Þjóðviljinn - 26.03.1985, Blaðsíða 8

Stórmerkur fundur í París:
Sjálfstæðishetjur skrifuðu á
frumeintak Gaimardmynda
MANNUF
Dyrhólaey í ferðabók Pauls Gaimards: Inn á sumar myndir var bætt fólki og fénaði.
Dr. Sigurður Jónsson fann bókina
og greiddi fyrir mörg kýrverð
París - Frá
fréttaritara
Þjóðviljans
í febrúar sl. komust þau dr.
Sigurður Jónsson, líffræðingur í
París, og kona hans á snoðir um
að eintak nokkurt af þeim
myndaatlasi, sem fylgdi hinu
mikla verki Pauls Gaimards um
Islandsleiðangur hans árið 1836
væri á boðstólum hjá fornbóka-
sala í Parísarborg.
Arum saman höfðu þau verið
að svipast um eftir þessu verki,
sem nú er orðið mjög sjaldgæft
því að ýmisr fornbókasalar hafa
haft þann sið að rífa myndaatlas-
inn í sundur og selja hverja kop-
arstungu fyrir sig. En þeim hafði
til þessa ekki tekist að fá nema
lítil brot af verkinu.
Gestabók
í veislu
Við athugun kom í Ijós, að fyrr-
nefnt eintak af myndaatlasinum
var óvenjulegt fyrir ýmissa hluta
sakir. í því voru aðeins áttatíu og
fjórar koparstungur, en í atlasin-
um, sem kom út í tveim hlutum á
árunum 1842 og 1844, voru 148
myndir og auk þess voru þær að
sumu leyti frábrugðnar kopar-
stungum þessarar frumútgáfu. Á
síðasta blaði bókarinnar höfðu
svo þrjátíu og tveir íslendingar
skráð nöfn sín, meðal annarra
Jónas Hallgrímsson, Grímur
Thomsen, Páll Melsteð, Por-
leifur Repp og Finnur Magnús-
son. Neðst á blaðinu var áletrun
Gaimards sjálfs sem tók af allan
vafa um uppruna þessa nafna-
lista: „Fundur íslendinga í Kaup-
mannahöfn undir forsæti prófess-
ors Finns Magnússonar 16. janú-
ar 1839“
Er því ljóst að Gaimard hefur
haft þetta eintak myndaatlasins
með sér í veisluna, sem íslending-
ar héldu honum, og þar sem Jón-
as Hallgrímsson las kvæði sitt
„Til herra Pauls Gaimards“ —
„Þú stóðst á tindi Heklu hám og
horfðir yfir landið fríða...“ Hefur
hann notað eintakið sem eins-
konar gestabók og látið við-
stadda skrifa nöfn sín á það.
Prófarkir
mynda?
Sigurður Jónsson festi kaup á
eintakinu þótt það kostaði að
hans sögn „mörg kýrverð“ og leit
fréttamaður Þjóðviljans til hans í
París sl. sunnudag til að skoða
það.
Dr. Sigurður sagði, að margt
væri óljóst um uppruna eintaks-
ins og feril. Hið mikla verk um
íslandsferð Gaimards, sem varð
alls tólf bindi, var sent áskrifend-
um smám saman og kom mynd-
aatlasinn þannig út í smáheftum
áður en hann var gefinn út í end-
anlegri mynd árin 1842-1844.
Greinilegt er, að þetta eintak hef-
ur verið tilbúið í janúar 1839, en
ekki er hægt að sjá það með
neinni vissu, hvers vegna það var
sett saman. Sennilega hefur það
að geyma þær koparstungur, sem
þá voru tilbúnar, og má vera að
Paul Gaimard hafi notað það sem
einskonar sýniseintak til að
kynna verkið. Á seinni kopar-
stungunni hefur hann skrifað „til-
búin til prentunar" og bendir það
til þess að einhverjar myndirnar í
Haraldur Sigurðsson:
Rannsóknar-
áhugi og
heims-
veldapot
Þetta er vissulega merkur fund-
ur og ég held það hafí t.d. ekki
verið Ijóst neinum manni hér,
hvernig myndunum hefur verið
breytt frá upphaflegri gerð.
Svo segir Haraldur Sigurðsson,
sem annaðist síðustu íslensku út-
gáfu myndanna úr Gaimards-
leiðangrinum.
í auglýsingum um verkið, sagði
hann ennfremur, er gert ráð fyrir
því að myndirnar verði alls um
250, en þær urðu aldrei nema
rösklega 200. Hvort sem það hef-
ur farist fyrir að gera einhverjar
þeirra, eða þá að stjórnarskiptin
1848 hafi komið í veg fyrir að all-
ar myndirnar birtust, eins og ég
hef verið að giska á stundum. (Þá
var Louis Phillippe steypt af
stóli.) En þetta mikla tólf binda
verk var að koma út allt til 1851.
- Hvað heldurðu, að Frakkar
hafi ætlað sér með þessum mikla
leiðangri og glæsilegri útgáfu-
starfscmi um hann?
- Menn höfðu reyndar á þess-
um tíma mikinn áhuga á land-
eintakinu kunni að vera nokkurs
konar prófarkir. Enginn vafi
leikur á því að þetta eintak hefur
verið í eigu Gaimards sjálfs, en
um feril þess síðar er ekki vitað.
Breytingar
Dr. Sigurður Jónsson benti á
það, að ýmsar koparstungur í
þessu eintaki, sem kalla má
„frumeintak" verksins, hefðu
orðið fyrir breytingum þegar þær
loksins birtust í endanlegri gerð.
Til dæmis hefði fólki og skepnum
verið bætt inn í landslagsmyndir.
Taldi hann þetta sanna, að höf-
undur koparstungnanna,
Auguste Meyer, hefði aðeins gert
skissur á íslandi sumarið 1836
(sem var rigningarsumar) og fyllt
Haraldur: Myndirnar urðu aldrei eins
margar og lofað var.
könnun og rannsóknum. En það
er ekkert efamál, að Frakkar eru
um ieið að hugsa um fiskveiði-
hagsmuni sína og þeir áttu síðar,
um 1860, eftir að fara þess á leit
að koma hér upp einskonar ný-
lendu til þeirra hluta. Á bak við
marga rannsóknarleiðangra ald-
arinnar var einatt hreinn og beinn
imperíalismus, þetta fléttaðist
gjarna saman.
-áb.
þær svo út í París. Þess vegna
væru skepnurnar stundum öðru-
vísi en gengur og gerist á íslandi:
sauðfé með langan dindil og kýr
yfirleitt skjöidóttar og hyrndar
eins og kúakyn í Normandie.
Listinn góði
Ekki er ólíklegt, að nafna-
listinn gefi ýmislegt til kynna um
samkvæmið 16. janúar 1839, sem
er nátengt sjálfstæðisbaráttu ís-
lendinga. Það er til dæmis athygl-
isvert, að Gaimard kallar það
„fund“. Svo er einnig vert að gefa
því gaum, að íslendingar skrifa á
eftir nöfnum sínum fæðingardaga
og staði og stangast þær upplýs-
ingar stundum á við það sem ann-
ars staðar er sagt.
Aðalgeir Kristjánsson:
Island
var mjög
í tísku
Það er erfitt að segja um það
hve merkur þessi fundur er, sagði
Aðalgeir Kristjánsson skjala-
vörður. Vitanlega eru nýjar
myndir úr Gaimardleiðangrinum
kærkomin viðbót við það sem
þekkt var. Og þetta plagg úr sam-
kvæminu í Höfn er ágæt heimild
um það hverjir voru þar og hverj-
ir ekki.
- Hvað voru menn að tala um í
þessu samkvæmi?
- Hvað annað en að þakka Gai-
mard, áttu við það? Eg veit það
ekki. ísiand var mjög í tísku í
tengslum við rómantík og forn-
aldarstefnu, menn höfðu allskon-
ar hugmyndir t.d. um að stofna
hér merka akademíu og þar fram
eftir götum. Fornritin voru að
koma út á latínu og kynntust
þeim ýmsir merkir menn, til
dæmis er talið að Walter Scott
hafi lesið sögurnar á latínu og sjá-
ist þeirra merki í sögulegum
skáldsögum hans. Manni sýnist
að menningaráhuginn hafi ráðið
mestu um þetta leyti. Ef að
Frakkar hafa verið með spekúla-
Jónas Hallgrímsson er til dæm-
is venjulega talinn fæddur árið
1807 en á listanum stendur
skýrum stöfum „fæddur 16. nóv-
ember 1808“. Slíkt misræmi er
nokkuð algengt á þessum tíma og
stafar það af því, að kirkjubækur
voru oft ilia færðar og óná-
kvæmar.
Við íslendingar í París höfum
verið að ræða um það, að á þessu
ári eru hundrað og fimmtíu ár síð-
an farinn var undirbúnings-
leiðangur til íslands fyrir leiðang-
urinn mikla 1836. Væri ekki úr
vegi að íslendingar gæfu nú út í
bókavinaútgáfu hið mikla verk
allt, sem út kom eftir leiðangur-
inn, og er algjörlega einstakt í
sinni röð. EMJ.
Aðalgeir: Þetta er kærkomin viðbót
sjónir um aukin áhrif hér, þá hef-
ur það helst verið tengt þorskin-
um, aðstöðu til að veiða hér. En
Dýrafjarðarævintýrið, þegar þeir
vilja koma hér upp mikilli veiði-
stöð, það er svo tveim áratugum
síðar. Og þá er ekki gott að segja,
hvort leiðangur eins Gaimards sé
einhver upptaktur að því.
En síðar voru Frakkar mjög
greinilega að leitast við að færa út
kvíarnar hér eins og Dýrafjarðar-
ævintýrið sýnir. Ég hef stundum
verið að velta því fyrir mér, að ef
við hefðum fengið það sem við
vildum á Þjóðfundinum 1851 þá
hefðum við upp úr því getað lent
illilega á stórveldauppboði ef við
hefðum ekki verið í þessum
tengslum við Danmörku.
-áb.
8 SIÐA - ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 26. mars 1985