Þjóðviljinn - 15.01.1985, Blaðsíða 5

Fólk eða fiskhausar
Það hefur verið verkefni
stjórnmála undanfarinna ára-
tuga, að móta hér samfélag sem
stuðlar að velferð fólksins. f því
skyni hafa verið sett á fót kerfi,
svo sem skólakerfi, heilbrigðis-
kerfi og almannatryggingakerfi.
Þau eiga að verja þegnana gegn
fákunnáttu, sjúkleika og fátækt.
Á beinan og milliliðalausan hátt
er viðfangsefni þessara kerfa
manneskjan, öryggi hennar,
hamingja og velferð.
Á þessum sömu árum höfum
við líka komið okkur upp annars
konar stofnunum og kerfum.
Þótt lokatakmark þeirra flestra
sé líklega bættur hagur einstak-
lingsins, er munurinn sá að við-
fangsefni þeirra eru önnur og
leiðin til lokatakmarksins lengri.
Af slíkum toga eru t.d. búnað-
arfélag og fiskifélag, ferskfiskmat
og Orkustofnun svo nokkur
dæmi séu nefnd. Þörf eða réttlæt-
ing þess háttar stofnana er
gjarnan bundin ákveðnum að-
stæðum. Landssmiðja var t.d. á
sínum tíma eðlileg lausn til að fást
við verkefni í samgöngu- og at-
vinnumálum, sem enginn annar
réði við. Innkaupastofnun ríkis-
ins er einnig arfur frá þeim tíma
er þekking á vörum og verði var á
fárra höndum, verslun var háð
alls kyns takmörkunum og
innkaupastörfin sjálf voru tíma-
frek og kröfðust sérþekkingar,
sem færri höfðu en nú.
eftir Guðmund Einarsson
Menn hafa orðið
þrœlar stofnana-
hugsunar-
háttarins og eru
hœttir að greina
sundur umbúðir
og innihald.
Umbúðir
og innihald
Ef við lítum í kringum okkur í
dag er augljóst, að menn hafa
orðið þrælar stofnanahugsunar-
háttarins, og eru hættir að greina
í sundur umbúðir og innihald.
Það gleymist að stofnanirnar áttu
að vera tæki til að ná takmarki.
Spítalar áttu að vera tæki til að ná
takmarkinu að bæta heilbrigði
þjóðarinnar og búnaðarfélagið
átti vafalaust að vera tæki til að
ná því takmarki, að hér yrðu
framleiddar sem ódýrastar land-
búnaðarvörur.
En smám saman hefur stofnun-
in orðið ímynd takmarksins. Til
að bæta heilbrigði þjóðarinnar er
ausið fé til spítalanna og tillögur
um breytingar á rekstursfyrir-
komulagi búnaðarfélags eru túlk-
aðar sem árás á landbúnaðinn.
Menn gera lítið af því að skyg-
gnast inn í umbúðirnar. Þeim er
viss vorkunn, því þá verður yfir-
leitt allt vitlaust. Stjórnmála-
flokkar, sem telja sig skapara
stofnananna, standa um þær vörð
og hlutaðeigandi hagsmunafélög
sömuleiðis. Þegartilraunireru þó
gerðar til endurskoðunar virðist
aðal áhuginn enn beinast að um-
búðunum fremur en innihaldinu.
Þannig hafa verið gerðar athug-
anir á rekstarfyrirkomulagi
Orkustofnunar og Landsvirkjun-
ar. Menn spyrja ótal spurninga
um fjölda starfsmanna og fyrir-
komulag skrifborða. En það fer
minna fyrir spurningum um hvort
þær séu vísindalega traustar,
hvort þær hafi innbyggt eða utan-
aðkomandi gæðaeftirlit og hvern-
ig það eftirlit reynist.
Á sama hátt mætti spyrja
spurninga um skólakerfið. Hver
er sök þess á ástandi íslensks
þjóðarbúskapar? Er öruggt mál
að öll verstu vandamál þess séu
fjármálalegs eðlis? Er t.d. öruggt
eða h'klegt að það eina sem held-
ur niðri rannsóknum í Háskólan-
um sé fjárskortur?
Gætum
bróður okkar
Annað hefur gerst. Menn líta á
Framhald á bls. 6
Þjóðviljinn og utanríkismálin
í kjölfar áramótanna hefur
mátt kenna mjög undarlegrar
slagsíðu á áherslu Þjóðviljans, í
skrifum um utanríkismál. Þessi
slagsíða veldur fleirum en mér
áhyggjum yfir því hvert Þjóðvilj-
inn er yfirleitt að stefna í skrifum
um utanríkismál. Utanríkismálin
hafa hingað til ekki verið beinlín-
is minn geiri, hvað varðar pólitísk
umfjöllunarefni, en umrædd
slagsíða á blaðinu í kjölfar ára-
mótanna og vægast sagt vafa-
samir áherslupunktar knýja mig
til að grípa penna í hönd.
í þessu sambandi vil ég benda á
greinar eins og grein Árna Berg-
mann um Afganistan þar sem
harmað er afskiptaleysi vinstri
manna af mótmælum gegn veru
Sovétríkjanna þar. Ég vil benda á
grein Margrétar Björnsdóttur
undir fyrirsögninni „Þurfa utan-
ríkismál að sundra félagshyggju-
fólki?“, en þessi grein felur í sér
fráhvarf frá þeirri stefnu, sem ís-
lenskir sósíalistar hafa fylgt í ára-
tugi varðandi baráttuna fyrir úr-
sögn íslands úr Nató. Ennfremur
vil ég benda á viðtal við þann ít-
alska Giovanni Berlinguer í
sunnudagsblaði Þjóðviljans, þar
sem haft er eftir þessum þokkap-
ilti, að einhliða úrsögn einstakra
ríkja úr Nató myndi auka á
spennuna í heiminum og væri þar
af leiðandi neikvætt fyrirtæki.
Hvað er að gerast?
Þess vegna spyr ég og fleiri:
eftir Guðmund J. Hallvarðsson
Er baráttumálið
um úrsögn íslands
úrNatóekki
lengur talið jafn
œskilegt og áður,
að mati
Þjóðviljans?
Hvað er að gerast á Þjóðviljan-
um? Eru allir að verða vitlausir
eða hvað? Hvað þýða þessar
áherslubreytingar blaðsins nú í
kjölfar áramótanna? Ere.t.v. svo
komið fyrir málgagni „þjóðfrels-
is, sósíalisma og verkalýðshreyf-
ingar“, að gamla baráttumálið
um úrsögn Islands úr Nató sé
ekki lengur talið jafn æskilegt og
áður var, að mati ritstjórnar
Þjóðviljans? Eða eru e.t.v. á-
kveðin öfl innan ritstjórnar og
flokks þeirrar skoðunar, að
gamla baráttumálið um úrsögn
Islands úr Nató muni ekki gera
flokkinn að nægilega eftirsóknar-
verðum samstarfsaðila „félags-
hyggjuaflanna“? Skortir flokkinn
e.t.v. áþreifanlegan miðju-
„karakter" fyrir næstu kosning-
ar?
Mörgum munu eflaust finnast
þessar spurningar í hæsta máta
ósmekklegar og bera vott um dyl-
gjur gagnvart félögunum og vafa-
saman þegnskap. Því er til að
svara, að mér hafa hreinlega blö-
skrað þessi skrif, sem hefur verið
hellt yfir mann að undanförnu.
Með þessari grein ætla ég ekki að
kveða upp neinn stóradóm yfir
því fólki, bæði á Þjóðviljanum og
í flokknum, sem greinilega er
afar öndvert mér í skoðunum um
þessi mál. Eg vil hinsvegar fá að
vita hvað veldur þessari áhcrslu-
breytingu einkanlega hvað varð-
ar Nató. Er hér um mótaða stefn-
ubreytingu að ræða á ábyrgð
ábyrgra stofnana flokks og blaðs?
ÁB og
Sovétríkin
Annar ritstjóri Þjóðviljans,
Árni Bergmann, skrifar pistil í
kjölfar áramótanna um Afganist-
an og virðist tilefnið vera mót-
mælastaða nokkurra íhalds-
manna fyrir utan sovéska sendi-
ráðið, en þessi mótmælastaða var
afskaplega fámenn og virðist ÁB
hafa sérstakar áhyggjur út af því.
Skrif ÁB á undaníörnum árum
um málefni Sovétríkjanna hafa
farið sérstaklega í taugarnar á
mér og raunar valdið mér stund-
um bæði þunglyndi og leiða. Það
sem mér finnst hafa einkennt
þessi skrif fyrst og fremst er ekki
mótuð pólitísk greining á sovéska
samfélaginu, ekki mótuð pólitísk
stefna og afstaða á grundvelli
hennar, heldur huglæg, persónu-
leg afstaða ÁB sjálfs og það er
RAUÐ
HETIA
Freyjukaffi
íslendingar eru sem kunnugt er
snautlega tregir til kirkjusóknar.
Hins vegar hefur hið yfirskilvit-
lega, og órannsakanlega, lengi
fangað hugi þeirra, og ófáir eru
þeir landar, sem eytt hafa
hrollvekjandi sælustundum við
andaglas eða á miðilsfundi. Boð-
endum guðsótta og góðra siða
hefur því gengið vonum framar,
að fá þjóðina til að una þeirri at-
hyglisverðu staðhæfingu, að veg-
ir guðs séu órannsakanlegir. Svo
einlæg er þjóðin, í aðdáun sinni á
hinu óskiljanlega, að hún lætur
sér fátt um vegi þessa heims finn-
ast. Menn skulu þess vegna ekki
Iáta sér bregða, þó henni þyki
lítið til flókinna krákustíga við-
skiptaheimsins koma, enda þykir
þeim, sem rata um það völundar-
hús, einatt skynsamlegast að
vitna til hins órannsakanlega.
Oddvitar Sambands íslenskra
samvinnufélaga hafa um árabil
séð þjóð sinni fyrir verulegum
hluta þess kaffis sem hún hefur í
lífsgleði sinni neytt. Kaffibrenns-
lu Akureyrar, sem að sögn kunn-
ugra er í eigu SÍS og Kaupfélags
Eyfirðinga, hefur verið falið að
brenna baunir og mala, en SÍS
hefur aftur á móti séð um inn-
flutninginn frá Brasilíu, fyrir hóf-
lega þóknun. Komið hefur í ljós
að Brasilíumenn eru miklir sóma-
menn í viðskiptum, og veita ríf-
legan rabbat, sé vel að þeim far-
ið. Ef keypt eru hundrað tonn af
baunurr. eitt árið, má sem hægast
reikna með fjörutíu tonnum fyrir
ekkert á því næsta, þannig að
drekka megi fjóra af hverjum tíu
bollum frítt. En vegleysur við-
skiptanna eru því miður næsta
torgengnar, og vandrataðar.
Þannig reyndist lengi ókleift að
koma hinum ríflega afslætti Bras-
ilíumanna frá SÍS til Kaffibrenns-
lu Akureyrar. Undir farsælli
handleiðslu skattrannsóknar-
manna hefur þetta nú lukkast, að
mestu. Leiðin frá Kaffibrenns-
lunni til neytandans er á hinn
bóginn fullkomlega lokuð, og
segja þeir sem til þekkja að svo
muni verða áfram. Af þessu til-
efni hafa illa þenkjandi kaffiunn-
endur rifjað upp kaup Sambands-
ins á Fiskiðjunni Freyju, á fjörð-
um vestur, en þá tókst leiðtogum
samvinnumanna að töfra fram á-
litlega summu til kaupanna, úr
„sérsjóðum“ samvinnuhreyfing-
arinnar. Til eru þeir sem þykjast
sjá samhengi milli svona atburða,
og hafa stungið upp á því að sam-
vinnumenn minnist fimm ára
höfðingsskapar Brasilíumanna,
með því að nefna Bragakaffið
framvegis „FREYJUKAFFI".
Þriðjudagur 15. januar 1985 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5