Þjóðviljinn - 31.10.1985, Blaðsíða 7

Þórður Sveinsson og Geir Hólm fletta þakinu af gamla vitanum.
Dalatangavitinn
í endurnýjun
lífdaganna
Elsta vitahús á landinu fært til fyrra horfs
í haust hefur verið unnið að
endurbyggingu gamla vitans á
Dalatanga. Gengst Safnastofn-
un Austurlands fyrir því verki og
er húsið nú komið undir þak. Vit-
inn er tvímælalaust merkilegur
minjagripur. Hann var byggður
1895, var í notkun til 1912 og er
annar í röð þeirra vita, sem
byggðir hafa verið á landinu og
sá elsti, sem nú er uppistand-
andi. Árið 1878 lét landstjórnin
byggja vita á Reykjanesi og var
hann fyrstur slíkra mannvirkja
hérlendis. Hann mun nú horfinn í
hafið.
Það var athafnamaðurinn Ottó
Wathne á Seyðisfirði, sem beitti
sér fyrir byggingu Dalatangavit-
ans árið 1895 og kostaði hana.
Kveikt var á vitanum 1. sept.
sama ár.
Byggingameistarinn
úr Grímsnesinu
Byggingu vitans annaðist Sig-
urður Sveinsson steinsmiður frá
Smiðsnesi í Grímsnesi. Sigurður
lærði iðn sína hjá danska
steinsmiðnum Schou, við bygg-
ingu Alþingishússins. Hann vann
svo áfram við steinsmíði og hlóð
m.a. stöplana að Ölfusárbrúnni.
Síðar fluttist hann til Seyðisfjarð-
ar og stundaði þar útgerð og
verslun jafnframt iðn sinni. Hann
byggði fyrsta steinsteypta húsið á
Seyðisfirði - og sennilega á
Austurlandi - hús Níels Orum
Nielsen við Hafnargötu og stend-
ur það enn.
Getur nokkuð gott komið frá
Dönum? var einu sinni spurt. Ó-
jú, þeir gáfu okkur ljósabúnað-
inn í vitann. Það var olíulampi
með spegli og hafði áður verið í
vita á Jótlandi.
Þingið beðið
um 500 kall
Ottó Wathne lýsir vitanum svo
í bréfi til Alþingis dagsettu á
Seyðisfirði 29. júní 1895:
„Vitinn er byggður úr steini,
með herbergi fyrir vitavörðinn og
nauðsynlega geymslu fyrir olíu
o.fl. Hugmynd mín er að setja
sterkan þokulúður í vitann.
Til þess að þjóna vitanum og
þokulúðrinum ætla ég að kenna
og nota fólkið, sem býr skammt
frá. Ég vil auðvitað ekki ábyrgj-
ast að fólkið gæti hans nægilega
ólaunað, en ég er viss um að hægt
er að nota það“. Og nánari lýs-
ing: „Hvít steinbygging, 16 feta
Iöng, 14 feta breið, með útbygg-
ingu fyrir ljóshjálminn, veggir
um það bil 2 feta þykkur múr.
Hæð yfir sjó: 60 fet yfir fjöru-
borði. Sýnilegur í: Um það bil 12
kvartmflur, í björtu veðri“.
Ottó Wathne fór fram á það við
Alþingi að landsjóður greiði vita-
verði 300 kr. árslaun og 200 til
ljósa og annars reksturs. Við
þessari beiðni var orðið enda
varla ástæða til þess að Wathne
gerði hvorttveggja: að gefa vit-
ann og kosta rekstur hans.
Að því er segir í Kompás, blaði
Tóftin ein er eftir. Frá v. Þórður, Erlendur Magnússon vitavörður og Geir Hólm.
Yfirmúrarinn, Halldór Sigurðsson, að störfum.
nemenda Stýrimannaskólans, 1.
tbl. þ.á. var Helgi Hávarðsson,
bóndi á Grund, fyrsti vitavörður-
inn á Dalatanga. Gegndi hann
því starfi til 1922. Þá tók Vil-
hjálmur sonur hans við og síðan
sonur Vilhjálms. Núverandi vita-
vörður er Erlendur Magnússon.
Safnastofnun kemur
til skjalanna
Víkur nú að endurbyggingu
vitans hans Ottós Wathne. Svo
vel vildi til að Halldór Sigurðsson
í Miðhúsum eystra var staddur
hér í borginni á dögunum. Hann
var einn þeirra, sem lagt hefur
hönd að verndun vitans, enda
mikill og kunnur áhugamaður um
varðveislu hverskonar sögulegra
minja. Bar því vel í veiði með að
hitta hann.
- Vitinn var mjög illa farinn,
sagði Halldór. Vitavörðurinn á
Dalatanga taldi, að annaðhvort
yrði að gera: að endurbyggja vit-
ann í upphaflegri mynd eða fjar-
lægja hann með öllu. Einar Vil-
hjálmsson frá Seyðisfirði mun
hafa vakið athygli Safnastofnun-
ar á nauðsyn þess, að varðveita
þetta 90 ára gamla hús, elsta vita-
hús á landinu. Forráðamenn
Safnastofnunar féllust að sjálf-
sögðu á þetta álit Einars. Stofn-
unin gat hinsvegar engan veginn
risið undir kostnaðinum við
endurbygginguna. Var því leitað
fyrir sér um fjárhagsaðstoð. Er
skemmst af því að segja að við
fengum ágætar undirtektir hjá
sýslufélögunum, Seyðisfjarðar-
kaupstað, Fiskifélagsdeildunum
á Austurlandi og Vita- og hafnar-
málastofnuninni. Menn frá
Safnastofnuninni hófust þá þegar
handa við endurbygginguna og
hafa unnið að henni endurgjalds-
laust, undir stjórn Geirs Hólm,
húsasmíðameistara á Eskifirði.
Við byrjuðum á verkinu í sept-
ember f haust og nú er húsið kom-
ið undir þak.
Eitt og annað er þó eftir innan
veggja, sem bíður vors. Ljós-
kerið úr vitanum hefur einhvern
veginn farið forgörðum. Hins-
vegar hefur komið í leitirnar
gamalt ljósker en ekki er enn
ljóst hvort það er hið rétta eða
áþekkt því. Veturinn verður not-
aður til þess meðal annars að
reyna að grafast fyrir um það og
fleira varðandi vitann, með því
að tala við fólk, sem enn er uppi
og kann að muna eftir vitanum og
gerð hans. Að sjálfsögðu verður
reynt að byggja hann í uppruna-
legri mynd, bæði hið ytra og
innra, sagði Halldór í Miðhúsum.
Og svo tala meðfylgjandi
myndir sínu máli en þær eru tekn-
ar af Halldóri Sigurðssyni.
-mhg
Búið að reisa og fáninn dreginn að hún.
Geir og Guðmundur Sveinsson í Neskaupstað að klæða þakið.
Minjavörður Austurlands, Guðrún Kristinsdóttir.
Flmmtudagur 31. október 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7