bráð, magnlega
hræddur, hann gæti það ei svo fljótt sem skyldi, eink-
um hafi hann haft vorkunnfullan dul til lengstra laga,
og beðið af sér hlé nokkurt; þangað til eldrennslis
kastið kom svo hart og ákaft að enginn sá fyrir að
nokkurn bæ mundi það frían láta allt fram í reginhaf;
svo gekk það hér til fyrir allra manna sjónum. Sérhver
biðji guð allsherjar um miskunn og fulltingi!
Þennan sunnudagsmorgun, þá ég var nýkominn að
Langholti voru átta menn sendir upp að Hólmaseli að
vita hvað liði um kirkjuna og bæinn og bjarga nokkru,
ef þeir gætu; þeir komust ei alla leiö að þeldur sneru
aftur og sögðust hafa séð kirkjuna og bæinn í báli og
svælu. Um það skeið kom klausturhaldarinn Mr.
Magnús Andrésson, utan yfir fljótið tók af plöggum
prestsins upp á hesta sína, fór af stað aftur og stóð ei
víðar við. Þetta var að menn ágiskuðu eitthvað laust
fyrir hádegisbil. Síðan fórum við að lesa húslesturinn,
og eftir hann, var þar nýfætt barn komið með til
skírnar, hverju séra Björn beiddi mig að gegna fyrir sig
og ég_gjörði. Þar eftir, þegar á leið dagin, bjó prestur-
inn séra Björn sig með sitt fólk útyfir fljótið með mér, og
voru þá margir í þeirri aumkunarlegu ferð, bæði gang-
andi menn og konur, með börnin, og aldraða vesal-
inga bundna ofan á trússahestana; rekandi kýr og
kálfa undan sér, svo útyfir fljótið voru reknar það kvöld
af kúpeningi um 80 allt í hrakveðri og kuldaregni. Var
svo presturinn hér hjá mér um nóttina. En á mánudag-
j inn fór hann vestur yfir Mýrdalssand sjálfur að útvega
sér hæli og svo hans fólk allt þrem dögum síðar hverju
ég fylgdi á leið, og við skyldi með angri. Sá góður guð
sem lagt hefur hrísið á oss gæfi oss með auðmýkt á
vöndinn að kyssa, niðurþagga vora öfundarmenn og
upphefja oss á vitjunarinnar tíma.
Skrifað á Mýrum í Álftaveri ej 20. febr. 1784
Jón Jónsson prestur ad interins í brunaplássinu.
Flóttinn frá
Hólmaseli
undan
eldinum
Eiginhandarvitnisburður séra Jóns
Jónssonar á Mýrum í Álftaveri,
mágs séra Jóns Steingrímssonar,
um flótta séra Björns Jónssonar og
heimamanna hans (14 manns og 3
kerlingar vanfærar) frá Holmaseli í
Meðaliandi undan eldinum
aðfaranótt 21. júní 1783.
Birtist í Sunnanfara VI11898, en
hefur ekki birst síðar á prenti, að því
ervitaðer.
Od h !t ií l7v' -^l JlA r* „ .
crnt*i *l*i u o (
'4$ pu, ~ L
4*^ —%.oío r/ss /X.
’ «uS>. «3 V—, 'T’WLiÁ
L. -jrntUjf* * dÍcJuux.fcU. n... n-:
’ JcuÚÍuíTlÆ Uí. tjULrlZ ‘L-r. frUuu
|Ttfy t*tr-
UríátUI1ltÁr Minífcnxf L.
-h ****ru~u~y.
v* ’éu+Jlini JUc.aJ*. X+UU.L. C,;,
** h+UÁ. Loj
+**‘~-*3*-—- ^ „
fýÁ iL&.LtUc Un C,xCj<J
t5 I, agku-tre
t *. hílpúnu-,
*r> ^ ■.*-«, tfLu Lljuu tLn. Ju.Lt~n* ■w'1,, *5..
-fo guZ I gufi. Ar. tbfLL hj* & • -n- *+ .nt,*
‘*6* hrj *nanC.....
Þetta bréf Jóns
Jónssonar prests er
skrifaö 20. febrúar
1784,enbirtistí
Sunnanfara VI11898.
Og hér lýsir séra Jón
Steingrímsson í Eldritinu
atburðum þeim, sem séra Jón
Jónsson segir frá í bréfinu.
„ Þann 22. Júnii áöur talda, sem var fyrsti
sunnudagur eftir trinitatis, afbrann sú væna og
nýbyggöa Hólmskirkja, 8 stafgólfa lengd, há og
breið að því skapi; í henni brunnu öll kirkjunnar
ornamenta, bækur og graftól, item fórst þar sú
væna klukka frá Þykkvabæjarklaustri, er vó 24
fjórðunga, er þangað hafði áður með
biskupsleyfi léð verið, þar til forsvaranleg klukka
væri til kirkjunnar lögð, sem búið var að gjöra, og
þar með befalað að flytja hana aftur i klaustrið,
en það drógst til þess enda, að kirkjunnar skrúði
og annað, sem henni heyrði til, sem hæglega
mátti burtu flytja, brann þar og eyðilagöist. Hafa
sumir lagt prestinum, sem þar var, til lýta, þar
hann burttók sitt og annarra úr kirkjunni, læsti
henni svo og lét lykilinn í annaö hús, áður burt fór
á föstudaginn, svo maðurinn, sem sagt var að á
laugardaginn var þar eftir vildi hafa náð
skrúðanum, gat það þess vegna ekki, enn síður
kirkjuna upp brotið til þess, því hún var svo
rammbyggilega byggð. En hvað skal hér um
segja annað en það, að þá guð vill straffa duga
mikilmenni ekkert, sem hans orð segir: Mannleg
skynsemi og forstand verður þá að vitleysu og
óráði, sem víða augiýstist í þessum eldsvoða, þó
hvergi svo hatramlega sem á þessum presti.
Hann var persónumikill og lifði í lukku og
velmakt, að varla mun honum hafa sýnzt nokkur
standa sér hér jafnfætis, og margir álitu hann
þann forstöndugasta og drifnasta mann i öllu. En
nú reyndist hann einn sá hugminnsti og
hræddasti, að nema kona hans og vissir
sóknarmenn hefðu gengizt fyrir þvi með
harðfylgi að koma þaðan eignum þeirra og
fatnaði undan eldinum, mundi hann hafa lítið
skipt sér af því að sögn, þó mikið hefði af því
farið; svo varð hann frá sér numinn. En að
hann tók sig svo seint í vakt hjá því sem aðrir að
flytja sínar eigur í burtu, hefur eflaust sá dulur
dregið hann, að hann hefur hugsað, að eldurinn
mundi stanza við og slökkna í fljótinu, sem var
fyrir ofan bæinn, en það sló honum og jafnvel
fleirum feil á því, þar eð það var svo náttúrlegt að
stærri hlutur í náttúrunni ynni á þeim minni eins
og hér á stóðst. En hér við var meira að segja:
vatnið, á meðan eldurinn var að falla og renna í
það, varð að eldsneyti og logaði sjálft, sem
tærasta lýsi væri, hvar til bæði ég og margir að.ir
erum að lifandi sjónarvitnum.
Annað dæmið til eftirtektar: Bóndi sá er bjó í
Botnum, þar nærri afrétt Meðallendinga, græddi
vel fé á fáum árum; þá hann var að flytja sig í
burtu, samansafnaði hann miklu af fé sínu í einn
hólma í fljótinu þar hjá bænum, sem hann ætlaði
að burtreka, en eldurinn hljóp þá fljótara en hann
hugði yfir fljótið og hólmann, svo á lítilli stundu
sást ei hold né hár af því. Hvað aflast fljótt, eyðist
ástundum og svo fljótt."
—MFA-----------------------------
Leikþátta-
samkeppni
Menningar- og fræðslusamband alþýðu
hefur ákveðið að efna til samkeppni um
gerð leikþátta.
Leikþættirnir eiga að henta til sýninga á vinnii
stöðum, fundum og öðrum samkomum
stéttarfélaganna. Efni þeirra þarf að skír-
skota til málefna verkalýðshreyfingarinnar.
Miðað er við einfaldan sviðsbúnað og fáa
leikara (2-5). Sýningartími 20-30 mínútur.
Veitt verða ein verðlaun, 35.000.00 krónur
fyrir þann þátt sem dómnefnd velur.
Um flutning þess þáttar erverðlaun hlýturog
annarra sem valdir yrðu til sýninga verður
samið sérstaklega við höfunda.
Leikþættirnir sendist til skrifstofu MFA,
Grensásvegi 16, pósthólf 5281, 125
REYKJAVÍK fyrir 15. október n.k.
Höfundar gangi frá samkeppnisgögnum í
tveim umslögum, sendi leikþáttinn með dul-
nefni í öðru, en höfundarnafn sem til þess
vísar í hinu.
Dómnefndina skipa: Stefán Ögmundsson
prentari, Brynja Benediktsdóttir leikari og
Hörður Zophaníasson skólastjóri.
Nánari upplýsingar varðandi leikþáttasam-
keppnina og fyrirkomulag hennar veitir
Tryggvi Þór Aðalsteinsson á skrifstofu MFA
Grensásvegi 16, sími 84233.
Menningar- og fræðslusamband alþýðu
ÚTBOÐ
Vegagerð ríkisins óskar eftir tilboðum í gerð
Sauðárkróksbrautar innan Sauðárkróks.
Helstu magntölur eru:
Lengd
Skering
Fylling
Burðarlag
2.2 km
5400 rúmmetrar
11200 rúmmetrar
11300 rúmmetrar
Verkinu skal að fullu lokið eigi síðar en 1. okt.
1983.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu Vega-
gerðar ríkisins Borgarsíðu 8 Sauðárkróki frá
og með mánudeginum 13. júní n.k. gegn
1.000 kr. skilatryggingu.
Fyrirspurnir ásamt óskum um upplýsingar
og/eða breytingar skulu berast Vegagerð
ríkisins skriflega eigi síðar en 20. júní. "
Gera skal tilboð í samræmi við útboðsgögn
og skila í lokuðu umslagi merktu nafni útboðs
til Vegagerðar ríkisins Sauðárkróki fyrir kl.
14.00 23. júní 1983 og kl. 14.15 sama dag
verða tilboðin opnuð þar að viðstöddum
þeim bjóðendum sem þess óska.
Reykjavík, í júní 1983.
Vegamálastjóri.
FJORAR
4 af helstu málningarvöru og
innréttingaverslunum á höfuðborgarsvæðinu
Ath. Málningin er á sama veröi sem út úr verksmiðjum.
TIL DAGLEGRA N0TA