Þjóðviljinn - 15.07.1984, Blaðsíða 6

Þetta hefur verið fallegt
sumar. Grasið gær, bóndinn
slær og sólin glampar á firðin-
um, sem ég hef dvalið við um
hríð.
Fyrir tæpum tvö hundruð
árum bjuggu um það bil 20
mannverur á lítilli eyju undir
hárri brekki innst við Eyja-
fjörðinn. Það vará hinni eigin-
legu Akureyri. í brekkunni
voru ræktaðar kartöflur, á eyr-
inni var verslað. Þar komst
danskur kaupmaður yfir lóð
og lét byggja á henni nokkur
hús í kringum verslun sína.
Kaupmaður þessi hét Kyhn
og í Sögu Akureyrar eftir Kle-
mens Jónsson er fátt um
hann að finna annað en að
hann hafi verið „einna
illræmdastur allra danskra
kaupmanna um það leyti.
Húsin, sem hann lét reisa
voru 1. krambúð, byggð 1793,
2. sláturhús, byggt 1795, 3.
íbúðarhús byggt 1795, 23 x
10 álnir. í því voru 2 stofur í
norðurenda til faktorsíbúðar,
eitt herbergi handa verslunar-
þjóni, og eitt handa beyki, búr
og eldhús. 4. Mörbúð, 5.
Sauðarétt og 6. Kamar.“
íbúðarhúsið stendur enn þann
dag í dag, og í hundrað ár hefur
það verið kennt við annan mann
en Kyhn og betur ræmdan hér í
bænum, Eggert Laxda! verslun-
arstjóra og kallað Laxdals-hús.
Hann var eínna atkvæðamestur
borgari á Akureyri á síðari hluta
19. aldar og fram á þá tuttugustu,
sat í bæjarstjórn í sautján ár og
átti hlut að mörgum framfaram-
álum. Hann er sagður hafa verið
gestrisinn maður og veitinga-
samur og í fyrrnefndri Sögu Ak-
ureyrar er ljósmynd úr Lax-
dalsgarði frá 1876 þar sem saman
eru komnir nokkrir fyrirmenn á
jakkafötum og sumir með hatt.
(Eggert Laxdal var móðurbróðii
Jóns Laxdal tónskálds). Þessii
kallar skemmtu sér mest við
drykkju og spil í heimahúsum,
spiluðu l’hombre (lomber) upp á
peninga og stundum tarok og
ekki er ósennilegt að einhvern
tíma hafi verið slegið í slag í Lax-
dalshúsi.
Öðru hverju var kvartað um að
sukksamt væri í bænum og laus-
læti mikið, stúlkur voru bendlað-
ar við notkun fóstureyðingar-
meðala og samræðissjúkdómar
skutu upp kollinum, sem ætíð
tókst þó að vinna bug á, en ýms-
um þótt tími til kominn að sporna
við fótum í þessum litla bæ, sem
hlaut kaupstaðarréttindi 1862
með 286 íbúa, en 1884 eru þeir
orðnir 639 og þá var ekki seinna
vænna að stofna stúku til að vinna
á móti syndinni. Goodtemplara-
reglan er stofnuð á Akureyri 10.
jan. 1884- Félagi Eggerts Laxdal í
Laxdalsgarði kringum 1786. Nokkrir mektarmenn samankomnir í garðinum.
Laxdalshúsi
Steinunn Jóhannesdóttír rœðir við Örn Inga
og Sverri Hermannsson ó Akureyri
bæjarstjórninni, Friðbjörn
Steinsson bókbindari og bóksali
var einn aðalhvatamaðurinn í því
máli og í húsi hans Friðbjarnar-
húsi sem einnig er viðgert og
friðað nú og stendur aðeins sunn-
ar í bænum en Laxdalshús, var
stúkan stofnuð.
Og hundrað árum síðar ganga
nýjir Laxdælir á fund Friðbjarn-
armanna og sækja um leyfi til að
veita rauð- og hvítvín í gamla hús-
inu Laxdals því í sumar eru aftur
komnir gestir í garðinn. Laxdals-
hús, sem átti sitt blómaskeið og
hrömunarskeið og sofnaði að
lokum alveg í nokkur ár hefur nú
verið vakið til lífsins á ný. Að því
er nokkur aðdragandi.
Gísli Jónsson menntaskóla-
kennari mun hafa átt frumkvæði
að því, að húsfriðunamefnd var
sett á íaggirnar á Akureyri fyrir
nokkmm árum eða 1977. Það
varð hlutverk nefndarinnar að
meta, hvaða hús skyldi vernda
fyrir niðurrifi og endurbyggja og
halda við á ábyrgð bæjarins.
Friðuð hús munu nú vera
fimmtán að tölu. Eitt þeirra er
Laxdalshús. í sex ár hefur verið
unnið að endurbyggingu þess
undir verkstjórn Sverris Her-
mannssonar trésmíðameistara og
listasmiðs. Fyrir hverja fúaspýtu,
hefur komið valinn viður á ný og
nú er verkinu brátt lokið.
Örn Ingi
Þá víkur sögunni til
sveinbarns, sem fæddist í
Norðurgötunni á Oddeyri í
stríðslok 1945. Strákur sparkaði
bolta og gerðist Þórsari eins og
aðrir Eyrarpúkar, seinna fór
hann í handboita og borðtennis
og fluttist á Brekkuna og tekur
þannig til orða að hann hafi aldrei
hreyfihamlaður verið. Ömmu
hans dreymi til nafns og hann var
skýrður Örn Ingi.
Örn Ingi er þekktur maður hér
í bæjarlífinu, einkum á sviði
myndlistar, en aðrir íslendingar,
þeir, sem enn opna fýrir útvarp
kannast einnig við manninn eftir
að Ríkisútvarpið tók sér fastan
bólstað á Akureyri fyrir tveim
árum. í fyrrasumar var hann
ásamt Ólafi H. Torfasyni með
fróðleiks og mannlífsþátt síðdeg-
is á sunnudögum, sem hét Spor-
brautin, í vetur gerði hann grein
fyrir listalífi á Norðurlandi í
laugardagsþætti Sigmars B.
Haukssonar.
Örn Ingi er maður, sem hugsar
hratt og framkvæmir í sama takti,
ef ekki enn hraðar. Um páskana
var hann að skoða gamla bama-
skólann, eitt friðuðu húsanna,
sem eru í endurbyggingu, í fylgd
byggingarfulltrúa bæjarins Jóns
Geirs Agústssonar, því hann var
haldinn þeirri hugmynd, að þar
ætti að verða myndlistarhús og
sýningarsalir, sem mikill skortur
er á í bænum. Hann sá að nokkuð
langt væri í land með gamla
barnaskólann en frétti, hvert
megnið af peningunum færi sem
nota skyldi til endurbyggingar
gamalla húsa, nefnilega í Lax-
dalshús. Þeir þangað.
Það var byggingarfulltrúinn,
sem opnaði fyrir honum, þegar
hann skutlaðist þar inn fyrir dyr í
fyrsta sinn. Og þá fékk hann
köllun. Hann fann að í þetta hús
vantaði ekkert nema fólk, hér var
staðurinn, þar sem það átti að
koma saman, hér átti það að eta
og drekka og vera glatt. Nú væri
komið hið gullna tækifæri til að
breyta bæjarbragnum, þetta hús
vildi hann opna og reka í því
skjólstæði fyrir mannleg sam-
skipti, hingað skyldu menn koma
til að sýna sig og sjá aðra, tjá sig,
troða upp, syngja, spila á hljóð-
færi, gleðjast, örvast, hneykslast.
0'

Eggert Laxdal verslunarstjórí (1846-
1923).
Hann gekk rakleiðis á fund
bæjarstjórnar og á þrem dögum
var málið afgreitt af henni, bæjar-
ráði og húsfriðunarnefnd. Hann
fengi húsið til leigu í eitt ár og gæti
orðið forstöðumaður slíkrar
stofnunar. Næst var að slá lán
fyrir húsgögnum og borðbúnaði
og hefja svo rekstur að loknum
lágmarks undirbúningi en leika
framhaldið dálítið af fingrum
fram því ekki skorti hann hug-
myndir.
Tveim mánuðum síðar, 9. júní
s.l. var svo Laxdalshús opnað
með pompi og prakt.
í Laxdalsgarði
Undirrituð sat við borð í garð-
inum í hópi annarra gesta daginn
fyrir Jónsmessu, þegar sólin sest
ekki, allra síst á Norðurlandi. Og
þennan dag skein hún sem oftar í
sumar brennandi heit og gerði sitt
til að bræða hjörtun, ef þau voru
ekki bráðin fyrir. Við innganginn
stóðu hestar og hestvagn, gamall
sveitavagn frá Jótlandi, og ekill
bauð fólki að vippa sér upp í og
koma í ökuferð norður að Sam-
komuhúsinu og inn Fjöruna gegn
vægu gjaldi. Inni í húsinu var
Hringur Jóhannesson að opna
sýningu á nýjum myndum beint
úr vinnustofunni í Aðaldalnum. í
eldhúsinu stóðu tveir listamenn í
kokkaklæðum og bökuðu pönnu-
kökur á glænýrri gaseldavél.
Annar var Öm Ingi sjálfur, hinn
Gulaugur Arason rithöfundur.
Þegar hæfilegt þótti, steig Þráinn
Karlsson leikari upp á hvítmálað
leiksvið undir svörtum vegg og
hóf upp raust sína. Hann las
nokkur ljóð eftir Heiðrek Guð-
mundsson. Síðan tók gamla
skáldið sjálft til máls og flutti
áður óbirt ljóð. Næst fengu þjón-
arnir hvíld frá framreiðslustörf-
um og stigu upp á pallinn með
hljóðfæri sín. „Hvað em baka-
rakonurnar að fara að gera?“,
spurði litla dóttir mín og renndi
sér á rassinum niður grasbrekk-
una. í því lögðu þær fiðlurnar
undir vangann og hófu að leika
Mozart. Þær voru á svörtum kjól-
um með rauðri bryddingu og
hvítar svuntur og heita Magnea
Guðmundsdóttir kennari við
Tónlistarskóla Akureyrar og
Halldóra Arnardóttir nemandi
við skólann og þriðji meðlimur í
þjónatríóinu er Oliver Kentish
cellóleikari og tónlistar kennari,
enskur að þjóðerni en búsettur
hér. Að lokum tróðu upp 5 gell-
ur, þar af ein karlkyns undir
kjólnum og sungu nokkrar gam-
anvísur um þekkta borgara
bæjarins. Þær voru tilheyrandi
áhugaleikhópi Laxdalshúss sem
kallast Svartfugl og heita Margrét
Blöndal Björnsdóttir, Sigríður
Pétursdóttir, Hólmfríður Bjarna-
dóttir, Eva Albertsdóttir og Her-
mann Arason.
Allt var þetta hin notalegasta
skemmtun með kaffinu og lysti-
legum pönsunum og á heimleið
upp Gilið og Brekkuna hugsaði
ég með mér, að fáir veitingastaðir
gætu státað af jafn listamanns-
lega vöxnu starfsliði. Ég ákvað að
reyna að ná tali af pottinum og
pönnunni í fyrirtækinu næst, þeg-
ar ég kæmi til bæjarins.
Það gerði ég svo 10 dögum síð-
ar.
Viðrœður um nótt
Örn Ingi, sem vinnur myrkr-
anna á milli, og myrkur er ekkert
um þessar mundir, bauð mér að
velja, hvort ég ræddi við hann
fyrir allar aldir eða eftir lokun
undir miðnætti. Ég valdi síðari
kostinn, og þegar ég mætti upp úr
ellefu stóð hann við vaskinn og
þvoði upp, en ég tók viskustykki
og þurrkaði.
Þannig hófst viðtalið og okkar
fyrstu kynni.
Talið barst umsvifalaust að
bollunum, glösunum og hnífa-
pörunum, sem við vorum að þvo
og þurrka, af því uppþvottavélin
hafði varla undan. Formið á þess-
um hversdagslegum hlutum er
stundum ákaflega fagurt og það
er það í Laxdalshúsi enda valið af
kostgæfni og í samráði við einn
frægasta atvinnusælkera lands-
ins. Þegar síðustu gestirnir höfðu
litið við hjá okkur og boðið góða
nótt, settumst við með kaffi í
þessum fallegu bollum við borð,
þaðan sem við sáum út á spegils-
skyggndan fjörðinn. Á borðun-
um voru vasar með fífu. Örn Ingi
hafði sjálfur rennt vasana úr furu,
því hann hefur rennibekk undir
höndum og hefur gaman af að
handleika tólið. Hann prófar allt,
rennir vasa og engir tveir eru
eins, hann eldar matinn, hefur
búið til óteljandi pottrétti, síðan
hann var einu sinni með sýningu í
Reykjavík og komst að raun um
að þar voru karlmennirnir í lista-
mannakredsunum allir að hræra í
pottunum. Eftir það stúderaði
hann kokkabækur í hálfan mán-
uð og hófst svo handa. Nú er
hann kokkur í Laxdalshúsi og
heyrt hef ég að ekki séu allir at-
vinnukokkar í stéttinni jafn hrifn-
ir af því. En maturinn ku smakk-
ast.
Ég reyni að átta mig á þessum
lágvaxna kvika manni, sem virð-
ist hafa óþrjótandi hugmyndaflug
og ótrúlega orku, sem varla er
beisluð nema til hálfs. Enda seg-
ist hann hafa meiri áhuga fyrir því
að virkja mannsandann en stór-
ár, hann sér meiri ástæðu til að
reisa mannver en álver við
Eyjafjörð.
Hann segist hafa verið með í
öllu í myndlistinni hér á Akureyri
á seinni árum. Myndlistarfélagi
Akureyrar, sem dó, Myndhópn-
um, félagsskap áhugamálara,
Menningarsamtökum Norður-
lands, sem voru stofnuð til að
dreifa listinni, miðla upplýsing-
um og tækifærum, en gerir ekki
meira en að tóra og hann kallar
þetta allt hálfgerð líkkistumál og
það leynir sér ekki að fram-
kvæmdaleysið er ekki við hans
skap. „Mér finnst ömurlegt að
gera ekki hlutina strax“, segir
hann. Ég spyr hann um Rauða
húsið og félagsskapinn, sem stóð
að því. Nei, þar var hann ekki
með. „Það voru yngri krakkar,
en þau eru sniðug.“ Hann segist
líka hafa reynt gjörninga, sem
enginn kollega utan einn kom að
sjá. Og hann hefur reynt fleira til
að auðga sýningar sínar, stundum
hefur hann verið með músik á
þeim. Hann dreymir um breiða
menningarstarfsemi, þannig ætl-
ar hann að hafa það í Laxdals-
húsi. Píanóið er komið, fram-
reiðslufólkið hefur hljóðfærin
meðferðis, á borðunum eru ljóð,
borðljóð, eitt nýtt ljóð í hverri
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. júlí 1984