Þjóðviljinn - 20.09.1983, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 20. september 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
Hinn gagnkvæmi ótti og tortryggni birtist í ýkjum skopteiknaranna. Til vinstri er sovésk mynd al' Keagan, t.h. er bandarísk teikning af sovéskri herþotu.
SUIMRIIN 1ÍU&/Í1
Kóreska farþegaþotan:
Fórnarlamb ótta og tortryggni
Þótt sá verknaður að skjóta
niður varnarlausa
farþegaþotu með 269 manns
innanborðs einsogáttisér
stað út af austurströnd
Sovétríkjanna aðfaranótt 1.
september s.l. verði með
engu móti réttlættur, þá er þó
enn, 19dögumsíðar,
nokkrum mikilvægum
spurningum ósvarað, sem
varpað gætu Ijósi á málið.
Þess er ekki síst þörf í Ijósi
þess að veruleg hætta virðist
nú á að stórveldin tvö komist
úr kallfæri hvort við annað
vegna gagnkvæms ótta og
misskilnings, og fátt mun
hættulegra friðnum í
heiminum á okkartímum.
Þær spurningar sem hér um ræð-
ir eru einkum þessar:
1) Hvernig gat það skeð, að
farþegaþota búin fullkomnustu
siglingatækjum gat villst af leið um
sem svaraði 500 km og. flogið
klukkustundum saman yfir sov-
éskri lofthelgi og sovésku landi án
þess að átta sig?
2) Hvernig stóð á því að þær
bandarísku og japönsku flugum-
ferðarstjórnir, sem áttu að fylgjast
með flugi kóresku farþegaþot-
unnar á þessum slóðum, vöruðu
hana ekki við og leiðréttu villu
hennar? Stjórnun flugumferðar á
umræddri flugleið var á ábyrgð jap-
anskra og bandarískra flugum-
ferðarstjóra.
3) ErsúfullyrðingSovétmanna,
að flugáhöfn farþegaþotunnar hafi
hundsað allar aðvaranir rétt, eða
var vélin skotin niður án frekari
viðvörunar eins og bandarísk
stjórnvöld hafa haldið fram?
Erlendir fjölmiðlar hafa á und-
anförnum dögum velt þessum
spurningum fyrir sér án þess að
endanlegt svar hafi fundist. Rakin
hafa verið dæmi um hliðstæða at-
burði, þar sem flugvélar hafa villst
af leið, en eftir stendur sú stað-
reynd, að flug kóresku farþega-
þotunnar var með engu móti eðli-
legt og stefndi flugöryggi á viðkom-
andi flugstjórnarsvæði í voða.
Tœknileg mistök
Bandaríska dagblaðið Washing-
ton Post segir að sá munur sé á
flugumferðareftirliti yfir landi og
úthafi, að yfir meginlandinu fylgist
flugumferðarstjórnir með sér-
hverri hreyfingu vélanna, á meðan
flugi yfir úthöf sé meira stýrt af sigl-
ingartækjum vélanna sjálfra, en
Sovésk og bandarísk stjórnvöld hylma yfir staðreyndir
málsins af gagnkvœmum ótta og tortryggni
radarstöðvar taki þær þó inn á sitt
eftirlitskerfi á ákveðnum „blett-
um“ á flugleiðinni. Vélarnar hafa
fyrirfram uppgefna leið, flughæð
og flugtíma, og á ákveðnum stöð-
um á leiðinni eiga vélarnar síðan að
hafa samband við flugumferðarst-
jórnir á jörðu niðri.
Vélar eins og Boeing 747 hafa sín
eigin flugleiðsagnartæki og þurfa
ekki að styðjast við radarmælingar
á jörðu niðri. Flugstjórnarkerfi
það sem kóreska vélin var búin
var af gerðinni Inertial Navigation
System (INS), en þetta kerfi styðst
við tölvu sem flugstjórinn matar á
þeim lengdar- og breiddargráðum
sem marka leiðina sem fljúga á
eftir. Talið er hugsanlegt að tölvan
hafi verið vitlaust mötuð. Séu tölv-
unni veittar vitlausar upplýsingar
mun hún af sömu nákvæmni leiða
vélina á vitlausan áfangastað. Was-
hington Post hafði það eftir flug-
stjórnarmönnum að slík mistök
gætu átt sér stað, en að þau væru
afar fágæt.
Þá er mjög algengt á föstum flug-
leiðum eins og hér er um að ræða
að fyrirmælin til tölvunnar séu
geymd á kasettuböndum til að úti-
loka mistök af þessu tagi. Sé hins
vegar lesið beint inn á tölvuna fer
það venjulega þannig fram að að-
stoðarflugstjóri les upp tölurnar og
flugstjóri hefur þær eftir um leið og
hann stimplar þær inn.
Verði bilun í tölvunni eru tvær
varatölvur um borð viðbúnar að
taka við þeirri fyrstu.
Ábyrgð flugum-
ferðarstjórnar
Flugleið sú, sem kóreska vélin
flaug eftir, er kölluð R-20 og er
nyrst 5 samhliða flugleiða á milli
Anchorage í Alaska og Tokyo í
Japan. Flugleið þessi liggur aðeins
15 mílur frá sovéskri lofthelgi. Þeg-
ar flugleið þessi var endanlega á-
kveðin með milliríkjasamningi í
mars 1982 samþykktu bandaríska
flugumferðastjórnin (FAA) og
bandaríska varnarmálaráðuneytið
að radarstöðvar hersins fylgdust
með og stýrðu vélum inn á flug-
leiðina frá Alaska, og átti banda-
ríski herinn þá að gera flugumferð-
arstjórninni viðvart ef vélarnar
færu út af réttri braut. Þetta kerfi
átti að ná 200 mílur út fyrir strend-
ur Alaska. Eftir þessar 200 mílur
lýtur vélin eigin stjórn, nema hvaö
henni ber að tilkynna staðará-
Brotna línan sýnir flugleið þotunn-
ar og staðinn þar sem henni var
grandað. Óbrotna línan sýnir áætl-
aða flugleið. Síðasta staðarákvörð-
un sem kóreska þotan gaf upp
var austur af Hokkaido, en þá var
hún í raun skammt austan við
Sakalin-eyju og utan ratarsjársviðs
japönsku flugumferðastjórnarinn-
ar.
kvarðanir til bandarískra og jap-
anskra flugumferðarstjórna á viss-
um stöðum. Bandaríska flugum-
ferðastjórnin hefur haldið því fram
að síðasta samband sem hún hafði
við kóreskuvélina hafi verið „eðli-
legt“.
Bandarísk
njósnavél
Annað dtriði sem flækir málið
einnig er flug bandarísku njósna-
vélarinnar af gerðinni RC-135 sem
kom tvisvar inn á flugbraut kór-
esku vélarinnar rétt áður en hún-
fór inn í sovéska lofthelgi. Banda-
ríski flugherinn átti því að hafa
glöggar upplýsingar um villu vélar-
innar og þá hættu sem að henni
stafaði. Sovétmenn hafa haldið því
fram að þeir hafi talið kóresku
vélina hafa verið bandaríska njósn-
avél af gerðinni RC-135, og játaði
talsmaður Hvíta hússins í Washing-
ton, Larry Speaks, að svo kynni að
hafa verið í upphafi, þar sem um-
rætt svæði sé reglubundið eftirlits-
svæðibandarískra n jósnavéla vegna
eftirlits með því hvort Sovétmenn
standi við ákvæði SALT-
sáttmálans.
Viðurkennt er bæði af banda-
rískum og sovéskum yfirvöldum að
svæði það sem kóreska farþega-
þotan flaug yfir - syðsti hluti
Kamtsjatkaskagans og Sakalín-
eyjar séu hernaðarlega mjög mikil-
væg, og að Sovétmenn geri m.a.
tilraunir með ný eldflaugakerfi á
þessum slóðum. Það ætti því að
hafa verið á vitorði þeirra sem vissu
af villu vélarinnar, að hún var í
bráðri hættu. Spurningin er, hverj-
ir sátu á þeirri vitneskju ef flugá-
höfn kóresku vélarinnar vissi
ekki sjálf hvert hún var að leiða
vélina?
Skýringar
Sovétmanna
Sovétmenn hafa haldið því fram
að þeir hafi séð bandaríska njósna-
vél af gerðinni RC-135 á radar-
skermi í Kamtsjatka kl. 4.51 að
staðartíma og um leið hafi önnur
vél komið að henni svo nálægt að
þær runnu saman í eitt á radar-
skerminum. Síðan snéri önnur vél-
in við til Alaska, en hin hélt inn yfir
Kamtjatska-skagann. Kl. 5.30
stefndi hún að mikilvægri kjarn-
orkustöð á Kamtsjatka að sögn So-
vétmanna og svaraði engum fyrir-
spurnum, hvorki frá jörðu niðri né
frá loftvarnarvélum. Segja Sovét-
menn að þeir hafi m.a. reynt að ná
sambandi við vélina á alþjóðlegri
neyðarbylgju í því skyni að neyða
hana til lendingar, en án árangurs.
Sovétmenn segjast síðan hafa
skotið viðvörunarskotum yfir Sa-
hkalínskaga án árangurs, en þá hafi
vélin breytt um stefnu og stefnt til
Vladivostok. Skipun var síðan gef-
in um að „stöðva flug innrásarvél-
arinnar" eins og það er orðað í so-
véskum tilkynningum, og gerðist
það kl. 6.24 að morgni að staðart-
íma.
Lygabrigsl
Bandarísk yfirvöld hafa marglýst
því yfir að það sé lygi sovéskra
stjórnvalda að vélinni hafi verið
gert viðvart eða að reynt hafi verið
að hafa samband við hana. Hins
vegar skýrði japanska fréttastofan
Jiji-press í Tokyo frá því í síðustu
viku að japanski herinn hefði gert
opinberar segulbandsupptökur er
sýndu að kóreska vélin hefði
ekki svarað alþjóðlegu kallmerki
frá sovéskri herþotu umrædda
nótt.
Segir m.a. í fréttinni að áður en
eldflaugunum sem grönduðu þot-
unni var skotið hafi sovésk herþota
með kallnúmer 805 sent svo kallað
IFF-merki (Indentification Friend-
ly For) til farþegaþotunnar, en það
er alþjóðlegt spurningarmerki þar
sem beðið er urn upplýsingar um
þjóðerni og gerð viðkomandi vél-
ar.
Japönsk blöð hafa einnig greint
frá því að japanska flugumferðar-
stjórnin nái ekki nema til norður-
hluta Hokkaido-eyjar. Dagblaðið
Ashai segir að þegar kóreska
vélin haf gefið upp staðarákvörðun
90 mínútum áður en hún var skotin
niður hafi japanska flugumferðar-
stjórnin ekki haft forsendur til þess
að vita að hún væri röng. Japanska
fréttastofan Jiji hefur það jafn-
framt eftir yfirmönnum hersins, að
fram komi á þeim upptökum sem
þeir ráða yfir, að kóreska þotan
hafi blikkað ljósunum til merkis
um að hún vildi hlýða fyrirmælum
sovésku þotunnar, rétt áður en hún
var skotin niður. Þetta stangast á
við framburð sovéska flugmanns-
ins. Vélin var skotin niður sam-
kvæmt fyrirmælum yfirstjórnar so-
véska hersins á svæðinu.
„Óttinn tortímir
sálinni“
Viðbrögð sovéskra valdhafa við
þessum skelfilega atburði hafa ver-
ið blygðunarlaus, og þeir hafa
skellt allri skuldinni á bandarísk
stjórnvöld. Bandarísk stjórnvöld
hafa á sama hátt reynt að nota
þennan atburð á blygðunarlausan
hátt í áróðursstríði sínu gegn So-
vétríkjunum. Allt bendir til að
bæði stjórnvöldin hafi reynt að
rugla almenningsálitið og mistúlka
eða hylma yfir staðreyndir.
Slík viðbrögð eru tilkomin af
gagnkvæmum ótta og tortryggni,
sem einkennir stjórnvöld í báðum
ríkjunum, en við slíkar aðstæður
gerist það auðveldlega að óttinn
verði skynseminni yfirsterkari.
Það er ljóst að farþegarnir í kór-
esku farþegaþotunni voru fyrst
og fremst fórnarlömb slíks gagn-
kvæms ótta, og er ekki nema skelfi-
legt til þess að vita að slíkt geti gerst
á tímum þar sem framvinda Iífsins á
jörðinni er undir þeim sömu
mönnum komin er þannig bregðast
við.
ólg.