Þjóðviljinn - 26.06.1984, Page 7

Altaristafla í Víðimýrarkirkju. Taflan ber með sér að vera frá árinu 1616. Mynd:
Hjalti Pálsson.
Skagfirðingabók
I bókinni er m.a. gagnmerk ritgerð eftir Hörð Agústsson um kirkjur á Víðimýri
Töluverð gróska er í útgáfu
rita, sem tengd eru einstök-
um landshlutum. Að þeim
standa ýmist heimamenn
eða brottfluttir héraðsbúar
nema hvorttveggja sé.
Sum þessara rita hafa
komið út árum saman,
önnur eiga sér skemmri
sögu en öll gegna þau því
mikilvæga hlutverki, að
forða frá glötun marghátt-
uðum fróðleik um menn og
málefniliðinstíma.
Eðlilegt má telja, að þessara
landsbyggðarrita sé að einhverju
getið hér í „Landinu“, ef þau rek-
ur á fjörur blaðsins. Og nú var
eitt þeirra að koma hér í hús, 13.
árg. Skagfirðingabókar, rits
Sögufélags Skagfirðinga. Sú
breyting hefur nú orðið á rit-
stjórn bókarinnar, að Ögmundur
Helgason hefur hætt þátttöku í
henni þar sem hann hefur flutt af
landi brott um sinn, en sæti Ög-
mundar hefur tekið Sigurjón Páll
ísaksson. Að öðru leyti er rit-
stjórnin skipuð sömu mönnum og
að undanförnu:. Gísla Magnús-
syni, Hjalta Pálssyni og Sölva
Sveinssyni.
Efni Skagfirðingabókar er nú
sem jafnan áður bæði fjölbreytt
og fróðlegt. Viðamesta greinin -
og gagnmerk - er um kirkjur á
Víðimýri, eftir Hörð Ágústsson.
Er þar rakin saga Víðimýrar-
kirkna svo langt aftur sem til
þeirra verður séð og minnst
nokkuð á ýmsa þá einstaklinga,
sem við sögu þeirra koma, svo
sem staðarhaldara og kirkju-
Kirkjan, sem Einar Stefánsson lét byggja 1834 og tekin var á þjóðminjaskrá
1936. Teikn.: Jón Haraldsson, arkitekt.
Víðimýrarkirkja um 1920. Myndin er á danska þjóðminjasafninu. Mynd: Gustav
Funk.
presta.Trúlegtmá teljaað kirkja
hafi verið reist á Víðimýri
skömmu eftir kristnitöku þótt
ekki sé hennar beinlínis getið fyrr
en í Auðunnarskrá frá 1318.
Kirkju þá, sem nú stendur á
Víðimýri, lét Einar Stefánsson
byggja 1834 og er hún því orðin
150 ára. Yfirsmiður var Jón Sam-
sonarson bóndi og alþingismaður
í Keldudal í Hegranesi.
í byrjun aldarinnar var
friðun fornra bygginga ekki
mikið komin á dagskrá með þjóð-
inni. En Hörður Ágústson bendir
á að árið 1905 hafi Árni Björns-
son prófastur sagt um Víðimýr-
arkirkju, að hún sé að vísu
„...fornt torfhús með ýmsum
göllum eins og eðlilegt er og þarf
endurbyggingar - en prófastur
álíti æskilegt, að þá hin nýja kir-
kja yrði smíðuð, gjörðist þess á
einhvern hátt kostur, að hin
forna torfkirkja, sem er vonum
fremur stæðileg, fengi að standa
órifin, sem sýnishorn kirkna frá
eldri tímum, enda segir kirkju-
eigandinn, að ýmsir mjög merkir
útlendingar hafi látið þetta sama
álit í ljósi“. „Svo mörg eru þau
orð og mér vitanlega þau fyrstu,
sem skjalfest eru um húsafriðun á
íslandi", segir Hörður Ágústs-
son.
Þórhallur Bjarnason biskup
tók undir orð Árna prófasts í
Nýju kirkjublaði 1909: „Slíkar
lifandi fornmenjar eru allsstaðar
metnar þjóðargersemi“. Það
varð þó ekki fyrr en 1936 að fé var
veitt á fjárlögum til kaupa á kirkj-
unni og hún þar með friðlýst. Átti
Matthías Þórðarson fornminja-
vörður þar drýgstan hlut að máli.
Teikningar, sem Hörður Ágústs-
son o.fl. hafa gert af Víðimýrark-
irkjum og myndir af kirkjugrip-
um, fylgja þessari stórgóðu grein
og auka enn á gildi hennar.
Þótt grein Harðar Ágústssonar
sé veigamesta ritgerðin í Skag-
firðingabók að þessu sinni er þar
fleira góðmeti að finna. Kristján
Jónsson, bóndi á Óslandi, segir
frá Jóhanni Ólafssyni bónda og
hagyrðingi í Miðhúsum í Ós-
landshlíð, en Jóhann lést árið
1972. Með geininni birtist sýnis-
hom af skáldskap Jóhanns.
Björn Egilsson frá Sveinsstöðum
segir frá hrakningum gangna-
manna á Eyvindarstaðaheiði
haustið 1929. Jón Margeirsson
ritar greinina Páfabréf til Hóla-
biskupa. Hannes Pétursson skáld
ritar þátt um merkisklerkinn séra
Hallgrím Thorlacius, en hann var
prestur í Glaumbæ í 40 ár. Sölvi
Sveinsson segir frá áratuga bar-
áttu Sauðkrækinga við vatns- og
sjávarágang, sem löngum hefur
að þeim sótt á alla vegu. Birt er
frumsamið æviágrip Jóns Jóns-
sonar bónda á Hafsteinsstöðum,
búið til prentunar af Jóni Mar-
geirssyni. Sveinn Sölvason á
Sauðárkróki, einn af fýrstu bíl-
stjórum í Skagafirði, segir frá
ýmsum atvikum, sem fyrir hann
komu við aksturinn á árunum
1928-1934. Þá er grein Tómasar
Tómassonar á Hvalnesi „Um
fiskveiðar í Skefilsstaðahreppi1
1842“, með formála eftir Gísla'
Magnússon. Er grein Tómasar
svör við spurningum Jónasar
Hallgrímssoanr í framhaldi af til-
lögu hans á fundi Bók-
menntafélagsins 25. ágúst 1838
þess efnis „að safna skyldi skýrsl-
um og öðrum gögnum til ná-
kvæmrar íslandslýsingar". Birt er
og bréf Jónasar og spurningar.
Loks eru svo nokkrar sagnir af
Magnúsi okkar sálarháska . Eru
þær skráðar af Árna Sveinssyni
fyrrum bónda á Kálfastöðum í
Hjaltadal.
-mhg
Umsjón: Magnús H. Gíslason
Þriðjudagur 26. júní 1984 ÞJÓÐVILJiNN - SÍÐA 7