Þjóðviljinn - 04.02.1984, Blaðsíða 12

12 SIÐA - ÞJÓBVILJINN Helgin 4.-5. febrúar 1984
helgarsyrpa
Thor
Vilhjálmsson
skrifar
Það er endalaus fróðleikur um fólk og
atburði tímans, allskonar kynni í sjálfsævi
Klaus Mann: krökkt af lýsingum á forvitni-
legu fólki, ýmsu af helzta andans fólki tíðar-
innar; einkum lýsir Klaus sinni kynslóð og
heimsmynd hennar sem nasisminn ógnaði
um sinn, og síðan annar háski, þegar átti að
vera lag að skapa betri veröld. Furðumargir
honum nátengdir gáfust upp á að lifa, styttu
sér aldur í svartsýni, vonbrigðum og sárs-
auka.
Víða eru skarplegar lýsingar á fólki í
stuttu máli, ljósu og lifandi.
Barátta þeirra systkina fyrir friðarins
málstað og útlaganna kom þeim í ótal sam-
bönd, tímarit sem þau gáfu út tengdu blóm-
ann af andans fólki álfunnar við sig,og náði
enda til Ameríku, ráðstefnur. Nasistar köll-
uðu í innblæstri sínum Eriku: friðarhýenu
með plattfót.
urar. Gissur hafi leikið á als oddi; og hefur
beitt óspart persónutöfrum sem hann mun
hafa átt ærna ef hann vildi beita því (líkt og
Jónas frá Hriflu). Sturla reið áfram, og kom
sér ekki tii að drepa karl. Sem gefur auga-
leið að hann átti að gera úr því hann vildi ná
íslandi undir sig, segja hernaðarsérfræðing-
arnir og síðari tíma sálkönnuðir í víðernum
Sturlungu, í nútíð, eða kannski frá því í
fyrragær: En sá auli. Og svo lesa þeir kafl-
ann um stríðni Sighvats við son sinn þegar
hann er að kallsa með það hver þjónustu-
hlutverk Sturla myndi fá helztu höfðingjum
landsins í búskap sínum. Rammíslenzk
ertni eða heimabrúksháð. Og var þessi son-
ur svo kær að Sighvatur fylgdi honum alla
leið í dauðann.
Klaus víkur stundum að háði föður síns,'
hve fjarlægur hann hafi verið og háðskur.
Æskuhátterni þeirra systkina hafi vakið
mjög kaldur, intellektúal, andkaldur. Svo
sá ég Lawrence Olivier seinna í sama hlut-
verki, það var allt annar handleggur; miklu
hiýrri, hlýr.
Þetta er auðvitað hárrétt hjá Bríeti. Og
mátti ég muna það sjálfur að égsá nafn hans
auglýst hástöfum í Hamborg utan á leikhús-
inu við járnbrautarstöðina, rétt við Munka-
hamarsstræti þar sem landar okkar leita á-
kaft í búðirnar, - eða gerðu áður en leiftur-
sókn núverandi ríkisstjórnar hófst til að
tæma vasa okkar, almúgans.
Þetta er eingöngu mér að kenna, og mun-
af margfrægum sýningum Peter Brook í
París? l’Argent eftir hinn aldna stórmeist-
ara Bresson? Eða Danton eftir Wajda sem
við þekkjum frá fyrri hátíðum?
Nei, varla. Ekki veit ég það svo gerla
hvaða myndir verða. Nema eftir Cassavetes
verða þrjár, og ein þeirra var á fyrstu kvik-
myndahátíðinni: Woman under the in-
fluence, ógleymanleg. Svo verða sex
franskar. Þar á meðal falleg mynd eftir
André Tessiné: Hotel des Amériques. Ég
hef líka séð aðra eftir Tessiné sem mér þótti
vænt um, um þær Brontésystur og bróður
Erika og Klaus Mann.
Úr Hotel des Ameriques eftir André Tessine.
Lárus Ymir.
Eftirhreytur um Mann
Hún vildi líta á sig sem leikkonu. Það
væri meira en nóg af rithöfundum í fjöl-
skyldunni. Og komst þó ekki undan þessum
fjölskylduálögum: Að skrifa.
Föður þeirra varð allt að yrkisefni. Allt
varð honum að bókmenntum, hann breytti
öllu sem bar fyrir hann og hans nánustu
líka í bókmenntir, líkt og Mídas kóngur
breytti öllu sem hann snerti í gull.
Samband þeirra feðganna var löngum
undarlegt og verður brátt að því vikið. I bók
sinni Kind unserer Zeit segir Klaus frá Carl
Zuckmayer rithöfundi sem hann kynntist
gegnum vinkonu sína Pamelu Wedekind;
um þær mundir öskraði skáld þetta dögum
oftar af kostulegum goðmóð hjálpræðis-
herssálma í vinnustofu gamla Wedekinds;
Zuckmayer skrifaði handa Klaus með-
mælabréf þar sem hann getur þess að eitt
sinn hafi þeir Rilke og Thomas Mann verið
að ganga saman um enskar grasflatir, the
English lawns, þá hafi Klaus komið undir.
Ekki hefur þess enn verið getið í þessum
pistlum að Wedekind var höfundur Lulu
sem Louise Brooks var margfræg af að leika
í kvikmynd forðum, og ætíð jafnsaklaus og
spilltist ekki af gjálífi sínu né sukki; Alban
Berg byggði óperu sína á þessu verki, sem
nú er endurvakin í heimsborgunum við hylli
og fögnuð og hófst í París sú endurvakning.
Svo segir Klaus frá Pamelu sem ætti hún
talsvert skylt við Lúlú þessa.
Við lát Klaus Mann safnaði Erika systir
hans efni meðal vina og kunnugra í hópi
andans manna í Gedáchtnisbuch, minning-
arbók, um hann. Og fékk föður þeirra til að
skrifa formála að bókinni.
Eftirmæli um son
Ýmsir sem gefið hafa kost á viti sínu til að
leggja út af Sturlungu þeirri miklu
mannlífsnámu okkar hafa talið Sturlu Sig-
hvatsson grannvitran mann. Og hafa eink-
um tvennt fyrir sér til að sanna það. Annað
það að hann skyldi ekki hafa vit á því að
drepa Gissur Þorvaldsson á leið frá Apa-
vatnsfundi þegar hann reið daglangt með
Gissur fanginn. Segir sagan Sturlu hafa tal-
að fátt, stanzað nokkuð oft og litið til Giss-
áhyggjur í fjölskyldunni. En faðir hans hafi
hlustað þolinmóður á varnarræður sínar.
Átök þeirra feðga hafi aðeins staðið ár-
langt.
Þegar Klaus var allur skrifar faðir hans:
...ég trúi því í fullri alvöru að hann hafi
verið einn hinna gáfuðustu sinnar kynslóð-
ar, ef til vill sá allra gáfaðasti.
Hann talar um vinnusemi sonarins fallna
og dugnað. Enginn er svo iðinn út í bláinn,
án knýjandi gáfna, án vissu um köllun, segir
faðirinn: ... Vissulega féll hann fyrir eigin
hendi, og ekki til að þykjast vera fórnar-
lamb síns tíma. En það var hann í ríkum
mæli... Hjarta mitt er án beiskju, vegna
þess að hann gat ekki tekið tillit til okkar við
endalokin. Það hæfir ekki að tala um van-
þakklæti fyrir svo tvísýna og sakbitna gjöf
sem lífið.
Thomas Mann víkur að vanda þess sem
lendir milli tveggja elda í sinni tíð. Hann
vitnar í Klaus sem hefur eftir sænskum bók-
mennta og heimspekistúdent þessi orð:
Baráttan milli beggja Risaveldanna sem
eru á móti andanum - ameríska fjár-
magnsins og rússneska ofstækisins - gefur
ekkert svigrúm lengur fyrir'; vitsmunalegt
sjálfstæði og vammleysi (integritet). Við
erum neydd til að taka afstöðu og einmitt þá
til þess að svíkja allt það sem við ættum að
standa vörð um og halda á loft.
Og faðirinn heldur áfram: Maður sér að
þetta á að þjóna sem réttlæting fyrir þrá
hans eftir dauðanum, en auk þess er þetta
satt, segir Thomas Mann; og bætir við: Hið
sjúklega ( das Pathlogische) getur hæglega
táknað sannleikann.
Grundgen sleginn af
fullsnemma
Bríet Héðinsdóttir hringdi og benti mér á
misritun í síðustu syrpu minni. Það standist
ekki að Grúndgen hafi dáið 1951. Ég sá
hann á sviði í Hamborg eftir það, sagði
Bríet: á leið heim frá Vínarborg einhverju
sinni. Það var áreiðanlega ekki draugur.
Hvað sástu?
The Entertainer eftir Osborne. Hann var
ar einni tölu, heilum áratug. Ogexit Grúnd-
gen.- Heraus Schauspieler.
Hátíö kvikmynda
Mephistomyndin í Regnboganum var
eins konar forsmekkur að Kvikmyndahá-
tíð, aperitív, lystauki. Og í dag hefst hátíðin
með kvikmynd sem framundan er að sýna á
einni helztu kvikmyndahátíð heimsins,
þeirri í Berlín sem nú gengur einna næst
aðalhátíðinni í heiminum sem er á vorin í
Cannes. Það er líka í fyrsta sinn sem okkar
unga Kvikmyndahátíð hefst á íslenzkri
kvikmynd: Hrafninn flýgur eftir nafna sinn
Gunnlaugsson. Það segir líka nokkra sögu
um það hve vel okkar eigin kvikmyndalist
sé komin á veg til þroska á fáum árum sem
eru liðin frá því að kunna ekki stafrófið, að
sú mynd skuli vera valin til sýningar á hátíð-
inni í Berlín í sérflokki fimm mynda,og
verður nú forvitnilegt að sjá hvað þeir hafa
fyrir sér í Berlín. Sízt verður Hrafni brugðið
um kjarkleysi, vogun vinnur vogun tapar.
Góða vakt Hrafn.
Allir hljóta að hafa glaðzt hér að frétta að
landi okkar Lárus Ýmir Óskarsson var val-
inn einn af tólf heiðurshöfundum í ársritinu
International Film Guide á síðasta ári fyrir
kvikmyndina sem hann gerði í Svíþjóð,
Andra dansen, og var sjötti í röðinni. Þarer
í efsta sæti Nostalgía sem Tarkovskí gerði á
Ítalíu, í öðru sæti Fanny og Alexander eftir
Bergmann, hin þriðja var Camminacam-
mina, Gakkgakk, eftir Ermanno Olmi. Ég
hygg að fá dæmi séu þess að ungur höfundur
hljóti í upphafi ferils síns slíka viðurkenn-
ingu hjá virtasta uppsláttarriti sem kemur
árlega út um kvikmyndir eins og Lárus
Ýmir hefur nú hlotið fyrir sína fyrstu kvik-
mynd, eftir að námi sleppti. Það er vonandi
að íslendingar beri gæfu til að tryggja sér
starfskrafta þessa unga atgervismanns.
En hvað skyldum við nú fá að sjá á hátíð-
inni? Tarkovskí? Eitt mesta skáld kvik-
myndalistar nú. Bergmanmyndina? Olmi?
Carmcn eftir fornvin hátíðarinnar Carlos
Saura? Ellegar Carmen eftir Godard sem
leyfir sér að nota tónlist eftir Beethoven?
Eða eina af þrem kvikmyndum sem spruttu
þeirra. Svo leikur mér mjög forvitni á að sjá
nýja mynd eftir Jacques Demy: Une
chambre en ville sem er talin með frumleg-
ustu myndum ársins í Frakklandi, skyld
fyrri mynd Demy, söngvamyndinni Regn-
hlífarnar í Cherbourg. Ennfremur mynd
eftir ágæta konu Aline Tisserman: Örlög
Júlíu. Chantal Ackerman sem átti tvær
myndir á hátíðinni um árið er enn í boði
með myndina: Toute une nuit, Heila nótt.
Hún ætlaði reyndar að gera mynd eftir sögu
Isaak Bashevic Singer en fékk ekki peninga
til þess. Það tók tuttugu mínútur að bursta
skó f mynd hennar Jeanne Dielman. Hin
myndin var miklu betri: Stefnumót Önnu.
Satyajit Ray hefur verið tákn indverskrar
kvikmyndalistar og er sjálfur á svo háu stigi
að hann er einn af mestu filmurum
heimsins. Það er komið hátt á annan tug ára
síðan ég sá Tónlistarhcrbergið eftir hann á
listahátíð í Mið-Finnlandi þar.sem almenn-
ingur talaði bara finnsku. Þessi hæggenga
kvikmynd með sínum mikla þunga seið hef-
ur aldrei horfið úr hug mér, mig hefur alltaf
langað til að sjá hana aftur. En nú eru
komnir nýir filmarar. Á síðustu hátíð var
ein mynd eftir Ray: nú er sá sem talinn er
ganga næstur honum, Mrinal Sen: Afgreitt
mál. Eitthvað er frá Spáni og þá helzt Suðr-
ið eftir Victor Erice: el Sur, ágæt mynd. Og
loksins kemur hingað mynd eftir þann for-
vitnilega mann á Filipseyjum Lino de
Broca: myndin heitir Bona. Ég hugsa að
Sovétmyndin sé nokkuð góð: Brautarstöð-
in eftir einn þeirra betri manna Riazanov.
Annars er til skammar Sovétríkjunum hvað
þeir gera lítið stall með sinn bezta mann
núna, Tarkovskí. Ekki má gleyma Goretta
frá Sviss: Dauði Mario Ricci. Loks er Quer-
elle eftir Fassbinder, samkvæmt sögu Ge-
net, ætli þeir megi ekki eiga hana fyrir mér.
Og fleira, og fleira.