Þjóðviljinn - 17.04.1984, Qupperneq 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINNj Þriðjudagur 17. aprfl 1984
S-Afríka:
Apartheidstjórnin í sókn
ANC og SWAPO útilokuð frá nágrannaríkjunum
Yfirvöld í Mosambique efndu til
sérstakra hátíöahalda í landinu
hinn 16. mars síðastliðinn með
hrísgrjóna- og olíugjöfum til
fólksins og auknu framboði á
varningi í verslunum. Ástæðan
var samningur sá sem þeir
Samora Machel forseti Mos-
ambique og Pieter Botha for-
sætisráðherra S-Afríku undir-
rituðu þennan dag við hátíð-
lega athöfn að viðstöddum
fjölda erlendra sendifulltrúa.
Samningurinn var sá fyrsti sem
löndin höföu gert sín á milli frá því
Mosambique varð sjálfstætt 1975.
Hann varðaði skuldbindingar um
friðsamlega sambúð ríkjanna og S-
Afríka hætti stuðningi sínum við
MNR, andspyrnuhreyfinguna í
Mosambique, gegn því að Mos-
ambique hætti stuðningi við frelsis-
samtök blökkumanna í S-Afríku,
Afríska þjóðarráðið (ANC).
Samora Machel túlkaði samning-
inn sem mikinn sigur fyrir þjóð
sína, er binda muni enda á það
styrjaldarástand sem ríkt hefur á
milli ríkjanna frá 1975, þar sem
andspyrnuhreyfingin hafði stór-
lega aukið umsvif sín og skemmd-
arverk á síðustu árum með stuðn-
ingi S-Afríku.
Samningurinn inniheldur einnig
ákvæði um efnahagslega samvinnu
á sviði ferðamála, flutninga á sjó og
loforð um að unnið verði að
samkomulagi milli ríkjanna um
greiðslur S-Afríku til Mosambique
fyrir orkuna sem kemur frá raf-
orkuverinu í Cabora Bassa, en ork-
uver þetta var byggt í Mosambique
á nýlendutímanum af Portúgölum
og S-Afríku, og fer öll orka þaðan
til S-Afríku.
ANC gert útlœgt
Þótt samningi þessum hafi verið
fagnað í Mosambique, þá er langt
því frá aðhann vekji fögnuð alls
staðar. Félagar Afríska þjóðar-
ráðsins í Mosambique hafa orðið
að yfirgefa landið eða fara í flótta-
mannabúðir sem eru undir eftirliti.
Húsrannsókn var gerð í stöðvum
samtakanna og þeim var einungis
leyft að hafa 10 manna pólitískt
Pieter Botha, forsætisráðherra S-
Afríku hefur náð tangarhaldi á ná-
grannarikjunum.
sendiráð í höfuðborginni Maputo.
Þetta gjörbreytir allri aðstöðu
ANC, sem áður hafði haft frjálsan
aðgang um landamæri ríkjanna.
„Stjórnvöld í Mosambique hafa
tekið að sér lögregluhlutverk fyrir
apartheid-stjórnina", var haft eftir
einum bitrum félaga ANC, og
framkvæmdanefnd samtakanna
sagði að samkomulagið „hlyti
óhjákvæmilega að stuðla að áfram-
haldandi ólögmætri stjórn minni-
hluta hvítra innflytjenda í S-Afrí-
ku“, eins og það var orðað.
Oliver Tombo, leiðtogi ANC,
lýsti því nýlega yfir að samkomulag
þetta yrði þó engan veginn til þess
að draga tennurnar úr ANC, þvert
á móti hefðu samtökin takmarkað
beitingu vopnavalds í S-Afríku
hingað til, til þess að gefa
Olivier Tombo, forseti ANC: Samn-
ingurinn stuðlar að viðgangi apart-
heid.
apartheid-stjórninni ekki tilefni til
árása á nágrannaríkin. Nú hefðu
aðstæður breyst, og sagði hann að
barátta samtakanna myndi ná há-
punkti á næstu mánuðum.
Sprengjutilræðið sem varð í Durb-
an í síðustu viku kann að vera for-
smekkurinn að því sem koma skal.
Kúvending
Samningur S-Afríku og Mos-
ambique kom mörgum í opna
skjöldu, og þá ekki hvað síst hin
skjóta framkvæmd hans með af-
vopnun og brottvísun ANC-félaga
úr landinu. Þá hefur það einnig
komið nokkuð á óvart að
stjórnvöld í Mosambique skuli
ekki túlka hann sem nauðungar-
samning, heldur sem stóran sigur.
Fyrir þrem árum lýsti Samora
Machel því yfir þar sem þeir stóðu
hlið við hlið hann og Oliver
Tambo, forseti ANC, að „við og
S-Afríkumenn munum berjast hlið
við hlið og snúa bökum saman þar
til lokasigur er unninn með falli ap-
artheid". Samkvæmt hinum nýja
samningi er apartheid-kerfið hins
vegar orðið innanríkismál S-Afr-
íku, og á þeim forsendum er Mos-
ambique bannað að blanda sér í
innri málefni ríkisins.
Þegar Samora Machel ávarpaði
þing óháðra ríkja í Nýju Dehli á
Indlandi fyrir ári síðan sagði hann
hins vegar að „hinn rétti málstaður
krefðist allsherjarstríðs heims-
byggðarinnar gegn kynþáttamis-
réttinu í S-Afríku“.
ANC og SWAPO
einangruð
Mosambique er þó ekki eitt um
að hafa gert friðarsáttmála við S-
Afríku. Eftir margra ára styrjald-
arástand á milli Angóla og S-
Afríku sem náði hámarki um síð-
ustu aldamót, sömdu ríkin um
vopnahlé í miðjum febrúar. Mán-
uði síðar fóru að berast fréttir af því
að stjórnvöld í Angola hefðu að-
stoðað s-afrísk stjórnvöld við að
berjast gegn skæruliðum frá
SWAPO, frelsissamtökum Nami-
bíu, sem áður höfðu frjálsan að-
gang að Angola. Þá var nýlega
uppvíst að samskonar samningur
hefur verið í gildi við Swaziland frá
1982. Þá hafa stjórnvöld í S-Afríku
beitt Leshoto hernaðarlegum
þrýstingi til þess að gera sams kon-
ar samning.
Skæruliðar Afríska þjóðarráðs-
ins og SWAPO mega því reikna
Samora Nachel: Samningurinn við
S-Afríku er pólitískur sigur.
með því að þurfa að reiða sig meira
á eigin styrk í framtíðinni. Þar eiga
þeir í baráttu við öfluga hernaðar-
vél, því á þessu fjárhagsári veitir
apartheid-stjórnin um 90 miljörð-
um ísl. króna til hermála eða 15%
af fjárlögum ríkisins.
f S-Afríku búa nú um 30 miljónir
manna, þar af búa um 3 miljónir í
svokölluðum „heimalöndum
blökkumanna". Yfir 80% þjóðar-
innar eru blökkumenn eða litaðir
og hafa þeir ekki kosningarétt eða
kjörgengi til sambandsþings eða
annarra opinberra embætta.
Apartheid-stefnunni verður
ekki hnekkt nema með alþjóð-
legum þrýstingi. Þróun síðustu
mánuða bendir til þess að sú bar-
átta eigi eftir að verða löng.
ólg.
Svört skýrsla í Færeyjum:
Ofveiði ógnar efnahagnum
íslenska fordœmið virðist ekki
hafa kennt Fœreyingum mikið
Aukning sjávarafla um 30% og sóknargetu flotans um 37% mun koll-
sigla færeyskum efnahag á næstu árum vegna rányrkju og offjárfest •
ingar segir í nýrri „svartri skýrslu“.
Sjávarafli Færeyingavar
meiri á síöasta ári en nokkru
sinnifyrr. Útgerðingafveru-
legan hagnað í fyrsta skipti í
mörg ár og fjárfesting í fiski-
skipum sexfaldaðist frá unda-
ngengnum 2 árum og hefur
aldrei verið meiri. Auknar tekj-
ur af útgerðinni komu jafn-
framtfram ístóraukinni
neyslu, þannig aðfjárfesting-
ar og neysta juku stórlega á
viðskiptahallann við útlönd og
erlendar skuldir svo þær
nema nú langt yfir helmingi af
vergri þjóðarframleiðslu.
Sókn í f iskistofna við Fær-
eyjar hefur verið langt umfram
ráðleggingarfiskifræðingaog
útilokað er að hin miklafjár-
festing í fiskiskipum muni
skila sér í auknum afla eða
aflaverðmæti. Nauðsynlegter
að grípa til ráðstafana sem
komi á auknu jafnvægi í þjóð-
arbúskap Færeyingaog komi
honum á heilbrigðari grund-
völl.
Þetta eru helstu niðurstöður
ráðgjafanefndar danska for-
sætisráðuneytisins um stöð-
una í efnahagsmálum Færey-
inga, en nefndin lagði nýlega
skýrslu sína fyrir færeyska
lögþingið.
í skýrslunni kemur fram að
sjávarafli Færeyinga á síðasta ári
nam 325.000 lestum sem var 30%
aukning frá 1982. Rekstur út-
gerðarinnar skilaði góðum arði
og fjárfestingar í farþega- og
fiskiskipum nam samanlagt um
1800 miljónum samanborið við
um 300 miljónir árin 1981 og
1982.
Viðskiptahallinn við útlönd
jókst á síðasta ári um meira en
helming eða frá 450 milj. ísl. kr.
1982 upp í 1.200 miljónir 1983.
Við árslok 1983 námu erlendar
skuldir Færeyinga um 6.600 milj-
ónum ísl. kr. sem er langt um-
fram helming vergrar þjóðar-
framleiðslu.
Aflaaukningin á síðasta ári
varð bæði í þorskveiðum, ufsa og
bræðslufiski, og hefur þessi veiði-
aukning leitt til verulegrar
minnkunar á þorsk- og ufsastofn-
unum, enda hefur veiðin verið
langt umfram ráðleggingar fiski-
fræðinga að sögn höfunda skýrsl-
unnar. Segja þeir að þessi mikla
rányrkja og hin stóraukna fjár-
festing í fiskiskipum eigi eftir að
hafa alvarlegar afleiðingar í fram-
tíðinni.
Pjóðhagslegt tap
- einstaklingsgróði
Fiskveiðaráð Færeyja áætlar
að sóknargeta færeyska fisk-
veiðiflotans muni aukast um 37%
frá 1982 til 1984, og telja höfund-
ar skýrslunnar að vonlaust sé að
fjárfesting þessi geti skilað sér til
baka. Hins vegar segja þeir að
. fyrirkomulag færeysks sjávarút-
vegs sé þannig, að einstaklingar
geti enn um sinn hagnast á því að
fiskiskipunum sé fjölgað, enda
þótt það sé þjóðhagslega óhag-
kvæmt. Þetta starfi af gífurlegum
opinberum styrkjum sem veittir
séu til endurnýjunar og nýbygg-
ingar fiskiskipa. Þannig geti hinn
einstaki útgerðarmaður strikað
yfir stóran hluta kostnaðarins við
útgerðina og um leið reitt sig á
hærra verð fyrir fiskinn en raun-
verulega fáist fyrir hann á er-
íendum markaði.
Um þessi mál er nýverið fjallað
í danska blaðinu Information, og
segir greinarhöfundur að tekju-
aukning sjómanna og útgerðar-
manna í Færeyjum á síðasta ári
hafi leitt til stóraukinnar neyslu.
Lýsi þetta sér meðal annars í því
að á Færeyjum séu nú 85 bílar á
hverjar 100 fjölskyldur á meðan
hliðstæð tala í Danmörku sé 63.
Þá eigi 30% allra heimila í Fær-
eyjum myndbandatæki á móti
8% í Danmörku. Auk þessa hafi
innflutningur á tóbaki, áfengi,
fatnaði og ýmsum lúxusvarningi
einnig stóraukist. Er viðskipta-
hallinn við útlönd meðal annars
rekinn til aukinnar neyslu á slík-
um varningi.
í skýrslu ráðgjafarnefndar-
innar kemur fram að á síðustu 4
árum hafa ríkisútgjöldin á Fær-
eyjum aukist úr í 1.300 í 1.850
miljónir ísl. króna og nema þau
nú um sjöunda hluta vergrar
þjóðarframleiðslu. Stærsti liluti
ríkisútgjaldanna rennur til trygg-
ingakerfisins, og þá sérstaklega
eftirlaunagreiðslna.
ólg./inf.