Þjóðviljinn - 15.06.1984, Side 6

6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 15. júní 1984
Eftir blóðbaðið í Amritsar:
Píslarvætti Sikhaforingj ans
gæti eflt aðskilnaðarhreyfingu
í fyrri viku réðust indverskar
hersveitir inn í helgidóm Sikha,
Gullna musterið í Amitsrar í
Punjab, sem aðskilnaðarsinnar
undirforystu Jarnail Singh
Bhindranwale höfðu náð á sitt
vald. Mikið mannfall varð, bæði
meðal Sikha og indverskra her-
manna - og var fyrst talað um
að 250 Sikhar hefðu fallið og
um 60 hermenn. En seinni
fregnir herma, að líklega hafi
um 2000 manns fallið í þessum
átökum í Amitsrar. Meðal þeirra
sem féllu var Bhindranwale
sjálfur. Dauði hanshefurvakið
upp mikla reiði meðal Sikhaog
segja fréttir, að á sex stöðum
hafi hermenn úr þeirra röðum
gert tilraunir til uppreisnarum
helgina, en þær hafa nú verið
bældarniður.
Skömmu áður en indverskar
hersveitir voru sendar inn í Punjab
til að binda endi á baráttu aðskiln-
aðarhreyfingar, sem hefur mjög
haft sig í frammi sl. tvö ár komst
fyrrnefndur Jarnail Singh Bhind-
ranwale svo að orði í viðtali:
„Má vera að við verðum drepnir.
Sikhar hafa vífta í borgum Indlands efnttil mótmæla gegn því að helgistaður þeirra var hertekinn - myndin er
frá Nýju Dehli.
En Sikhi grætur aldrei. Hann mun
hlæja eða brosa, hvernig sem á
stendur".
Sjálfstœtt ríki?
Bhindranwale fæddist árið 1947,
árið áður en Indland hlaut sjálf-
stæði. Hann komst til áhrifa meðal
síns fólks með virkri þátttöku í
hinni róttæku stúdentahreyfingu
Sikha, sem indversk yfirvöld hafa
nú bannað.
Hverjir eru Sikhar?
Tólf miljón manna trúflokkur, sem óttast um sérstöðu sína
Sikhar, sem flestir búa í Punj-
ab á I ndlandi, og hafa nú,
sumir hverjir að minnsta kosti,
áhuga á stofnun sérstaks
ríkis, eru fyrst og fremst sam-
einaðirsem sérstakttrúfélag.
T rú þeirra er einskonar til-
raun, sem rekja má til fjór-
tándu aldar, til að finna mála-
miðlun milli íslams og Hindú-
asiðar. Sikhareigasérhelgar
bækur á punjabi, þeir eiga sér
sérstök musteri og hið heilag-
asta þeirra hefur verið mjög í
fréttum að undanförnu -
þar hinni sígildu aðferð að „deila
og drottna" þá tókst þeim, eftir
harða bardaga við Sikha, að gera
þá sér heldur vinsamlega. Og trú-
arkenningar Sikha stóðu ekki í
vegi fyrir því, að þeir nytu góðs af
því sem af evrópskum áhrifum
var að vænta, ekki síst voru þeir
fljótir að átta sig á gildi
menntunar. Sikhar hafa, í krafti
samstöðu sinnar og forskots sem
þeir höfðu í menntun og fleiri
greinum, átt marga áhrifamenn í
stjórnsýslu, og ekki síst eru áhrif
þeirra öflug innan indverska
hersins. Enda hafa þær róstur
sem orðið hafa í Gullna muster-
inu í Amritsar meðal annars orð-
ið til þess að komið hefur til upp-
reisnar meðal Sikha í indverska
hernum.
Sikhar eru sá hópur manna
sem einna auðveldast er að
þekkja úr þjóðamergð Indlands.
Þeir skera hvorki hár sitt né
skegg, og þeir bera jafnan hvítan
höfuðbúnað. Um margt fleira eru
þeir ólíkir grönnum sínum - til
dæmis í því, að í þeirra samfélagi
hafa konur miklu meiri rétt en
tíðkast í Hindúasið og Islam.
-áb
Punjab er á viðkvæmum stað: á
landamærum Indlands og
Pakistans.
Gullna musteriö í Amritsar, en
það orð þýðir „vatn ódauð-
leikans".
Saga þessarar sérkennilegu
trúar verður ekki rakin hér. Sik-
har telja sig eingyðistrúar, eins og
áhangendur Islams, en hugmynd-
ir þeirra um líf eftir dauðann eru
sýnu óákveðnari en hugmyndir
múhameðstrúarmanna. Þeir
hafna „skurðgoðadýrkun“ Hind-
úa og stéttaskiptingunni sem
þeirra trú fylgir, en viðurkenna
hugmyndir Hindúismans um
endurfæðingu sálnanna. Sikhar
eru nú um tólf miljónir. Þeir hafa
komist til áhrifa í indversku
samfélagi sem eru miklu meiri en
fjöldi þeirra segir til um. Ástæð-
an er m.a. sú, að þegar Bretar
lögðu undir sig Indland og beittu
Sikhar eru ekki ein heild sem
lýtur leiðtoga eða páfa einhvers-
konar. Þeir hópar, sem hafa laðast
að boðskap hins fallna
aðskilnaðarsinna, hafa átt það
sameiginlegt að vera í andstöðu við
hinn lögleyfða pólitíska flokk Sik-
ha, Akali Dal. Akali Dal barðist
fyrir breytingum á stjórnarskrá
Indlands í þá veru að Sikhasiður
fengi viðurkenningu á við önnur
sjálfstæð trúarbrögð. En Bhind-
ranwale gekk svo langt að krefjast
þess að stofnað yrði sjálfstætt ríki
Sikha, Khalistan. Þó má benda á
það, að í því viðtali sem fyrr var
nefnt, og var það síðasta sem
Bhindranwale veitti blöðum, gerir
hann líka ráð fyrir þeim möguleika
að Khalistan framtíðarinnar geti
verið til innan ramma hins indver-
ska sambandsríkis.
Ottast um
framtíðina
Indverjar eru alls um 700 miljón-
ir og Sikhar eru innan við tvö pró-
sent af öllum þeim fjölda. En þeir
eru taldir sá minnihluti í landinu
sem best er settur og njóta veru-
legra áhrifa innan hersins, í stjórn-
sýslu og í viðskiptalífi.
Punjab, þar sem Sikhar eru flest-
ir, er ríkasta fylki Indlands, og þar
eru Sikhar nú rétt rúmlega heím-
ingur íbúanna. Velmegun Punjabs,
sem er eitt helsta kornforðabúr
Indlands, hefur laðað þangað mik-
inn fjölda öreiga frá öðrum hlutum
landsins. Á undanförnum áratug
hefur Sikhum fækkað tiltölulega,
úr 60% í 52% af íbúum fylkisins -
og þar með fylgir að velmegun
þeirri sem Sikhar hafa að vissu leyti
notið, er í vaxandi mæli misskipt
milli hópa og stétta í þeirra eigin
samfélagi.
Akali Dal flokkurinn nýtur fyrst
og fremst stuðnings efnaðri bænda
og kaupmanna. En þeir, sem verr
eru settir, hafa sótt til vinstrihreyf-
inga eða þeir hafa myndað nýja og
róttæka sértrúarhópa innan ramma
hinnar hefðbundnu trúar og siða
Sikha.
í bráðum tuttugu ár hefur Akali
Dal krafist þess að landamærum
Punjab sé breytt - en hin indversku
fylki eða sambandsríki njóta sjálfs-
stjórnar í vissum greinum. Árið
1966 var því Punjab, sem þá var,
skipt í þrennt, - Haryana, Hamac-
hal Pradesh og það sem nú er Punj-
ab. Borgin Chandigarh var gerð að
höfuðborg bæði fyrir Punjab og
Haryana. Sikhar viija hinsvegar að
borgin sé höfuðstaður Punjabsríkis
eins, og að auki vilja þeir að Am-
ritsar, þar sem Gullna musterið er,
fái stöðu heilags staðar.
Vandi
Indiru Gandhi
Indira Gandhi forsætisráðherra
hefur lýst sig reiðubúna til að koma
til móts við vissar kröfur Sikha. En
hún er í þeirri erfiðu stöðu að þurfa
um leið að gæta hagsmuna Hindúa
í Punjab - og nú er kosningaár, og
Punjab er á viðkvæmum stað: rétt
við landamæri erkióvinarins í Pak-
istan. Hún þarf á því að halda að
Indverjar trúi því að hún hafi tök á
ástandinu.
En um framhaldið er í raun og
veru flest á huldu. Má vera, að
Indira Gandhi nái samkomulagi
við þá foringja Sikha, sem varfærn-
ari eru. En hitt er enn líklegra að
hinn fallni Bhindranwale verði
ungum og óþreyjufullum Sikhum,
sem óttast að þeir séu að hverfa í
Hindúamergðinni, píslarvottur,
sem dauður muni hvetja til nýrra
átaka í Punjab.
-áb
Talning mótmælenda:
TALNASPEKI
BRESKRA
FJÖLMIÐLA
Deilur um fjölda þeirra sem þátt taka ímótmœlum hvers kyns eru gamalt
mál og nýtt héráíslandi. Málið einskorðastþó ekki við ísland: þannig greinir
breska vikuritið New Statesman frá því að breskir fjölmiðlar hafi heldur
betur verið ósammála um tölu þeirra sem mótmæltu heimsókn Botha,
forsætisráðherra Suður Afríku, til Lundúna á dögunum.
Blaðið greinir frá því að Times hafi talið 15 þúsund manns í mótmælun-
um, Guardian 25-30 þúsund, Observer 20-40 þúsund, sjónvarpsstöðin
ITN, sem er ekki rekin á vegum ríkisins, hafi talið að 40 þúsund hafi mætt,
BBC 15 þúsund í einni frétt en 20 þúsund í annarri. Hins vegar hafi
einungis Sunday Times komst upp í það að vera með mismunandi tölur á
einni og sömu síðunni: í texta var talað um 20 þúsund mótmælendur en í
myndartexta með sömu grein var búið að helminga þá tölu niður í 10
þúsund! Er þetta afleiðing af ritstjórnarstefnu hins nýja, hægri sinnaða
ritstjóra? spyr New Statesman í hæðnistón.
-ÖS