Þjóðviljinn - 17.04.1984, Page 7

Þriðjudagur 17. aprfl 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
Af Friðarpáskum
FRIÐARPÁSKAR 1984 hófust sl.
laugardag með því að friðarsinnar
söfnuðust saman á Lækjartorgi og
gengu þaðan til Norræna hússins. Kalt
var í Reykjavík þennan dag og gangan
því ekki fjölmenn, en Norræna húsið
yfirfylltist um leið og friðarvikan var
sett.
Jóhanna Bogadóttir lýsti Friðar-
páska setta og að því búnu flutti dr.
Gunnar Kristjánsson, Reynivöllum í
Kós, ávarp sem birtist hér á síðunni.
Síðan var rætt um friðaruppeldi og
fluttu Andri ísaksson og Margrét Pála
Ólafssdóttir erindi um það mál og svör-
uðu fyrirspurnum. Um kvöldið var
fluttur leikþátturinn Ég læt sem ég sofi,
en hann verður endurtekinn á páska-
dag kl. 20.30.
Margvíslegt efni er á boðstólum alla
vikuna og yfir páskana og er barnafólki
sérstaklega bent á myndasmiðjuna og
barnatímana. Dagskrá Friðarpáska
1984
1984 birtist í blaðinu sl. föstudag og
laugardag og unnt er að nálgast dagsk-
rána í Norræna húsinu með áorðnum
breytingum. Þjóðviljinn mun flytja
fréttir af sumum dagskrárliðum og í
dag birtum við ávarp dr. Gunnars
Kristjánssonar.
Dr. Gunnar Kristjánsson, Reynivöllum:
„Þorum við
að lifa
í voninni?“
„Lei&um hugann að því öðru hverju, að margir telja sig hafa rétt til þess a&
lita á OKKUR sem óvini,“ sag&i dr. Gunnar Kristjánsson m.a. i ávarpi sínu.
Kæru friðarvinir.
Við eru komin hingað í Norræna
húsið til þess að skiptast á skoðun-
um um málefni friðarins. Og við
eru ekki ein um það. Um allan
heim er það einmitt þetta sérstaka
málefni sem dregur að sér athygli
manna óskiptari en endranær. Þeir
sem til þessara daga hafa boðað eru
hver með sínum hætti fulltrúar
hinnar miklu friðarhreyfingar
samtímans.
Friðarhreyfing samtímans er án
efa einhver öflugasta hreyfing, sem
fram hefur komið. Raunar þekkj-
um við fleiri slíkar alþýðuhreyfing-
ar úr samtímanum og má þar nefna
umhverfisverndarhreyfinguna,
mannréttindahreyfinguna og
kvennahreyfinguna, sem eru
þeirra stærstar. Samt er hér ekki
um að ræða hreyfingar í víðteknum
skilningi orðsins; þetta eru ekki fé-
lög eða samtök sem einhver hefur
stofnað, heldur hafa þessar hreyf-
ingar einfaldlega orðið til. Þær
bera vitni um djúptæka viðhorfs-
breytingu.
Slíkar hreyfingar eru því tím-
anna tákn, nánar tiltekið jákvæð
tímanna tákn, því að tímarnir eiga
sér einnig neikvæð tákn - sumir
segja feigðarboða. Og þessir
feigðarboðar samtímans gefa til
kynna sitthvað um lífsstíl samtím-
ans.
Friðarhreyfingin er andsvar við
einum skelfilegasta feigðarboðan-
um; gereyðingarhættunni. Og
raunar þurfum við ekki lengur að
spyrja hver hún sé, því það ættum
við öll að vita. Nú ættum við að
spyrja hvernig hún er til komin og
hvernig stefnunni verði breytt.
Samt ættum við að hafa í huga orð
bandaríska mannfræðingsins
Margaret Mead, að „stærsta synd
samtímans sé sinnuleysið um stað-
reyndir þess heims, sem við byggj-
um“.
En jafnvel þótt við vitum ekki
meira en það, að lítið barn deyr úr
hungri aðra hverja sekúndu eða
tæplega tvöþúsund á hverri
klukkustund - á sama tíma og
milljörðum króna er varið tii víg-
búnaðar á þeirri sömu klukkustund
- þá ætti það að nægja til þess að
við hrykkjum við. Og það ætti að
nægja til þess að taka orð Vatíkan-
þingsins fyrir tveimur áratugum al-
varlega, en þar segir, að „vígbún-
aður samtímans sé glæpur gegn
mannkyninu“.
Glæpur gagn mannkyninu. Get-
um við verið sinnulaus? Ættum við
ekki að spyrja okkur sjálf, hvort
okkar litríki og yfirborðsfagri lífs-
stíll hafi dauðann að förunaut eða
hvers vegna þurfa milljónir að
deyja úr hungri? Hvers vegna þurf-
um við að liffa á kostnað hinna
aumustu? Hvers vegna þurfum við
að lifa á kostnað framtíðarinnar
með sóun auðlinda, útrýmingu
dýrategunda og mengun lífríkisins.
Allt spurningar um lífsviðhorf okk-
ar sjálfra.
Þegar nánar er skyggnst kemur í
ljós, að gereyðingarhættan er að-
eins ein afleiðing þessa lífsstfls og
hún á sér margar rætur. Hún á sér
t.d. rætur í offramleiðslu ger-
eyðingarvopna. Hún á sér einnig
rætur í því að öryggiskerfi gagn-
kvæmrar fælingar er gengið sér til
húðar með tilkomu ótrúlega
fullkominna vopna, einkum hinna
margumræddu meðaladrægu eld-
flauga í Evrópu. í þriðja lagi, og
þar er komið að atriði, sem verða
mun þungt á metunum þessa daga,
er orsökina að finna í lífsviðhorfum
okkar sjálfra. Fleiri atriði mætti
nefna, sem snerta lífsviðhorf, t.d.
afstöðu okkar til kjarnorkuvopna,
efnavopna eða almennt til vopna
og styrjalda.
Þótt friðarhreyfingin hafi verið í
sviðsljósinu í þrjú ár og sitt hvað
hafi breyst til hins betra af hennar
völdum, halda hin stóru hernaðar-
bandalög þó áfram með engu
minni krafti en fyrr að setja upp
nýjar eldflaugar, hrinda á flot nýj-
um kafbátum og herskipum, gera
tilraunir með nýrri og afkastameiri
gereyðingartæki, framleiða full-
komnari gereyðingavopn á slíkum
forsendum og í anda þvflíkrar
mannfyrirlitningar, að sérhverjum
manni með óbrjálaða dómgreind
hlýtur að sortna fyrir augum. Og
enginn er öruggari þrátt fyrir
aukinn vopnabúnað. Það er engu
líkara en hið illa hafi náð ofurvaldi
á ýmsum valdastofnunum þessa
heims. En því mun meir eflast hin
jákvæðu tímanna tákn að krafti og
áhrifum. Um langa hríð hefur t.d.
„freeze-hreyfingin“ í Bandaríkjun-
um haft meirihlutafylgi þar í landi,
ef marka má skoðanakannanir.
Nú eru skoðanir manna innan
friðarhreyfingarinnar á hernaðar-
bandalögum vissulega skiptar, en
um stefnu þeirra í kjarnorkuvíg-
búnaði gegnir öðru máli, og einnig
um þá hernaðarhyggju, sem hern-
aðarbandalögin hafa haft í för með
sér. í stað þess að auka traust milli
þjóða auka þau hatur og í stað þess
að efla elsku til óvinarins, draga
þau upp af honum grýlumyndir,
sem oftast eru fjarri öllum raun-
veruleika. Hin stóru hernaðar-
bandalög berjast bæði gegn friðar-
hreyfingunni, því þau óttast bæði
hið sama: að vilji almennings til
sátta og friðasamlegra samskipta
verði hernaðarhyggjunni yfirsterk-
ari. En samt vilja þau vera með og
hafa þann sjálfsskilning, að þau séu
hinar sönnu friðarhreyfingar hvort
um sig. Þannig eru málefni friðar-
ins margslungin og von að ýmsum
fallist hendur.
Vígbúnaður á sér rætur í lífsvið-
horfum, sem fyrr segir. Vígbúnað-
ur með geryðingarvopnum, þar
sem okkar menn eru reiðubúnir til
að leggja sköpunarverkið í rúst ef
svo ber undir, þarfnast kröftugrar
grýlumyndar. Óvinurinn getur
ekki verið neinn venjulegur óvin-
ur, þegar svo mikið er í húfi. Hér
(Ljósm. Atli).
erum við komin óralangt frá öllum
hefðbundnum kenningum um
varnir þjóða - við erum einungis að
tala um gereyðingu og rætur henn-
ar. En hver er sá óvinur? Er sá
óvinur til, sem réttlætir slíkan
hugsunarhátt?
Baráttan er ekki milli hugsjóna.
Því til sönnunar má minna á það að
Bandaríkin eiga gott samstarf við
stærsta kommúnistaríki heims,
Kína. Það sýnir, að andstæð hug-
myndakerfi geta lifað saman í friði.
Og svo er önnur hlið á málinu:
hvernig erum við t.d. í augum
Rússa, sem misstu tuttugu
milljónir manna í seinni
heimsstyrjöldinni? Hvernig erum
við í augum íbúa Hiroshima eða
Nagasaki eða í augum sveltandi
íbúa þriðja heimsins? í augum
meginþorra íbúa þriðja heimsins
eru Evrópumenn síður en svo frið-
samt fólk, sem hefur réttlæti í há-
vegum. Leiðum hugann að því
öðru hverju að margir telja sig hafa
rétt til þess að líta á okkur sem
óvini.
„Farísear" allra tíma hafa ein-
kennst af því, að þeir hafa séð hið
illa í fari annarra og réttlætt hatur,
yfirgang og glæpi með þeim hætti.
En það er til önnur leið, t.d. sem
Abraham Lincoln, mælti með, er
hann sagði: „Hvernig get ég eytt
óvinum mínum á öruggari hátt en
þann að gera þá að vinum mín-
um?“ Lincoln, Gandhi og Martin
Luther King sóttu allir lífsviðhorf
sín á sama stað: í Fjallræðuna. Það
er í þeirri ræðu, sem einkenni krist-
innar trúar kemur fram, og til
sanns vegar má færa, að þar sé
greinilegasta einkenni okkar trúar
og þar með rauði þráðurinn í krist-
inni lífsskoðun: afstaðan til óvinar-
ins. Og það er sú afstaða, sem
margir vilja ekkert af vita, þótt þeir
nuddi sér utan í Krist að öðru leyti.
Breski heimspekingurinn Bert-
rand Russell benti á það á sínum
tíma, að helstu minnisvarðar í landi
hans væru til þess reistir að heiðra
minningu manna, sem hefðu öðr-
um fremur verið duglegir við að
drepa útlendinga og afhjúpuðu
þeir þar með frumstæða hvöt, sem
býr með öllum mönnum: óttan við
það sem er framandi og þar með
framandi skoðanir. f stað þess að
hlusta á aðra höfum við oft til-
hneigingu til þess að stimpla það
með einhverjum óæskilegum
stimplum. Þótt það eigi við um
okkur íslendinga engu minna en
aðra, megum við þó gleðjast yfir
því að þurfa ekki að heiðra minn-
ingu manna, sem lögðu aðra að
velii með vopnum. Okkar frelsis-
hetja, Jón Sigurðsson, varðist með
rökum og af sanngirni þar sem
vopn voru óþörf, hvað þá ger-
eyðingarvopn.
Skáldið Franz Kafka sagði, að
það þyrfti ótrúlega mikinn skort á
hugmyndaflugi til þess að láta leið-
ast út í styrjöld. í framhaldi af því
mætti álykta, að það þyrfti ótrúlega
mikið hugmyndaflug til þess að
tryggja friðinn. Og það er vissulega
rétt.
Notum hugmyndaflugið! Hvað
t.d. ef það væri stríð og enginn tæki
þátt í því? Og gerum okkur í hugar-
lund að það sé friður og
stjórnmálaleiðtogarnir hafi ekki
tekið eftir því? Ný lífssýn, skapandi
samfélagsandi, opið treystandi
samfélag, lífsnautnin frjóa; slíkt
hlýtur að einkenna samfélag
þeirra, sem fylkja sér um friðinn.
Hin jákvæðu tákn hafa í för með
sér nýjan, ákvæðan og skapandi
lífsstfl. En samt skulum við hafa í
huga orð Nóbelsskáldsins okkar,
sem hann viðhafði í frægri ræðu, að
friðarsinnar hefðu ævinlega verið
stimplaðir sem glæpamenn. Það er
gömul saga og ný. Hinn fyrsti
þeirra var ekki aðeins stimplaður
sem slíkur, heldur og krossfestur
sem slíkur. Það er því engin tilvilj-
un, að þessi friðarvika er haldin í
dymbilviku, þegar við rifjum upp
magnþrungna atburði. Jesús var
maðurinn, sem var stimplaður
guðlastari. Hann var maðurinn
sem talaði um sáttargjörðina. Og
var hann ekki líka maðurinn, sem
stillti óvinunum upp í nýju ljósi, og
ennfremur sá, sem settist meðal ut-
angarðsmanna? En hann var líka
maðurinn óttalausi, sem leiðtog-
arnir óttuðust. Þarf það að koma
svo mjög á óvart þegar allt er dreg-
ið saman, að Pílatus hafi heldur
viljað Barrabas?
En spurningin er ekki lengur
hvern Pflatus valdi og ekki heldur
hvað þjóðarleiðtogar samtímans
velja. Spurningin er um okkur sjálf
og um okkar eigin sannfæringu.
Spurningin er sú, hvort við þorum
að láta skurðgoðið grimma.
sprengjuna, sigla sinn sjó, láta af.
tilbeiðslunni og þar með óttanum.
Hvort við þorum að taka þá áhættu
að lifa í voninni, efla hin mildu
lífsgildi og sækja auðlegð okkar í
mannlegt samfélag og í samskipti
við fólk, hvar sem það er og hvem-
ig sem það er.
Ræðum um valkosti. Leitum
leiða brott frá hatri og dauða. Snú-
um baki við ofurvaldi hins ílla og
hlúum að voninni. Er það ekki hið
eina sanna raunsæi á okkar tímum?
„Friður og ró“ gæti þessi mynd af Friðarpáskum 1984 heitið. (Ljósm. Atli)