Þjóðviljinn - 13.06.1984, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 13. júní 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13
MILLI SKINNS OG HÖRUNDS
Höfundur: Ólafur Haukur Símonarson
Leikstjóri: Þórhailur Sigurðsson
Leikmynd: Grétar Reynisson
Hljóðmynd: Gunnar Reynir Sveinsson
Lýsing: Páll Ragnarsson
Búningar: Anna Jóna Jónsdóttir
„Heimurinn er á heljarþröm.
Börn eru tekin aö standa uppí
hárinu á foreldrum sínum og
fara sínu fram í trássi við góða
siði og arfhelgarvenjur.
Heimsendir hlýtur að vera í
nánd“. Eitthvað á þessa leið
hljóðarfjögurþúsund áragömul
áletrun sem fannst í rústum
fornrar borgarfyrir botnum
Miðjarðarhafs fyrr á þessari
öld. Hún kom mér í hug þegar
fréttamaður útvarps spurði Ólaf
Hauk Símonarson, hvort
fjölskyldan og vandamál
hennarværu orðin
tískufyrirbæri í íslenskri
leikritun. Sannleikurinn er
vitanlega sá, að
fjölskylduvandamál hafaverið
eitt meginstef leiklistarfrá
upphafi vega. Grísku
harmleikaskáldinfjölluðu um
fjölskylduvandamál í hverju
verkinu af öðru, og sama er að
segja um Shakespeare, Ibsen,
Strindberg, O’Neill, Arthur
Millerog obbannaf
leikskáldum heimsins.
Fjöldamörg innviðamestu verk
leikbókmenntanna eru af
þessum toga spunnin. Það
helgast vitanlega af því, að
fjölskyldutengsl eru einhver
flóknustu, ástríðufyllstu og
frumlægustu tilfinningasam-
bönd sem um getur.
Ólafur Haukur Símonarson hef-
ur samið þrfleik um fjölskylduna,
kynslóðabilið og ýmislegt þarað-
lútandi, og voru tveir þriðju hlutar
hans forsýndir í Þjóðleikhúsinu á
föstudagskvöld á dagskrá Listahá-
tíðar. Leikina sem sýndir voru
ne&iir hann „Milli skinns og
hörunds“ og „Skakki turninn í
Písa“, en þriðja verkið nefnist
„Samskeyti“ og birtir væntanlega
niðurstöðu höfundar af glímu við
hnýsilegt viðfangsefni. Er skaði að
það skyldi ekki fljóta með, því enn
sem komið er höfum við ekki
heildarmynd af umfjöllun hans um
hið samslungna stef. Mér er raunar
fullkomin ráðgáta að þannig skuli
vera staðið að sýningunni.
Fyrsta verk þríleiksins snýst fyrst
og fremst um hjónin Sigurð og
Astu, lífsvanda þeirra á miðjum
aldri og samskipti við tvo stálpaða
syni. I öðru verki er kastljósinu
einkum beint að Hadda, yngri syn-
inum, ástamálum hans og uppgjöri
við umhverfið, en í þriðja leiknum
mun eldri sonurinn, Böðvar, vera
þungamiðjan.
Umgerð leiksögunnar er alþýðu-
heimili og fjölskylda á krossgötum.
Pjóðfélagið hefur tekið miklum
stakkaskiptum, gömul lífsverð-
mæti fallið í gildi, hefðbundnir at-
vinnuhættir breyst, og nýtt verð-
mætamat er í deiglunni án þess að
gefa neina nýja valkosti. Einsog
endranær lýstur draumunum
harkalega saman við veruleikann,
draumum eldri kynslóðar sem
aldrei rættust heldur gufuðu upp í
amstri dægranna, draumum yngri
kynslóðar sem sér ekki framá betri
heim við ríkjandi aðstæður þarsem
Sprengjan og tortímingin blasa við
af hverjum sjónarhóli.
í fyrsta leiknum dregur höfund-
ur upp nöturlega mynd af hrjáðri
fjölskyldu, þarsem konan hefur
búið við áralanga kúgun og reynir
eftir föngum með þverrandi ár-
angri að þóknast karlpeningnum í
einu og öllu; þarsem heimilisfaðir-
inn er beiskur, lífsþreyttur, fýldur
og hryssingslegur; þarsem yngri
kynslóðin er óánægð og í sífelldri
uppreisn ánþess að vita hvað hún
raunverulega vill; þarsem öll sam-
skipti fara fram í hálfkæringi þegar
best lætur, með skömmum og fúk-
yrðum og jafnvel líkamlegum
átökum þegar uppúr sýður. Þessu
„Þa6 kemur til dyranna nakið og sárt inní kviku, brei&ir með kaldrana og ofstopa yfir hlýrri og dýpri tilfinningar..."
fólki er sýnd ákaflega lítil miskunn
af hendi höfundar, þó maður
skynji samúð hans og skilning
undir hinu hrjúfa yfirborði. Það
kemur til dyranna nakið og sárt
inní kviku, breiðir með kaldrana
og ofstopa yfir hlýrri og dýpri til-
finningar, berst um á hæl og
hnakka einsog fuglar í snöru. Orð-
færið er í samræmi við hinar bældu
tilfinningar, einatt hrátt og óhe-
flað, en ævinlega satt, ósvikið.
Textinn er kryddaður mikilli
kímni, sem vissulega lyftir sýning-
unni og mýkir kvölina, en dregur í
engu úr vægðarleysinu eða þeim
heitu tilfinningum sem undir
krauma. Spennan milli þess sem
sagt er og þess sem að baki býr er
kveikja hinnar dramatísku fram-
vindu.
Seinni leikurinn, „Skakki turn-
inn í Písa“, gerist tveimur árum síð-
ar, og hafa þá hagir leikpersóna
allmikið breyst, að minnstakosti á
yfirborðinu. Haddi er orðinn fjöl-
skyldufaðir og til sögu kemur ung
listakona sem um sinn gerir strik í
lífsreikning hans. En í rauninni sit-
ur flest við sama, og þegar á reynir
er ekki ýkjamikill munur á föður
og syni: uppeldi og erfðir segja til
sín hvað sem líður nýju siðferði og
breyttum tímum. Hinn gamli
Adam lætur ekki að sér hæða.
Og svo er eftir að sjá hverjar
leiklausnir Ólafs Hauks verða í síð-
asta verkinu, sem mikið hlýtur að
velta á um endanlega niðurstöðu
og dóm.
Persónur leikjanna tveggja eru
dregnar skýrum dráttum, en kann-
ski helsti einföldum að því er varð-
ar aukapersónur. Nábýliskonan
Jóna og hjónin utanaf landsbyggð-
inni, Guðmundur og Halla, eru á
mörkunum að vera grínfígúrur.
Vissulega lífga þessar persónur
uppá sýninguna, gæða hana
ákveðnum léttleika í öllum hryss-
ingnum, en verða hvergi gerendur
né dýpka þá veruleikamynd sem
upp er brugðið. Ástkona Hadda,
Gógó, er sömuleiðis ofureinföld
manngerð, en á samt leynda
Sigu&ur A. Magnússon
skrifar um
leikhús
strengi í fiðlu sinni og verður hug-
stæð í umkomuleysi sínu og ósjálf-
stæði. Listakonan Gunnur í seinni
leiknum er snöggtum flóknari, ung
kona með fastmótuð áform sem
lætur heillast af orðheppni, rudda-
skap og hjálparleysi Hadda og vill
koma honum til manns. Böðvar
kemur lítið við sögu, en drættir
hans eru skýrir og vekja forvitni
um framhaldið.
Þungamiðjur leikjanna tveggja
eru semsé Sigurður, Ásta og
Haddi. Sigurður er samsett mann-
gerð, sem felur heitar tilfinningar,
vonbrigði og uppgjöf bakvið kald-
rana og hryssingslegt orðfæri. Ráð-
leysi hans og örvænting koma
skýrast fram í samskiptunum við
Böðvar, og voru þau atriði meðal
hinna mögnuðustu í sýningunni.
Hinsvegar saknar maður þess að
vita ekki meira um bakgrunn þessa
beiska manns og tildrög þess að
hann er orðinn einsog hann er.
Ásta er hin dæmigerða fómfúsa og
kúgaða eiginkona og ráðvillta hús-
móðir, sem komin er í þrot og fær
engan botn í, hversvegna allt er
komið á kaldan klaka og til hvers
allt hennar basl hefur eiginlega ver-
ið. í seinni leiknum grípur hún að
vísu til eigin ráða og breytir lífs-
háttum sínum, en hvert þær
breytingar leiða er ekki ljóst fyrren
í lokaverkinu. Haddi er töffarinn
sem þjáist af djúpstæðri vanmátt-
arkennd og tilfinningaruglingi,
þorir ekki að leggja til atlögu við
sjálfan sig, en brynjar sig með
ruddalegu orðbragði, hótfyndni,
grimmd og reiðiköstum. Undir
þeim skráp skynjar maður blóð-
sára kviku og gott hjarta.
Þórhallur Sigurðsson setti sýn-
inguna á svið og hefur í flestum
greinum unnið lofsvert verk. Sýn-
ingin er hröð, tilþrifamikil og með
köflum bráðfyndin, en af einhverj-
um ástæðum lukkaðist lokaæfingin
betur en forsýningin, og var helst
að heyra að textakunnátta væri
ekki fyllilega ömgg þegar á hólm-
inn var komið. Það sem maður
saknaði helst í túlkuninni var sárs-
aukinn og örvæntingin sem leynast
undir hinu hryssingslega yfirborði
og einungis verða tjáð með sterk-
um innri leik, með innlifun eða
leiktækni sem tjáir annað en það
sem í orðræðunni felst. Það var
heist að örlaði á þessum mikils-
verða tóni í túlkun þeirra Sigurðar
Sigurjónssonar og Sigurðar Skúla-
sonar á bræðrunum, og honum brá
rifrir í túlkun Þóm Friðriksdóttur á
Ástu. Sigurður Sigurjónsson fór
víðast á kostum og náði sterkum
tökum á Hadda, en var stöku sinn-
Slgurður Sigurjónsson og Sigur&ur Skúlason léku bræ&urna og í túlkun þeirra örla&i á sterkum innri leik,
sársauka og örvæntingu sem leynast undir hinu hryssingslega yfirborði, segir Sigur&ur m.a. í leikdómi sínum.
um í hættulegri nánd við galgopa-
skap. Þóra túlkaði Ástu á hljóð-
látan og nærfærinn hátt sem víða
gekk manni til hjarta. Gunnar
Eyjólfsson átti marga góða spretti í
hlutverki föðurins, einkanlega í
fyrri leiknum, en það var einsog
eitthvað skorti á innri sannfæring-
arkraft í seinni leiknum.
Um túlkun leikenda á smærri
hlutverkum er flest gott að segja.
Ámi Tryggvason og Kristbjörg
Kjeld léku þau landsbyggðarhjón
Guðmund og Höllu af kankvísu
skopskyni sem oft kitlaði hlátur-
taugamar. Lilja Guðrún Þorvalds-
dóttir gerði Gógó vemlega hug-
tæka í allri sinni einfeldni og
hjálparleysi. Bryndís Pétursdóttir
brá upp hnyttilegri lýsingu á blað-
urskjóðunni og slettirekunni Jónu.
Helga E. Jónsdóttir túlkaði lista-
konuna Gunni með sérkennilegu
samblandi af sjálfsþótta og alþýð-
leik - vandmeðfarið hlutverk sem
skilaði sér.
Djarfleg og stflfærð leikmynd
Grétars Reynissonar átti ólítinn
þátt í því, hve stflhrein og
beinskeytt sýningin var. í fyrri leik
var sviðsmyndin aflangur og fram-
hallandi geimur sem mjókkaði
langt aftrá baksviðið, klæddur
ljósmáluðum pappa í hólf og gólf.
•Dyr voru nálega ósýnilegar til
beggja handa, en framarlega til
vinstri blasti við skjannahvít kæli-
skápshurð. Húsgögn vom eins fá
og fábrotin og verða mátti. í seinni
leik var sviðið opið og nálega autt,
engin húsgögn, en hár tvöfaldur
stigi utanum einmanalegt tré á bak-
sviði. Þessi nakta einföldun um-
hverfis beindi allri athygli að text-
anum um leið og hún áréttaði stað-
og tímaleysi þeirra efna sem um var
fjallað. Lýsing Páls Ragnarssonar
var sérkennilega myndræn og
kuldaleg. Hún gegndi meðal ann-
ars því hlutverki að skipta milli at-
riða þannig að þau mnnu hvert inní
annað. Leikhljóð Gunnars Reynis
Sveinssonar vom kynngimögnuð
og stuðluðu mjög að því að skapa
rétt andrúmsloft, hnykkja á texta
og tilgangi leiksins. Búningar
Önnu Jónu Jónsdóttur vom
skemmtilega sundurleitir og áttu
sinn góða þátt í að auðkenna per-
sónurnar, undirstrika sérleik hvers
og eins.
Það er óneitanlega fagnaðarefni
að Þjóðleikhúsið skuli hafa tekið
þetta mergjaða og tímabæra verk
til sýningar og ætla að hafa það á
fjölunum í haust, ekki síst með
hliðsjón af því hálfömurlega verk-
efnavali sem þegar hefur verið
kynnt. Hitt hljóta leiklistamnn-
endur að fara framá í fullri alvöru,
að þrfleikurinn verði allur sviðsett-
ur á vetri komanda, þannig að tveir
fyrstu leikimir hangi ekki f lausu
lofti án endanlegrar niðurstöðu
höfundar.
Sigurður A. Magnússon.