Þjóðviljinn - 24.01.1985, Blaðsíða 8

FURÐUR
Minnkandi....
, Framhald af bls. 7
lega var ætlað. Þannig komu ýms-
ar hliðarverkanir í ljós á sumum
lyfjunum. Interferon veldur til að
mynda hita í sjúklingum (fyrir nú
utan að nú er ljóst að það er frá-
leitt það undralyf í baráttunni
gegn krabbameini sem talið var).
Og vaxtahormónið, sem svo
miklar vonir voru bundnar við,
veldur aukaverkunum í nægi-
legum mæli til að bandarísk yfir-
völd hafa neitað Genentesch að
setja það á markaðinn, fyrr en að
undangengnum enn meiri próf-
unum.
Framleiöslu-
erfiðleikar
Þá hefur líka komið í ljós, að
það er mun erfiðara en ætlað var
að hefja fjöldaframleiðslu á lyfj-
unum, þó tilraunaframleiðslan
gengi vel inná rannsóknarstofun-
um.
E. coli bakterían, sem átti að
nýtast sem „verksmiðja“ fyrir líf-
tæknilega lyfjaframleiðslu, hefur
til dæmis ýmsa galla sem ekki
voru þekktir. Þannig er nú ljóst,
að prótein sem eru framleidd í
henni undir stjórn innlimaðrar
genaúrklippu glata því þrívíddar-
formi sem þau hafa í mannsfrum-
unni. En það er oft nauðsynlegt
til að próteinið hafi tilætluð áhrif.
Þetta getur valdið því að áhrifin
verða önnur, eða engin. Þetta má
laga með sérstökum aðferðum í
tilviki smárra próteina, einsog
insúlíns, en er ómögulegt að gera
við stór prótein á borð við hin
fyrmefndu blóðstorkunar- og
þynningarefni.
Þess utan á E. coli það sam-
merkt með öllum öðrum bakterí-
um, að hún hefur ekki ensím sem
þarf til að framleiða sykrur sem
tengjast mannspróteinum og geta
verið nauðsynlegar fyrir virkni
þeirra. Þetta veldur því, að ýmis
prótein mun ekki veða hægt að
framleiða með aðferðum erfða-
fræði og líftækni í bakteríum. Það
þarf því að grípa til ræktunar dýr-
afruma, sem gætu þá orðið að
svipuðum „verksmiðjum" inni á
rannsóknarstofum. Dýrafrumur
eru hins vegar margtfalt erfiðari í
ræktun en bakteríur og þetta hef-
ur leitt til þess að mörg fyrirtækj-
anna munu heltast úr lestinni.
Meiri stuðning
í svipinn eru vísindamenn því
ekki jafn bjartsýnir og áður á
möguleika líftækni, að minnsta
kosti ekki við framleiðslu þeirra
lyfja sem hér hafa verið getið.
Hér á landi hafa líka heyrst varn-
aðarorð í þá veru að menn skuli
gæta hófs í bjartsýni á íslenska
líftækniframleiðslu.
Það er hins vegar ástæðulaust
annað en láta reyna til þrautar á
nýjar greinar einsog líftækni og
fiskeldi hér á landi. Það sem aðr-
ar þjóðir geta ættum við líka að
geta, ef rétt er á málum haldið.
En þá verður líka að styðja betur
við bök þeirra sem inna af hönd-
um frumrannsóknir á þessum
sviðum. Til þess að vinna gull
þarf fýrst að grafa námuna, og
það kostar fjármagn. _ö§
Kjarnorkuvopn
Geimvamarkerfi
Bandaríkjamanna
gagnslaust?
Sovéskir vísindamenn taldirgeta framleitt vopn sem
eyðafyrirhuguðum geimvarnarbúnaði Bandaríkja-
manna nœsta auðveldlega
Sovétmenn ráða yfir tækni-
þekkingu, sem hægt væri að nota
með tiltölulega ódýrum hætti til
að óvirkja varnarkerfi Banda-
ríkjanna, sem Reagan hjónin
vilja koma fyrir úti í geimnum.
Þetta kemur fram í skýrslu sem
gefin var út í þessum mánuði af
Friðarrannsóknarstofnuninni í
Stokkhólmi. Skýrslan byggist á
greinagerð mjög virtra sovéskra
vísindamanna.
Hinir sovésku vísindamenn
gera ráð fyrir, að varnarkerfi
Bandaríkjanna muni byggjast á
leiservopnum, sem ættu að eyða
aðkomandi sovéskum sprengj-
um. Þeir telja líklegast að leiser-
arnir myndu verða vetnisflúoríð
leiserar, en þeir eru mjög orku-
miklir. Hver slík stöð yrði að lík-
indum 800 tonn að þyngd og
myndi þurfa um 40 ferðir geim-
skutlu til að koma henni í
gang(!).
Sovésku sprengjurnar myndu
hafa sérstaka vörn gegn leiserum,
og gætu sjálfar leitað uppi skot-
markið, þ.e. leiserstöðvamar í
geimnum, þær myndu svo eyði-
leggja stöðvarnar með því að
springa í grenndinni.
Eitt af því sem kemur mest á
óvart í skýrslunni er, að talið er
að Sovétmenn geti komið sínu
kerfi upp fyrir einungis 1 til 2
prósent af því verði sem vamar-
búnaður Bandaríkjamanna kost-
ar.
f fljótu bragði sýnist sem þetta
bendi til þess, að geimvarnarbún-
aður Bandaríkjamann, sem
Reagan hefur slegið sér töluvert
upp á síðustu mánuði, sé vita
gagnslaus. Sovétmenn geti hæg-
lega eyðilagt notagildi hans, og
það með litlum tilkostnaði.
-ÖS
Elaine McGregor er 13 mánaða gömul. Hún fæddist með vansköpuð augu. í fyrstu héldu læknar að um arfgenga
vansköpun væri að ræða en engar heimildir eru fyrir viðlíka galla í ættum hennar. Síðar beindist grunurinn að
tioxinmengun. Móðirin Mary er með á myndinni.
England
Veldur mengun
blindu
í ungbömum?
Börn foreldra í grennd við
efnaverksmiðjur hafa fœðst með
vansköpuð augu. Hundruð nautgripa
dóu líka. Er eitrun um að kenna?
A síðasta ári kom í ljós, að
fimm börn sem fæddust í grennd
við umdeilda efnaverksmiðju í
Stirlingshire, Englandi, höfðu
vansköpuð augu. Sökum van-
sköpunarinnar eru börnin að
meira eða minna leyti blind.
Fjögur börn, sem fæddusr ná-
lægt mjög svipaðri verksmiðju í
eigu sama fyrirtækis (Re-Chem)
sem staðsett er í Wales, þjást af
svipaðri vansköpun. Sum þessara
barna munu aldrei fá sjónina.
Hundruðir nautgripa í ná-
grenni fyrrnefndu verksmiðjunn-
ar dóu jafnframt með óskýrðum
hætti, og íbúarnir í grenndinni
telja mengun frá verksmiðjunni
orsökina. Enn hefur þó ekki
fengist opinber rannsókn á mál-
inu.
f báðtflk verksmiðjunum falla
til hættuleg klórsambönd, sem
eru eyðilögð með því að brenna
þeim í til þess gerðum ofnum. En
séu þau ekki brennd með réttum
hætti er mögulegt, að til verði
eitrið díoxín, sem leiddi til mik-
illa meiðsla og vansköpunar
fóstra í slysinu sem varð í Sevesó
á Ítalíu árið 1976. Díoxín hefur
nú fundist í jarðvegi við báðar
verksmiðjurnar. Forráðamenn
verksmiðjunnar halda hins vegar
fram, að díoxínið sé ekki í meira
mæli þar en víða annars staðar og
vísa á bug ásökunum um að van-
sköpun ungbarnanna stafi af
efnamengun frá þeim -ÖS
Kartöflur
Innbyggð vönTgegn veirum
Blaðlýs geta flutt bráðskœðar veirur yfir á kartöflujurtina. Villt afbrigði af kartöflu
framleiðir efni sem fœlir blaðlýs burt. Tekist hefur að flytja genið yfir í œtiskartöfluna
Sérstakar blaðlýs herja stund-
um á kartöflujurtina og geta bor-
ið með sér bráðskæðar veirur,
sem valda sjúkdómum í kartöflu-
plöntum. Fyrir kemur að heil
uppskera glatast af völdum veir-
anna.
í rannsóknarstöð í Cambridge,
er nú unnið að því að þróa sér-
stakt afbrigði af kartöflujurtinni,
sem hefur innbyggt varnarkerfi
gegn blaðlúsunum, sem byggist á
fæliefni sem er framleitt í villtu
afbrigði af kartöflujurtum.
Margar plöntur mynda efni (E-
beta-farnesene), sem er nákvæm-
lega eins og sérstakt boðefni, sem
blaðlýs í hættu gefa frá sér til að
vara aðrar blaðlýs við. Lýsnar
sem nema efnið skunda þar með
hið skjótasta á brott.
f Bólivíu vex villt afbrigði kart-
öflujurtarinnar sem framleiðir
óvenju mikið af fæliefni blaðlús-
anna, og hefur sérstök slímug hár
sem standa út úr stilk og blöðum,
þakin efninu. Nú hefur vísinda-
mönnum í Cambridge tekist að
flytja gen, sem stjórna myndun
hættuefnisins, úr hinu villta af-
brigði yfir í venjulegar kartöflur.
Hins vegar fylgir enn sá ókostur,
að ýmsir miður æskilegir eigin-
leikar fylgja genflutningnum.
Þó er talið að von bráðar takist
að komast fyrir ókostinn og þá
verður afraksturinn kartöflujurt,
sem hefur innbyggt efnafræðilegt
varnarkerfi gegn blaðlúsum og
þar með tilheyrandi veirusjúk-
dómum.
-ÖS
• SfcftA - t>JÓÐVtUMN