Þjóðviljinn - 22.06.1983, Blaðsíða 6

6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 22. júní 1983
Ólafur R.
Eínarsson
Framhald af bls. 5
Kona Ó'lafs er Jóhanna Axels-
dóttir Jónssonar alþingismanns og
Guðrúnar Gísladóttur. Jóhanna og
Ólafur eignuðust tvo drengi, Gísla
Rafn, 14 ára, og Þorvarð Tjörva 6
ára. Ólafur var dulur maður en því
gat enginn maður leynt hversu gott
og einlægt samband þeirra Jó-
hönnu var. í veikindunum síðustu
árin hefur Jóhanna staðið sig með
ólíkindum, orðið „hetja“ kemur í
hug minn, þegar ég hugsa um allar
næturnar sem hún vakti yfir Óla
síðasta sprettinn eða alla óvissuna
milli vonar og ótta sem hún hefur
mátt búa við á síðustu árum. f
þeirri baráttu sýndi Jóhanna þrek
og styrk svo að fá dæmi eru slíks.
Henni auðnaðist þá ekki einasta að
auðveida Ólafi erfiða baráttu,
henni tókst einnig með styrk sínum
og reisn að hjálpa öðrum þessa síð-
ustu daga. Sérstaklega koma mér í
hug Einar og Sigríður.
Öllu þessu fólki sendi ég mínar
innilegustu samúðarkveðjur. Því
miður erum við Nína, konan mín,
ekki heima á útfarardaginn, en
með þessum orðum flytjum við
kveðjurokkar. Ég færi Ólafi þakk-
ir fyrir vináttu og hlýhug í tvo ára-
tugi, björt unglingsár og skemmti-
legt samstarf síðan. Fyrir hönd Al-
þýðubandalagsins og Þjóðviljans
flyt ég og samúðarkveðjur.
Áhrifin af ævistarfi Ólafs R. Ein-
arssonar eiga eftir að koma betur í
ljós á komandi árum. Hann er í
raun fyrsti maðurinn sem sinnir
sögu íslenskrar verkalýðshreyfing-
ar af sérstökum myndarskap í sam-
felldu starfi með útgáfu bóka og
greina, kennslu og fyrirlestra. Það
starf var unnið í ljósi alþjóðahyggj-
unnar með sýn um heim allan þar
sem alþýða berst fyrir rétti sínum
gegn kúgun og arðráni. Sú barátta
heldur áfram lengi, lengi. Á þeirri
vegferð mun starf Ólafs R. Einars-
sonar verða að liði. Þannig er hann
samferða okkur þrátt fyrir allt.
Svavar Gestsson.
Við kveðjum í dag Ólaf Rafn
Einarsson sagnfræðing og mennta-
skólakennara, en hann lézt hinn
11. júní sl. eftir stranga baráttu við
erfiðan sjúkdóm. Ólafur fæddist í
Reykjavík hinn 16. janúar 1943,
sonur hjónanna Einars Olgeirs-
sonar, alþingismanns, og Sigríðar
Þorvarðardóttur. Hann lauk stúd-
entsprófi úr máladeild Mennta-
skólans í Reykjavík 1963, en hélt
að því búnu til Noregs til náms.
Stundaði Ólafur síðan nám í forn-
leifafræði og sagnfræði við Oslór
arháskóla árin 1963-1966, en hóf
þá nám í sagnfræði við Háskóla ís-
lands og lauk þaðan cand.mag.
prófi árið 1969. Árið 1971 lauk
hann prófi í uppeldis- og kennslu-
fræði frá sama skóla.
Kennsla varð gildasti þátturinn í
ævistarfi Ólafs R. Einarssonar.
Hann hóf kennslu samhliða námi
sínu í HÍ og var stundakennari í
Víghólaskóla í Kópavogi árin
1966-1969. Á árunum 1969-1971
kenndi hann við Barna- og gagn-
fræðaskólann á Hvolsvelli, en sum-
arið 1971 réðst hann sem kennari í
sögu að Menntaskólanum við
Tjörnina (nú Menntaskólinn við
Sund), sem þá var nýlega tekinn til
starfa, og var fastur kennari við
skólann unz yfir lauk. Ólafur var
um nokkurra ára skeið stunda-
kennari við sagnfræðiskor Háskóla
íslands, þar sem hann kenndi
námskeið um sögu íslenzkrar
verkalýðshreyfingar. Þá var hann
um árabil leiðbeinandi í Félags-
málaskóla alþýðu.
Ólafur var frá unga aldri mikill
félagsmálamaður og hafði mikinn
áhuga á þjóðfélagsmálum. Sáust
merki þessa þegar í menntaskóla,
en þá tók hann virkan þátt í starfi
Æskulýðsfylkingarinnar og átti
einnig sæti í stjórn Framtíðarinnar,
málfundafélags Menntaskólans í
Reykjavík. A námsárum sínum í
Osió var hann formaður í Félagi
íslenzkra námsmanna í Osló og ná-
grenni. Eftir að Ólafur kom heim
frá námi sínu í Noregi, tók hann
mjög virkan þátt í starfi
Alþýðubandalagsins, sem var
nokkuð umbrotasamt um þær
mundir, og átti góðan þátt í að
hasla flokknum þann starfsgrund-
völl, sem enzt hefur honum til
góðra verka síðan.
Ólafur gegndi margvíslegum
trúnaðarstörfum fyrir Alþýðu-
bandalagið, og verða þau fæst upp
talin hér. Þess skal þó getið, að árið
1971 var hann í framboði fyrir
flokkinn í Suðurlandskjördæmi og
1974 í Reykjaneskjördæmi. Þá sat
hann um árabil í stjórn Aðstoðar
íslands við þróunarlöndin, og full-
trúi í útvarpsráði var hann frá 1974,
formaður ráðsins 1979-1980, en
síðan varaformaður. Einnig átti
hann sæti í útvarpslaganefnd og
byggingarnefnd útvarpshúss.
Það leiðir af líkum, að maður,
sem hafði jafnmörg járn í eldi og
Ólafur, hefur haft knappan tíma til
að stunda rannsóknir í fræðigrein
sinni. Til slíkra verka stóð þó hugur
hans alla tíð og einkum á seinni
árum. Þegar litið er til anna hans
við önnur störf, má segja, að tals-
vert liggi eftir hann á þeim vett-
vangi. Kjörsvið Ólafs var saga ís-
lenzkrar verkalýðshreyfingar.
Lokaritgerð hans til cand.mag.
prófs í sagnfræði fjallaði um Upp-
haf íslenzkrar verkalýðshreyfingar
1887-1901, og var hún brautryðj-
andaverk á sínu sviði. Ritgerð þessi
birtist í tímaritinu Sögu 1969, en
var einnig gefin út í bókarformi af
MFA. Árið 1977 gaf Ólafur út,
ásamt Einari Karli Haraldssyni,
bókina Gúttóslagurinn 9. nóvemb-
er 1932. Höfundarnir kenndu verk
sitt við ,-,blaðamennskusagnfræði“,
og hvað sem um þá skilgreiningu
má segja er víst, að hér var á ferð
markvert framtak í þá veru að
skrifa á alþýðlegan og áhugavekj-
andi hátt um sagnfræðileg efni fyrir
almenning, án þess að slakað væri á
fræðilegum kröfum.
Vorið 1978 átti Ólafur þess kost
að dveljast um 3 mánaða skeið í
Húsi Jóns Sigurðssonar í Kaup-
mannahöfn. Þann tíma notaði
hann til að leita uppi á Arbejderbe-
vægelsens Arkiv heimildir, er
vörðuðu samskipti danskrar og ís-
lenzkrar verkalýðshreyfingar og
flokka hennar. Afrakstur þessarar
leitar var bæði mikill og forvitni-
legur, eins og sjá má af þeim sýnis-
hornum,. sem Ölafur birti af þess-
um rannsóknum sínum í tímaritinu
Sögu 1978 og 1979. í fyrra bindinu
birti hann ritgerðina Sendiförin og
viðræðurnar 1918, sem fjallaði um
viðhorf íslenzkra jafnaðarmanna
til sambandsmálsins og hlut þeirra
að lausn þess 1918. Síðari ritgerðin
nefndist Fjárhagsaðstoð og stjórn-
málaágreiningur og fjallar um fjár-
hagsleg tengsl Alþýðuflokksins við
danska sósíaldemókrata á 3. tug
aldarinnar, og þau áhrif, sem þessi
tengsl höfðu á stefnu flokksins.
Af öðrum ritstörfum Ólafs má
nefna, að hann tók saman kennslu-
bók í íslandssögu: Frá landnámi til
lútherstrúar. Þættir úr íslandssögu
fram til 1550, sem notuð hefur ver-
ið til kennslu í ýmsum framhalds-
skólum um árabil.
Einnig á þessum vettvangi fræði-
starfa og útgáfumála lét Ólafur sig
varða hina félagslegu hlið mál-
anna. Til marks um það er, að hann
átti um skeið sæti í stjórn Sagn-
fræðingafélags íslands og var um
árabil fulltrúi í félagsráði Máls og
menningar.
Undirritaður átti því láni að
fagna að vera vinur, félagi og sam-
starfsmaður Ólafs R. Einarssonar
um tveggja áratuga skeið. Við vor-
um samstúdentar árið 1963, og
héldum síðan báðir til náms í sagn-
fræði í Noregi þá um haustið. Það
var á þessum námsárum okkar á
erlendri grund, að við tengdumst
vináttuböndum, sem héldust æ síð-
an. Þessi vináttubönd styrktust síð-
an enn frekar, þegar við urðum
samkennarar í Menntaskólanum
við Tjörnina. Þar eins og annars
staðar tók Ólafur virkan og lifandi
þátt í því starfi, sem unnið var.
Hann var snemma kosinn fulltrúi
kennara í skólastjórn, og hann
gegndi lengst af starfstíma sínum
við skólann starfi deildarstjóra,
fyrst í félagsgreinum, en síðar í
sögu. Þá annaðist hann um árabil
umsjón og eftirlit með félagslífi
nemenda í umboði rektors skólans.
Fyrir öll þessi störf, og ekki síður
kennslu sína, ávann Ólafur sér
virðingu og hylli jafnt samstarfs-
manna sinna sem nemenda
skólans.
Ólafur var mikill gæfumaður í
einkalífi sínu. Hann kvæntist árið
1968 Jóhönnu Axelsdóttur
jarðfræðingi og kennara, mikil-
hæfri konu, sem reyndist honum
ómetanleg stoð í erfiðum veikind-
um hans. Þau áttu tvo syni, Gísla
Rafn, 14 ára, og Þorvarð Tjörva, 6
ára.
Það var á haustdögum 1979, að
Ólafur kenndi þess meins, er varð
honum að aldurtila. Hann þurfti þá
að gangast undir mikla læknisað-
gerð, sem bar þann árangur, að
hann gat hafið störf að nýju um
vorið 1980. Gegndi hann síðan
störfum sínum í Menntaskólanum
við Sund tvö næstu skólaár og'allt
fram í október sl. að sjúkdómurinn
braut heilsu hans að nýju. Önnur
læknisaðgerð tryggði Ólafi nokk-
urn bata um skeið, en að endingu
hlaut hann að lúta í lægri haldi í
stríði sínu við hinn skæða sjúkdóm.
Ég hef margs að minnast eftir
löng kynni okkar Ólafs, en kannski
rís hann hæst í endurminningunni
einmitt í stríði sínu við sjúkdóm-
,inn, sem hann háði af þeirri karl-
mennsku og æðruleysi, að fátítt má
telja. Aðstandendur hans hafa
mikið misst, og öll hluttekningar-
orð hljóta að hrökkva skammt, en
það má vera harmbót eftirlifandi
aðstandendum, jafnt foreldrum,
eiginkonu, sonum og systur, að þá
var Ólafur sterkastur, er mest á
reyndi, og þannig gaf hann okkur,
sem eftir Iifum, fordæmi sem ekki
mun fyrnast.
Sigurður Ragnarsson.
Ólafur R. Einarsson, mennta-
skólakennari, lést í Reykjavík, 11.
júní s.l., eftir þungbær veikindi.
Það mun hafa verið á árinu 1979,
sem Ólafur kenndi sér þess meins,
sem nú hefur orðið honum að fjör-
tjóni. í lok árs 1979 gekkst hann
undir mikla skurðaðgerð og var
það von allara að honum tækist í
það skiptið að bera sigur úr býtum
við manninn með ljáinn. Þó Ólafur
næði sér furðanlega eftir að-
gerðina, kom þó að því að sláttu-
maðurinn slyngi hafði betur í
þeirri viðureign, sem fer fram milli
lífs og dauða.
Satt best að segja man ég ekki
lengur, hvenær við Ólafur kynnt-
umst fyrst. Æska okkar og ung-
dómsár voru reyndar svo samofin
og minningin um góðan dreng og
félaga svo sjálfsögð, að í mínum
huga skiptir litlu máli, hvenær okk-
ar fundum bar fyrst saman.
Á árunum eftir 1950 voru
Norðurmýrin og Hlíðarnar eins
konar Breiðholt síns tíma. í sér-
hverju húsi og íbúð voru glaðvær
börn á öllum aldri við leik og störf.
í þessu umhverfi í Norðurmýrinni
ólumst við Ólafur upp. Það fór
ekki framhjá krökkunum í hverf-
inu, að Ólafur væri sonur hins stór-
brotna stjórnmálamanns, Einars
Olgeirssonar, og konu hans Sig-
ríðar Þorvarðsdóttur. Á þessum
árum, í upphafi kalda stríðsins,
hefur Ólafur væntanlega ekki kom-
ist hjá því, frekar en börn annarra
stjórnmálamanna, að verða fyrir
aðkasti jafnaldra sinna í hverfinu,
þar sem hann var sonur eins um-
deildasta og hæfileikamesta stjórn-
málaleiðtoga þjóðarinnar. Ef svo
hefur verið, hefur Ólafi tekist með
góðri framgöngu og hegðun að afla
sér trausts og vináttu jafnaldra
sinna, því aldrei heyrði ég hann
hallmæla sínum gömlu leikfé-
lögum, og var í þeim efnum um
gagnkvæma vináttu og trúnað að
ræða.
Þó við Ólafur slitum barns-
skónum í sama hverfinu, urðu
kynni okkar ekki náin fyrr en 1959,
er við gengum báðir í Æsku-
lýðsfylkinguna, félag ungra sósíal-
ista í Reykjavík. Á næstu árum
unnum við Ólafur mikið saman í
Æskulýðsfylkingunni og áttum sæti
í ýmsum nefndum og stjórnum á
vegum hreyfingarinnar. Kunn-
ingjahópur Ólafs náði þó langt út
fyrir raðir Æskulýðsfylkingarinn-
ar, enda var Ólafur vinsæll meðal
skólaskystkina sinna og þeirra fé-
laga, sem hann kynntist á lífsleið-
inni.
Að loknu stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík,árið
1963, stundaði Ólafur sagnfræði-
nám við Oslóarháskóla og lauk
cand. mag. prófi frá Háskóla ís-
lands árið 1969. Eins og vænta
mátti valdi Ólafur sem sérgrein að
fjalla um sögu íslenskrar verka-
lýðshreyfingar og árið 1970 kom út
bók hans „Upphaf íslenskrar
verkalýðshreyfingar. “
Vegna hæfileika Ólafs og mann-
kosta varð ekki hjá því komist að á
hann hlæðust ýmis trúnaðarstörf.
Ólafur átti sæti í stórn „Aðstoðar
íslands við þróunarlöndin" og var
það viðfangsefni honum mjög
kært. Þá var Ólafur í stjórn Æsku-
lýðssambands fslands og um skeið
formaður þess. í framkvæmda-
stjórn Alþýðubandalagsins var
hann um árabil, þar af tvö ár sem
formaður. Auk þess var Ólafur
fulltrúi flokksins í útvarpsráði frá
árinu 1974 til dauðadags.
Þó fundum okkar Ólafs bæri
ekki eins oft saman hin seinni ár
og á árum áður, áttum við þó ýmsa
sameiginlega vini og kunningja,
auk góðra minninga um glaðar
samverustundir, sem rifjaðar voru
upp í dagsins önn.
Við hið ótímabæra fráfall Ólafs
R.Einarssonarhverfur hugurinn til
þess tíma, sem við Ólafur áttum
sem mest saman að sælda. Ólafur
var traustur félagi og góður dreng-
ur. Það er huggun harmi gegn, að
þegar vináttan er byggð á traustum
grunni, verður minningin ævar-
andi. Ég veit að í þeim,efnum mæli
ég fyrir munn sameiginlegra félaga
okkar Ólafs.
Við Kristín sendum eiginkonu
Ólafs, Jóhönnu Axelsdóttur,
drengjunum tveimur, Gísla Rafni
og Þorvarði Tjörva, svo og öllum
öðrum aðstandendum, okkar inni-
legustu samúðarkveðjur.
Hrafn Magnússon
„Það kemur alltaf nógur tími“ er
máltæki sem gjarnan er kennt Fær-
eyingum. Frá sjónarhóli mannsins í
himingeimnum eru það víst orð að
sönnu, en okkur dauðlegum er
nærtækast að leggja þau út sem af-
sökun fyrir því að geyma það sem
gera má í dag til morguns. En rétt-
ast held ég sé að skilja þessi orð
sem forna reynsluspeki er segir
okkur að hlaupa ekki frá neinu við-
fangsefni vegna tímaskorts, heldur
að leggja rækt, alúð og hugsun í
hvaðeina sem við tökum okkur
fyrir hendur.
Nú er tími Ólafs R. Einarssonar
allur. Það er erfitt að sætta sig við
svo skamma ævi manns sem tíminn
vann með og óx að viti og virðingu
ár frá ári. Við höfðum ætlað að
gefa okkur tóm til þess að vinna úr
fjölda símtala sem okkur höfðu far-
ið á milli síðustu misserin en úr því
varð aldrei. Þar var illa varið
tímanum og skotið á frest
nauðsynjamáli, sem hefði komið
fleirum að notum en þeim sem
þessar línur ritar. Áhugamál Ólafs
og verkefni sem hann hafði á hönd-
um voru mörg, og hugmyndir um
útvarpsmálefni, flokksstarfið,
fræðslumálin og útgáfustarfsemi
var gott til hans að sækja. En fyrst
og fremst er þess nú sárt saknað að
tímaskynið skuli enn vera svo van-
þroskað að húsbyggingarogvinnu-
streð ganga fyrir samvistum við
félaga sem er á förum.
Þegar ég var að taka fyrstu skref-
in í flokksstarfi á vegum Alþýðu-
bandalagsins um 1973 var Ólafur
R. Einarsson formaður fram-
væmdastjórnar flokksins. Leiðir
okkar lágu fyrst saman í umræðum
á flokksvettvangi um flokksstarfið.
Það var upphafið að góðri sam-
vinnu sem ekki bar skugga á.
Ólafur stóð þá á þrítugu og manni
duldist ekki að hann bjó þá þegar
að mikilli reynslu í stjórnmálum og
kennslustörfum, og að sögu-
þekkingu, sem oft kom að góðum
notum. Hann var enginn hávaða-
maður og fór beinar leiðir að fólki
fremur en krákustigu. Með
greinargóðum málflutningi og
hæglátri staðfestu náði hann þó oft-
ar en ekki sínu fram og var áhrifa-
maður innan Alþýðubandalagsins.
Allan síðasta áratug var Ólafur
R. Einarsson í margvíslegum verk-
um fyrir Þjóðviljann. Einkum á
sumrin og í kennsluhléum þegar á
þurfti að halda. Hann gekk þar í öll
verk með okkur hinum, og leysti af
ritstjóra. Þjóðviljinn stendur í
þakkarskuld við Ólaf og menn
brugðu sér þar óhræddir af bæ vit-
andi að blaðið var í traustum hönd-
um hans. Ritstjórnarverk fóru
honum vel úr hendi. Hann vann
skipulega og hafði tekið þann arf úr
föðurætt og fengið það uppeldi í
pólitískum störfum að það var
fjarri honum að gefast nokkurn
tíma upp þó að á móti blési.
Það var upp úr samverustundum
á Þjóðviljanum sem sú hugmynd
kviknaði að við ynnum saman að
bók um níunda nóvember 1942, og
allt það mikla baráttuár í verka-
lýðssögunni. Enda þótt við yrðum
báðir að gera þetta á hlaupum með
öðrum verkum minnist ég þess
tíma sem samfelldra ánægju-
stunda. Ég kynntist því þá af eigin
raun að Ólafur var hafsjór af fróð-
leik úr sögu verkalýðshreyfingar-
innar, og það mátti nánast fletta
upp í honum um hvaðeina er á
þurfti að halda. Ég minnist líka
góðra vinnu- og samverustunda úr
sumarbústað tengdafólks hans, þar
sem hugurinn reikaði frjáls í frjó-
um samræðum, milli þess sem
teknar voru skorpur við bókina.
Ég hika ekki við að fullyrða að
verkalýðshreyfingin á íslandi hefur
mikils í misst við fráfall Ólafs R.
Einarssonar. Ritstörf hans í verka-
lýðssögu, háskólakennsla í sama
efni og aðstoð við mótun fræðslu-
starfs Menningar og fræðslusam-
bands alþýðu á þessu svið bera þess
órækt vitni að í Ólafi átti verkalýðs-
hreyfingin lykil að sögu sinni. Éftir
því sem verkalýðsfélögum hefur
vaxið fiskur um hrygg, og lengra
verður í tíma milli frumherjanna og
þeirra sem nú fást við verkalýðs-
mál, hefur þörfin á fræðslu um
sögu verkalýðsbaráttunnar aukist.
Nú verður ekki lengur leitað í sjóð
reynslu og þekkingar hjá Ólafi
nema í ritað mál, sem eftir hann
liggur, og mun það að sönnu
reynast mönnum drjúgt.
Þegar litið er til baka yfir það
sem Ölafur R. Einarsson hefur rit-
að og starfað kemur vel í ljós
hversu staðfastur hann var f sinni
pólitísku hugsjón. Hún var einföld
en hefur löngum reynst traust hald-
reipi íslenskum sósíalistum. Hún
felst í því að gera sjáfstæðisbarátt-
una að höfuðmáli, hvort sem hún
snýst um landhelgismál, hersetu
eða erlenda ásælni í efnahagslífinu.
Hún felst í því að setja baráttuna
um brauðið-, heima fyrir og er-
lendis, skör ofar en bóicstafskenn-
ingar um framtíðarríki í anda sósí-
alismans. Hún felst í því að gera
baráttuna fyrir lýðræði og mann-
réttindum að megininntaki í dag-
legum pólitískum störfum.
Þennan þráð má finna óslitinn í
öllum skrifum og störfum Ólafs,
hvort sem um er að ræða greinar
um sjáfstæðismál, baráttu gegn
heimsvaldastefnu, um hungur og
fátækt í heiminum og nauðsyn
aukinnar þróunarhjálpar, og um
aukið frjálsræði í útvarpsrekstri;
eða störf hans í Alþýðubandalag-
inu, Samtökum herstöðvaand-
stæðinga, Æskulýðssambandi ís-
lands, Aðstoð íslands við þróunar-
löndin og í útvarpsráði. Sú er og trú
mín að þessi þráður hafi einnig ver-
ið gildur þáttur í kennslu Ólafs og
áhuga hans á fræðslumálum.
Ólafur tók sjúkdómi sínum af
því æðruleysi sem honum var svo
eiginlegt. Hann var maður úthalds
og þrautseigju og því er að hans
skamma tíma meiri eftirsjá. Hann
var líklegur til enn meiri verka í
sínum fræðum og í starfi sósíalista.
Sárastur er þó harmur eiginkonu
hans og drengjanna tveggja, for-
eldra, systur og annarra ættingja og
aðstandenda. Traustur og hugljúf-
ur heimilisfaðir, eiginmaður, son-
ur, bróðir og frændi er genginn
löngu fyrir aldur fram. Megi þeim
allt verða til huggunar.
Við Steinunn sendum þeim öll-