Þjóðviljinn - 16.12.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 16. desember 1983
bókmenntir
Fiskurinn og
Norðfjörður
Norðfjörður - saga útgerðar og fisk-
vinnslu.
Höfundur: Smári Geirsson skóla-
meistari.
Útgefendur: Samvinnufélag útgerðar-
manna (Sún) og Síldarvinnslan hf.
(S.V.N.) f Neskaupstað.
Hér er'um að ræða bók sem rétt
er að vekja athygli á. Eins og segir í
formálum höfundar og útgefenda
er bókin gefin út til að minnast á-
kveðinna tímamóta hjá útgefend-
um á árinu 1982, en þá varð Sún 50
ára og S. V.N. 25 ára. Bókin er 377
bls. að stærð í stóru broti og skiptist
í fjóra meginhluta er bera heitin:
I. Útgerð
II. Fiskvinnsla á fyrri tíð
III. Samvinnufélag útgerðar-
manna í Neskaupstað
IV. Síldarvinnslan hf.
Bókinni er síðan skipað í fjölda
undirkafla og kemur þessi að-
gengilega uppsetning fram í efnis-
yfirliti, sem er mjög ítarlegt. Ná-
kvæm tilvísanaskrá og heimilda-
skrá fylgir í bókarlok.
Smári hefur starfað í fjögur ár að
gerð verksins og hefur greinilega
unnið þetta rit af aiúð og samvisku-
semi. Og þolinmæði og elju þarf
áreiðanlega í ríkum mæli til að
standa svo vel að heimildasöfnun.
Það var og mikið happ að bókin var
ekki einskorðuð við sögu Sún og
S.V.N. eins og í upphafi mun hafa
verið ætlunin. Hinn sögulega
baskgrunn hefði þá vantað og við
stæðum uppi með nokkurskonar
skýrslu en ekki bók. En bók er það
og hún segir okkur í máli og mynd-
um frá öllu því helsta sem varðar
norðfirska sjávarútvegssögu frá
upphafi. Þráðurinn er rakinn frá
bjargarleysi á miðri síðustu öld
gegnum kynni við veiðar og
vinnslutækni Færeyinga og Norð-
manna fyrir meira en eitt hundrað
árum, en þá hófu þær þjóðir útgerð
frá Austfjörðum. Þau kynni voru
misvei þokkuð á sínum tíma, en
hafa áreiðanlega haft mikil áhrif á
þróun og framvindu í austfirskum
sjávarútvegi. Síðan liggur leiðin
inní 20. öldina og „mótorarnir“
koma. Frásagan gerist marg-
slungnari og frá ýmsu er greint.
Tíminn rennur fram og við
skynjum á ljósari hátt en áður af
hverju við stöndum í þeim sporum
sem við stöndum nú hér innan fjal-
lahringsins. Fiskvinnsluaðferðum
er greinilega lýst eins og þær voru á
hverjum tíma. Sömuleiðis bátum
og búnaði, veiðarfærum, veiðiað-
ferðum o.fl. Kreppan kemur og af-
leiðingum hennar fyrir Norðfirðina
og norðfirskan sjávarútveg eru
gerð góð skil. Og þá er gróðursett-
ur sá sproti sem í dag er burðarás
norðfirsks atvinnulífs, Sún. Já,
þetta er margslunginn vefur sem
rakinn er ailt fram á Iíðandi stund á
skýran og ljósan hátt.
Tveir síðari hlutar bókarinnar
segja frá tilurð og rekstri stóru
fyrirtækjanna tveggja sem atvinnu-
líf Norðfirðinga byggir að mestu á í
dag. Þessir hlutir eru ekki síður
fróðlegir en hinir fyrri. Og fyrir
okkur, sem lifum og hrærumst í
hringiðunni í dag að því er okkur
fínnst, er margt að finna sem við
ekki vissum áður. Margt birtist í
nýju ljósi og við fáum að sjá ýmis-
legt frá nýju sjónarhorni. Þessi
endalausa barátta sem hefur að
markmiði að tryggja og efla grund-
völl norðfirsks atvinnulífs, er rauði
þráðurinn í sögu fyrirtækjanna og
verður lesandanum skýr. Auðvitað
tekst misjafnlega til eins og gengur,
en viðleitnin virðist alltaf hafa ver-
ið fyrir hendi. Um heildarárangur
Magni
Kristjánsson
skrifar
þarf ekki að deila. Bókin skýrir frá
hvernig að mikilvægum ákvörðun-
um var staðið og á hispurslausan
hátt er skýrt frá skoðanaágreiningi.
Við sitjum í huganum marga fundi
og réttum upp hendi með eða á
móti.
Og sögunni sleppir (því henni er
engan veginn lokið) árið 1982.
Sún, sem Lúðvík Jósepsson,
stjórnarformaður, segir í formála
að hafi verið fjárhagslega veik en
félagslega sterk samtök þegar þau
voru stofnuð fyrir hálfri öld, hefur
á einn eða annan hátt mótað það
atvinnulíf sem við Norðfirðingar
búum við í dag. Bókin greinir frá
þessu öllu og við skyggnumst um í
huganum.
Smári hefur dregið saman mikið
af rituðum heimildum og leitað
víða fanga eins og sjá má í heim-
ildaskrá. Sömuleiðis hefur hann
rætt ítarlega við fjölda manns um
hin ýmsu efni til að fylla útí mynd-
ina. Með grufli sínu hefur hann
fundið fjölmargt áður óþekkt um
norðfirska sögu. Bókin skerpir því
skilning á fortíðinni og er góð sagn-
fræði. Orðréttar samtímatilvitnan-
ir eru víða felldar inní textana og á
fjórða hundrað myndir prýða bók-
ina. Þetta tvennt gerir frásögnina
meira lifandi og aðgengilegri al-
menningi til fróðleiks og
skemmtunar. Þeir sem tengjast á
einn eða annan hátt Norðfirði svo
og allir sem láta sig sjávarútveg ein- •
hverju varða ættu að verða sér úti
um eintak.
Ég get ekki látið hjá líða að geta
þess hvað orkaði hvað sterkast á
mig úr bókinni. Bókin staðfestir að
fiskveiðar, vinnsla, sala fiskafurða
og allt er lýtur að sjávarútvegi er
háð óvenjumiklum sveiflum.
Markaðir hrynja og rísa á ný, nýir
finnast. Veiði og vinnsluaðferðir
breytast. Glæstustu skip hvers tíma
úreldast og fiskistofnar koma og
fara. Það er sjaldan rjómalogn í
sjávarútvegi, heldur byr eða á
brattann að sækja. Fyrirtækjunum
Sún og S.V.N. hefur oftast tekist
bærilega að aðlagasig breyttum að-
stæðum og oftar en hitt haft kjark
til að hafa frumkvæði. Ef svo hefði
ekki verið hefðu þau ekki átt merk-
isafmæli í fyrra, heldur væru ef til
vill með öllu gleymd.
Það er ósk mín og von að eftir-
komendur fái framhald þessarar
bókar í hendur að 50 árum liðnum.
Magni Kristjánsson.
Eldgos og manneskjur
Þar er líka Kalli, stútfullur af bylt-
ingarfrösum. En ekkjan Sólveig,
móðir Andra, er komin á land upp
og heldur áfram að seiða til sín
karla með blómlegu holdi...
Agnar Þórðarson:
Kallaður heim
Skáldsaga
Almenna bókafélagið 1983
Sagan gerist í Vestmannaeyja-
gosinu og fréttir af framsókn eld-
sins og viðureign við hann fléttast
með reglubundnum hætti saman
við tíðindi af helstu persónum sög-
unnar. Þær eru reyndar ekki marg-
ar en nokkuð eins og jafnréttháar:
þetta er ekki saga af einum manni
Húsdýrin okkar
Magnus H.
Gíslason
skrifar
í fyrra kom út hjá Bjöllunni bók-
in Húsdýrin okkar, eftir þá Stefán
Aðaisteinsson, sem samdi textann
og Kristján Inga Einarsson, sem
tók myndirnar, en þær eru 70 og
allar í lit. Þessi barnabók var í sér-
flokki enda varð sú raunin á að hún
seldist upp á örfáum vikum.
Nú er bókin komin út öðru sinni
og munu margir fagna því, sem
„misstu af strætisvagninum“ í
fyrra. f bókinni er lýst 8 húsdýrum:
kindinni, geitinni, svíninu, hestin-
um, kúnni, hundinum, kettinum
og hænunni. Þess er jafnan getið
hvað foreldrin og afkvæmið nefn-
ast, á hverju dýrin lifa og til hvers
þau eru notuð. I bókinni er að
finna alhliða fróðleik um þessi dýr,
framreiddan á mjög skemmtilega
skýran og auðskilinn hátt og er hún
einkum sniðin við áhugasvið barna
frá 6-10 ára aldri. Málið á bókinni
er skýrt og auðskilið, áhersla lögð á
að allt heiti sínu rétta nafni en þau
orð, sem börnin hafa ekki kynnst
áður, eru ýtarlega skýrð þar sem
þau koma fyrir. Því er bókin mikill
fróðleiksbrunnur fyrir þau börn,
sem ekki hafa áður kynnst húsdýr-
unum nema af orðspori eða alls
ekki. Þeim opnast þarna nýr
heimur, sem þau hafa áreiðanlega
bæði gagn og gaman af að kynnast.
Þeim börnum, sem daglega um-
gangast húsdýrin, mun líka þykja
fengur að fá þarna fallega bók um
þessa vini sína.
Myndirnar í bókinni eru fágæt-
lega góðar. Hefur aldrei áður hér á
landi birst jafn glæsilegt safn lit-
mynda af húsdýruiium og þarna er
að finna. Aftast í bókinni er atriðis-
orðaskrá og eykur það enn á gildi
hennar.
Uppsetningu annaðist Kristján
Ingi Einarsson, litgreiningu Prent-
myndastofan hf. og setningu Prent-
stofa G. Benediktssonar. Bókin er
prentuð í Belgíu.
-mhg
né heldur af heilu samfélagi. Há-
varður er nefndur til sögu, mið-
aldra maður af konsúlsætt í Eyjum,
sem hefur starfað lengi í Banda-
ríkjunum, en er tekinn við helsta
útgerðarfyrirtækinu á staðnum
Árni
____________Bergmann_____________
skrlfar
þegar gosið hefst. Hann er eftir við
björgunarstörf - einnig skáldið
Andri, sem kann að yrkja barátt-
uljóð um Víetnamstríðið, en veit
ekki hvernig hann ætti að taka á
þorskastnði við Breta. Sara er
mætt til Eyja, frænka Hávarðs og
nákomnari Andra en þau grunar.
Höfundur vill bersýnilega halda
uppi spennu í þessari bók með því
að segja færra en fieira um persón-
urnar, opna ekki alveg á leyndar-
mál þeirra - og svo með því að láta
eldgosið verða að mögnuðu undir-
spili, halda uppi einskonar galdri í
mannlífinu. Útkoman er nokkuð
misjöfn. í raun fer svo, að lesand-
inn áttar sig best á Sólveigu, sem
flýr á land upp, en kannski einna
síst á Hávarði, þeim sem var
„kvaddur heim“. Með hans dæmi
er daðrað við dulrænu, spásagnir
og þá forneskju, að kannski sé
mannfórn eina leiðin til að stöðva
náttúruhamfarir. Dulræni þáttur-
inn fer reyndar eitthvað úrskeiðis,
lesandinn á erfitt með að taka hann
Einar Bragi
í þrjátíu ár
Iðunn hefur gefið út Ljóð Einars
Braga, safn frumortra og þýddra
Ijóða frá meir en þrjátíu ára skáld-
ferli. Myndir í bókina gerði Ragn-
heiður Jónsdóttir myndlistarmað-
ur. Þetta er flmmta bókin í flokki
Ijóðasafna helstu samtíðarskálda
sem Iðunn gefur út.
Einar Bragi er eitt fremsta 6g
kunnasta ljóðskáld sinnar kynslóð-
ar og var á sínum tíma einn hinn
skeleggasti málsvari nýs ljóðstíls.
Um hann segir svo í kynningu for-
lags á ljóðasafninu: „Einar Bragi er
ef til vill sá í hópi hinna svonefndu
atómskálda, frömuða nýs ljóðstfls
á íslandi um mija öldin, sem gætt
hefur ljóð sín mestum lýrískum
þokka. Hann er í senn hand-
genginn rómantísku skáldamáli
sem hann beitir með perósnulegum
hætti og kunnáttusamur í meðferð
óbundis ljóðaforms. Hann hefur til
að mynda flestum betra vald á
hinni vandasömu list prósaljóðs-
ins...
Ljóð hans bera vitni um þrot-
lausa rækt við viðkvæmustu og
kröfuhörðustu grein skáldskapar,
fágæta smekkvsi og harða ögun
máls og myndgerðar. Þýddu ljóðin
eru til marks um hve vel Einar hef-
ur að því unnið að kynna erlenda
nútímaljóðlist á fslandi. Þýðing-
alvarlega. Ekki bara vegna trú-
leysis, heldur vegna hins hvunn-
dagslega stflsmáta sem einkennir
söguna lengst af. Hitt getur svo al-
veg gengið, að umhyggja Hávarðar
fyrir fuglum himinsins, sem fellur
eðlilega að samviskusemi hans,
gerir hann líklegra fórnarlamb
slyss en marga aðra.
Höfundur treystir langmest á
samtöl til að koma persónum til
skila. Þau eru einatt lipurlega skrif-
uð, en þó með þeim galla, að í þeim
er of mikið uppfyllingarefni.
Samtal Sólveigar og nýs eigin-
manns hennar við úrilla tengda-
móður á elliheimili sýnir best hvað
Agnari getur verið til lista lagt í
þeim efnum - en enginn samtöl
leyfa lesandanum að komast nánd-
ar eins nálægt „gestunum" dular-
fullu, sem komnir eru heim, Há-
varði og Söru frænku hans, hass-
stúlku með dulargáfur.
arnar njóta sömu alúðar og hinn
frumorti skáldskapur. Þær eru
margar gerðar með slíkri hind að
lesandinn skynjar þær sem alís-
lenskan skáldskap."