Þjóðviljinn - 01.05.1985, Blaðsíða 21

1. MAI
Minni
launavinna
-verra eða
betra líf?
Vinna og verkalýður
á næstu árum
Árni Bergmann tók saman
Vandamál verkafólks í ná-
lægum löndum eru um margt ólík
þeim sem mæta íslensku verka-
fólki í dag. Hér er kaupið lægra
en atvinnan meiri og húsnæðis-
málin í alveg sérstökum hnút. En
í Vestur-Evrópu ganga nú átján
miljónir manna atvinnulausar
eða um 12% vinnufærra manna.
Ungir atvinnuleysingjar, sem
hafa kannski aldrei fengið neina
vinnu, eru hlutfallslega helmingi
fleiri víðast hvar en nemur með-
altalinu. Um leið gerir hægri-
sveiflan harða hríð að atvinnu-
leysisbótum og vísar á góðgerða-
starfsemi og súpueldhús. Engum
virðist lengur detta annað í hug
en mikið atvinnuleysi sé til lang-
frama.
Við vitum að sjálfsögðu of fátt
um þróun næstu ára. En eins víst
að margt það sem er samtíð í
grannlöndum verði okkar fram-
tíð að meira eða minna leyti.
Þetta
gæti gerst
Spádómar eru margir heldur
dapurlegir um framtíðina. Ein
spáin hljómar á þessa leið:
- Launuð störf skreppa saman.
- Þeirri vinnu sem eftir verður
mun skipt ójafnar niður en nú
er.
- Tekjumunur mun aukast.
- Skattar á atvinnutekjur munu
vaxa.
- Hagnýtt frístundastarf verður
bannað.
Pað er að segja: þetta gæti allt
gerst. En vitanlega er hægt líka
að benda á leiðir sem liggja í aðra
átt. Skoðum þetta smástund.
Launuð störf skreppa saman:
Um þetta eru flestir sammála.
Tæknibyltingin sér fyrir þessu og
það er ekki líklegt að menn geti
eða vilji stöðva hana. Og tækni-
bylting samtímans drepur eldri
störf af meiri hraða en allar fyrri
tæknibyltingar. Ný störf hafa
jafnt í einkaframtaksríki sem
Bandaríkjunum og velferðarríki
eins og Svíþjóð einkum orðið til á
sviði þjónustu (hvort sem væri á
matstofum eða sjúkrahúsum) -
en að sjálfsögðu á einnig sá vöxt-
ur sín takmörk.
Viðbrögð verkalýðssamtaka
við þessari þróun eru ekki á einn
veg. Margir fagna þeim mögu-
leika að fólk losni við einhæfa og
erfiða vinnu vegna tilkomu sjálf-
virkni. Aðrir segja það litla hugg-
un þegar um leið sé miljónum
manna kastað út í stöðugt
atvinnuleysi.
Annaðhvort
eða
Vinnunni sem eftir er verður
skipt ójafnar niður. Hvers
vegna? Jú - aftur vegna þess að
tækniþróunin krefst mjög sér-
hæfðra starfsmanna, sem mikið
hefur kostað að mennta og
þjálfa. Arðsemisjónarmiðin
krefjast þess, að slíkur vinnukr-
aftur sé nýttur til fulls: það er jafn
óhentugt að vannýta slíkt fólk og
að stöðva sjálfar vélarnar. Því
verða sumir launamenn hart
keyrðir, en aðrir hálfvegis eða
með öllu atvinnulausir.
Þetta er þróun sem er hagstæð
fyrir kapítalista, en vitanlega er
hún ekki óumflýjanleg. Og þessi
þróun, ef hún fær fram að ganga,
mun einnig leiða til meiri tekju-
munar: atvinnurekendur hafa
ekkert á móti því að borga vel
þeim sem eftir verða yfir tölvum
og vélmennum. Að því er hina
varðar, þá verða þeir settir á
framfærslu. Sem hefur til-
hneigingu til að rýrna vegna óá-
nægju þeirra sem góð kjör hafa
með það að þurfa að borga vax-
andi skatta til að halda velferð-
arkerfinu gangandi.
Pað er í kringum þennan hring,
sem margir mundu kalla víta-
hring, sem pólitísk átök milli
vinstri og hægri og svo átök innan
verkalýðshreyfingarinnar sjálfrar
munu vafalítið að miklu leyti snú-
ast á næsta skeiði.
Laun eða
atvinna?
Fréttir frá Bretlandi Thatchers
staðfesta einmitt mjög rækilega
þessar hneigðir: þar hafa stjórn-
endur og allskonar sérhæfðir
fengið miklar kauphækkanir,
kjör hinna lægst launuðu hafa
versnað. Þegar stjórn Schluters í
Danmörku setti á dögunum 2%
þak á launahækkanir þá var það
einnig ætlað að halda lágum
launum niðri - allir vissu að þeir
sem betur væru settir mundu
njóta launaskriðs langt fram yfir
rammann. Nú síðast er frá því
sagt, að Frjálslyndir, annar borg-
aralegra stjórnarflokka í Vestur-
Þýskalandi ætli að slá sér upp hjá
miðstéttunum með því að boða
launalækkun sem svar við
atvinnuleysi. M.ö.o. að afnumin
séu ákvæði og samningar um lág-
markslaun til að fjölga atvinnu-
tækifærum.
Verkalýðshreyfingin getur að
sönnu bent á það, að sú stefna að
umbuna þeim ríku og betur settu
og þrýsta niður kjörum hinna
dregur ekki úr atvinnuleysi.
Eftirspurn eftir lúxusvöru og
þjónustu hefur að vísu vaxið bæði
í Bandaríkjum Reagans og Bret-
landi Thatchers, en meðal hinna
fátækari dregst neyslan svo sam-
an með versnandi kjörum. En yf-
irleitt sýnist þeim sem með frétt-
um fylgist, að mikið vanti á að
verkalýðshreyfingar kunni svör
við þeirri sundurvirkni sem felst í
þróun síðari tíma. Víða gætir í
vaxandi mæli skorts á samstöðu
milli þeirra sem telja sig í tryggri
stöðu, og þeirra sem ramba á
barmi langvarandi atvinnuleysis.
Um fjórðungur breskra kola-
námumanna, yfirleitt úr ríkustu
námunum, fóru aldrei í verkfallið
mikla - og þar með var vísir kom-
inn að ósigri Scargills og hans
manna. Á Ítalíu er mikið talað
um tvískiþtingu verkafólks í
„launasinna” og „atvinnusinna”
- þeir sem betur eru settir setja á
oddinn enn hærri láun - og eru þá
eftir því tregir til að borga hærri
skatta í velferðina - í millifærslur
til þeirra sem erfiðast eiga.
„Atvinnusinnar” eru hinsvegar
fylgjandi stighækkandi skatta-
kerfi og margskonar opinberum
afskiptum sem auka atvinnu -
líka og ekki síst þar, sem arðsemi-
sjónarmið hafa „reiknað burt”
heil fyrirtæki og þar með þorp og
bæi.
Launavinna
og
frístundir
Sjónarmið „atvinnusinna” og
reyndar fleiri renna svo stoðum
undir spádóm, sem sýnist fárán-
iegur: að reynt verði að banna
hagnýtt frístundastarf. Rök máls-
ins geta verið þessi: með meiri
tækni og atvinnuleysi fá menn
aukna möguleika á að vinna án
launa ýmis störf í þágu sjálfra sín
og annarra. En bæði skattayfir-
völd og einstök verkalýðsfélög
snúa sér gegn slíku - því með
slíkri vinnu er verið að taka
launaða vinnu frá einhverjum og
koma vissri starfsemi út úr opin-
beru eftirlitskerfi. Um þetta eru
ýmis dæmi: Rauðakrossfólk fær
ekki að vinna ókeypis á sjúkra-
húsum, foreldrar fá ekki að
hjálpa til á dagheimilum barna
sinna utan dagskrár - svo tekin
séu dæmi úr Svíþjóð.
Hvert skal
halda?
í þessum efnum öllum er
mörgu ósvarað. Það sýnist þó
ljóst, að ef hægriflokkar og kapít-
alistar þeirra hafa sitt fram, mun
rísa upp ný tegund stéttaskipting-
ar við hlið þeirrar sem fyrir var:
hinn mikli munur milli þeirra sem
eru eftirsóttir starfskraftar og
allra hinna. Verkalýðshreyfingar
og flokkar hafa til þessa verið í
varnárstöðu: það er reynt að slá
skjaldborgir um velferðarþjón-
ustuna, berjast gegn uppsögnum.
Það sjónarmið á vaxandi fylgi að
fagna, að setja beri á oddinn
styttingu vinnuviku frekar en
launamál - og má þá vísa til ný-
legra dæmi bæði úr Vestur-
Þýskalandi og Danmörku.
Framtíðarstefnan er samt mjög
óljós. Fáir leggja út í þá róttæku
endurskoðun á launavinnu og
lífskjarastefnu, að það sé í raun-
inni hægt að lifa betur þótt hver
og einn vinni miklu minna, og
kaupi miklu minna - m.a. með
því að frístundir hans nýtast betur
en áður til margra þeirra hluta og
þjónustu sem áður voru greiddir
launapeningar fyrir. Þó eru menn
að fikra sig áfram með þetta hér
og þar. Og hjá þeim sem svo
hugsa, er því dæmi velt upp, að
kannski ættu menn að skipta
samfélaginu upp í sósíalskan
geira, þar sem séð er fyrir grund-
vallarþörfum allra, og „umfram-
geira” þar sem menn geta gefið
persónulegu frumkvæði lausan
tauminn, hvort sem menn nú
vilja vinna hjá sjálfum sér, öðr-
um, eða leika sér.
Þegar öllu er á botninn hvolft
er spurt um það, hvort menn hafi
pólitískan vilja og aðferð til að
gera vélamar að þeim þrælum
sem gefa mannfólkinu aukið
frelsi, eða hvort forræði yfir
tækninni verður sem og oft áður
til að frelsa fáa en halda hinum í
vítahring eymdarinnar.
Mlðvlkudagur 1. maí 1985 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 21