Þjóðviljinn - 13.10.1985, Blaðsíða 8

Blaðað í bókum
Hugleiðing um Nasreddín
Sá sem flettir upp í alfræðibók
og leitar að Nasreddín rekst þar á
mann með þessu nafni sem var
sjakh eöa keisari í Persíu á síð-
ustu öld og var myrtur í einhverju
hallarsamsærinu. Það er áreið-
anlega ekki sá Nasreddín sem á
heima í tyrkneskum kímnis-
sögum, sem Þorsteinn Gíslason
þýddi á bók sem kom út líklega
snemma á stríðsárunum. Þetta
var á þeim dögum, að ekki komu
út ýkja margar bækur sem ætlað-
ar voru börnum, og þessi varð ein
sem situr í minninu og vill ekki
þaðan fara þótt ýmsar aðrar
bækur séu gleymdar.
En hvers vegna?
í bókmenntaþœtti Njarðar P. Njarðvík í
útvarpinu s.l. vetur var skotið inn sögum af
Nasareddin skólameistara, en þœr hafa
þótt einna merkilegast framlag Tyrkja til
bókmennta fram ó daga Hikmets og
Kemals. Eftirfarandi vangaveltur voru fluttar
í framhaldi af þeim sögulestri.
um Tímurlenk, en kannski meira
af sérvisku en dirfsku.
Nasreddín er heldur ekki sá
maður sem kann að snúa sér út úr
hverri klípu með sóma. Hann
getur að vísu verið hinn slóttug-
asti. Eins og til dæmis þegar stúd-
entarnir ætluðu að snúa á hann og
joa
ARNI
BERGMANN
Það er ekki gott að vita. Ekki er
Nasreddín í þessum sögum eins-
konar Hrói Höttur eða Uglu-
spegill, ekki gamansamur skálk-
ur og hetja um leið sem stríðir og
refsar ríku mönnum og voldugum
en lætur fátæka njóta góðs af.
Það er að vísu til rússnesk skáld-
saga um Nasreddín, sem heitir
„Skálkurinn frá „Bukhara", þar
er Nasreddín einmitt orðinn slótt-
ugur og djarfur bragðarefur,
sem snýr á emírinn í Búkhara og
aðra feita og heimska valdamenn
af mikilli list en leggur lið ástinni
og listinni og alþýðunni. En í
þeim sagnaflokki sem nú er um
talað fer ekki mikið fyrir dirfsku
Nasreddíns fyrir valdastólum.
Hann er að vísu í metum hjá sold-
áni fyrir tilsvör sín og hann leyfir
sér að standa uppi í hárinu á sjálf-
fá hann til að gefa vænt lamb í
veislu í tilefni þess að heimsendir
væri að koma. Meðan Nasreddín
steikti lambið brugðu ungu
mennirnir á leik og köstuðu af sér
klæðum - Nasreddín tók föt
þeirra og hafði að eldsneyti undir
steikina - því þeir hefðu hvort
sem ekkert að gera við föt á degi
heimsslita. Og var hann sá eini
sem át steikina með góðri list. En
menn mega taka eftir því, að
kænska Nasreddíns er sjaldan
höfð til eflingar góðu siðgæði í
heiminum ef svo mætti segja. Það
er reyndar merkilegt hve undar-
lega siðlausar þessar sérstæðu
sögur eru. Nasreddín beitir
gjarna kænsku sinni til þess að
komast yfir peninga, kálfa eða
eirketil nágrannans. Ég er að
selja þennan stiga, sagði hann við
nágranna sinn, þegar að honum
var komið þar sem hann var að
klifra inn í garð hans til að stela
ávöxtum. Eða þá að hann beitir
skemmtilega fáránlegri rökvísi
vegna þess að hann er blátt áfram
nískur. Hann vill losna við stúd-
enta sem hann asnaðist til að
draga heim og kallar til þeirra -
ég er farinn út bakdyramegin!
Þegar hann vill ekki lána þvotta-
snúru segist hann þurfa að breiða
á hana mjöl. Og þar fram eftir
götum.
Það er heldur ekki alltaf að
Nasreddín fari með sigur af
hólmi. Þegar nágranninn kemur
að honum þar sem hann er að
stela rófum og spyr hvurn fjand-
ann hann sé að gera, þá dugar
hugvit hans til að ljúga upp skýr-
ingu á því, hvers vegna hann sé í
garðinn kominn að týna upp
rófur - en þegar hann er beðinn
að skýra það út hvers vegna róf-
urnar séu komnar ofan í poka
sem hann er með á bakinu - þá er
skálkurinn mát. f raun og veru
verður það ekki sagt, að Nas-
reddín sé yfirmáta gáfaður. Hann
er stundum eins og þorpsbjálfinn
eins og þegar hann reynir að tosa
tunglið upp úr brunninum sem
honum sýnist það hafa dottið
ofan í. Hann er óforbetranlegur
þverhaus og lætur heldur þjófa
stela frá sér öllu steini léttara en
að hann tapi í rifrildi við konu
sína um það, hvort þeirra taki
fyrr til máls. Hann er líka fullur af
ekta tyrkneskum fordómum - í
garð Kúrda sem skilja ekki þegar
menn ropa upp á tyrknesku, í
garð Gyðinga og kvenfólks - en
eiginkona Nasreddíns er ekki
höfð til annars í sögunum en
minna á að kvenfólk er heimskt
og getur ekki þagað yfir neinu -
ekki heldur því, að eiginmaður-
inn er farinn að verpa eggjum.
En hvað sem þessu öllu líður,
það er eitthvað undarlega sjarm-
erandi við Nasreddín karlinn
skólameistara. Kannski vegna
þess fyrst og fremst að frá meira
eða minna fáránlegum sigrum
hans og ósigrum er sagt með
langprófaðri blöndu af gaman-
semi og alvöru. Og rifjast þá upp
sú staðhæfing, að alvörunni eða
sannleikanum, ef við viljum vera
hátíðleg, verður varla komið á
framfæri með tómri alvöru.
Kannski er það einmitt galdur
allra bókmennta, og þar með
þjóðsagna, að finna þá gaman-
semi eða sérvisku eða skringi-
leika sem laumar að okkur alvör-
unni svo hún eins og smjúgi inn í
okkur.
Gott dæmi um þetta er sagan af
því þegar Nasreddín skreið ofan í
opna gröf í von um að hann fengi
samband við engla. Bar þar að
menn, sem ráku asna. Nasreddín
reis upp úr gröfinni og við það
fældust asnarnir. Asnarekar
brugðust reiðir við og sögðust
vilja venja Nasreddín af þeim leik
að þykjast dauður maður að rísa
upp úr gröf sinni. Börðu þeir
hann svo allt hvað þeir gátu. Þeg-
ar Nasreddín kom heim blár og
marinn, spurði kona hans, hvar
hann hefði verið. Ég hefi verið
dauður og grafinn sagði Nas-
reddín. Og hvernig er þá hinum
megin?, spurði konan, forvitin
sem endranær..
Menn verða að forðast að
styggja asnana þar eins og hér,
sagði Nasreddín.
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 13. október 1985