Þjóðviljinn - 18.12.1985, Blaðsíða 14

BÆKUR
Heillandi saga
Mcmed mjói
Yashar Kemal
Þórhildur Ólafsdóttir þýddi
Mál og menning 1985
Sagan um Memed mjóa eftir
tyrkneska höfundinn Yashar
Kemal er nýjasta bókin í heims-
bókmenntaseríu Máls og menn-
ingar, þar sem fyrir eru sígildar
öndvegisbókmenntir. Og í stuttu
máli sagt sómir þessi tyrkneska
saga sér vel í þeim góöa flokki.
Hér birtist á íslensku einstaklega
heillandi og átakanleg saga sem
skilur lesandann eftir reynslunni
ríkari. Hún sýnir líf fólks í fram-
andi og harðneskjulegu umhverfi
þar sem lífið er barátta og sífellt
verður að færa fórnir til þess að
viðhalda því. En um leið er hún
brot úr sögu tyrknesku þjóðar-
innar og dýpkar mjög skilning á
sérstæðu og frumstæðu lífi fólks-
ins sem það land byggir og íslend-
ingar hafa lítið kynnst. En einsog
allar sannar heimsbókmenntir
felur sagan um Memed mjóa
einnig í sér víðari skírskotun, -
hér er að finna einhverjar
mögnuðustu lýsingar á lífsbar-
áttu, Ijósum og skuggum í lífi
manneskjunnar, reisn hennar og
smæð sem sá sem hér vitnar hefur
lengi lesið.
Þungamiðja sögunnar er föð-
urleysinginn Menred mjói sem rís
upp gegn botnlausri kúgun
harðstjórans Abdi aga sem hirðir
uppskeru fólksins í fimm þorp-
um. Þetta er saga fátæka fólksins
sem sáir í akur óvinar síns blóð-
ugum höndum, en á sér sífellt
drauminn um frelsi, - um að
eignast akur þar sem það nýtur
þó sjálft eigin strits. Draumar
þessa fólks klæðast holdi stiga-
manna sem búa í fjöllum og ógna
sjálfum höfðingjanum. Eins kon-
ar Hróar hettir sem ræna hina
ríku, þótt illmenni fylli vissulega
líka flokk þeirra. Fólkið miklar
upp afrek hetjunnar og þjóðsög-
urnar spretta upp og eru mikið afl
í sögunni; kúlurnar bíta ekki hin-
ar hugumstóru hetjur fjallanna
og svo framvegis. Vonir fólksins
eru bundnar við réttláta stiga-
menn eins og Memed mjóa, og
gegnir hann svipuðu hlutverki
hér og í ýmsum sögum frá Suður
Ameríku; löndum þar sem órétt-
lætið er hrópandi og fólk nærir iíf
sitt á sögum um góða menn sem
einn góðan veðurdag skakka
þennan ójafna leik.
Þessi saga rís ekki hvað síst á
því hvað hún er breið þjóðfélags
og þjóðlífslýsing með iðandi
mannlífi og litskrúðugum persón-
um. Memed mjói er aðalpersón-
an; uppreisn hans og ást til stúlk-
unnar Hatsjé er aðal atburða-
flétta sögunnar. En í kringum
hana er sögð saga af botnlausri
kúgun og hatri; hvernig óprúttnir
landeigendur svífast einskis í bar-
áttu sinni til þess að kúga alþýð-
una undir sinn vilja og hversu
fallvalt er að treysta á mennina.
En líka af hetjuskap, kærleika og
órjúfanlegri vináttu.
Mannlýsingar höfundar eru
frábærlega gerðar. Tilfinningaleg
átök persóna koma glöggt fram
og þótt vissulega séu margir
skúrkar í sögunni tekst honum að
lýsa baráttu þeirra við sjálfa sig á
mjög næman hátt þrátt fyrir að
sagan hafi yfirbragð og gerð hinn-
ar óbrotnu alþýðusögu þar sem
þrjótur er þrjótur og hetja hetja.
Og aukapersónurnar eru margar
stórkostlegar. Ruglaði Fahrí,
skrifarinn sem heyrir erindi
manna á fótataki þeirra; Halti Alí
sem er meistari í að rekja slóð og
ræður ekki við sig hvort sem vinir
hans eða óvinir eiga í hlut þegar
slóð verður á vegi hans; Redsjep
liðþjálfi; Djöfla Dúrdu eða
gamla konan Huru sem aldrei
þreytist á að eggja menn baráttu
og bölsótast út í bónda sinn fyrir
vesalmensku og minnir á sumar
af kvenpersónum íslendinga-
sagna í þeirri hegðan sinni.
Það mætti skrifa langt mál um
ágæti þessarar sögu, sem ekki
rúmast hér. Þórhildur Ólafsdóttir
hefur þýtt hana prýðilega af ís-
lensku máli sögunnar að dæma.
Sérstaklega hefur henni tekist vel
upp í umhverfislýsingum sem
gegna veigamiklu hlutverki í sög-
unni. Þar birtist ljóðræna textans
skýrast og umhverfið undirstrik-
ar atburði, auk þess að vera
auðugt táknmál sem lesa má
margt úr. Hér er einfaldlega á
ferðinni ein besta saga blessaðs
jólabókaflóðsins og hún verð-
skuldar athygli ísiendinga. Að-
standendum skal þakkað að
koma sögunni á framfæri við þjóð
sem á fleira sameiginlegt með
Tyrkjum en hún kannski heldur.
'fktn

cjefum góðar bœkur
og menning
John Fowles:
Astkona franska
lautinantsins
skáldsaga
Magnús Rafnsson þýddi
Mál og menning 1985
Raunsæisskáldsaga 19. aldar-
innar hjarir enn við litla sæmd,
fornfálegt góss hennar má sjá í
myndaflokkum sjónvarpsins eða
þeirri grein kvennabókmennta
sem kalla mætti siðprúðu ástar-
söguna; iðnaðarmenn afþreying-
arinnar láta greipar sópa um
hennar víðu sali þegar þeir
klastra saman sínu drasli. Það er
því furðulegt uppátæki að fara
árið 1969 að skrifa þvílíka bók í
fullri alvöru. Þá voru komnar
fram margar glæsilegar módern-
ískar skáldsögur, það var stefna
tímans. Spámennirnir voru menn
eins og Roland Barthes sem
skilja má svo að texti sé einna
helst eitthvað til að borða.
En John Fowles skrifaði skáld-
sögu í anda liðinna landa sinna,
Dickens og Jane Austin: ástar-
sögu þar sem ungi herrann kyssir
laust og afar siðsamlega á útrétt-
an litla fingur kafrjóðrar unnustu
sinnar en hrífst því miður af fem-
me fatale sem meira að segja er
fallin kona. Þetta gerist á Vikt-
oríutímanum, fjallar um samspil
einstaklings og samfélags og í
sögunni eru af ærnu hugviti nýtt-
ar allar þær frásagnarbrellur sem
höfundar voru alla 19. öldina að
þróa - Fowles er sögumaður eins
og þeir gerast bestir og það er
ekki hægt að leggja bókina frá sér
fyrr en hún er búin. í henni má
greina þann sérstaka tón sem
hver höfundur raunsæistímabils-1
ins kom sér upp, rödd sögumanns
sem er guð og stjórnar öllu og
tekur sér oft góðan tíma til að
rabba við lesanda og útskýra fyrir
honum það sem gerist, setja það í
hugmyndalegt og sögulegt sam-
hengi. En um Ieið fer ekkert á
milli mála hvenær þetta er skrif-
að. Fowles gerir enga tilraun til
að leyjta því heldur nýtir sér það;
rétt eins og raunsæissögurnar
gömlu voru innblásnar af „nýj-
ustu hugmyndunum" er Fowles
undir sterkum áhrifum frá exist-
ensíalisma 20. aldarinnar og hef-
ur hliðsjón af frönsku nýsögunni,
einkum í lokin sem rétt er að
þegja um hér. Þetta er þannig
þykkur og breiður róman með
öllum hans bestu einkennum,
skrifaður eftir daga rómansins og
styrkur sögunnar feist í því að
höfundur nýtir sér þessa þver-
sögn.
Kvenhetjur realismans - að
minnsta kosti þess rússneska og
þess íslenska - hétu af einhverj-
urn sökum alltaf Anna og voru
feiknarlegar kynferðisverur sem
á mörgum blaðsíðum var sterk-
lega gefið í skyn með löngum lý-
singum á augnaráði þeirra eða
öxlum. Þær voru giftar leiðinda-
hlunkum og misstigu sig með
karlhetjunni sem var ungur mað-
ur með nýjar hugmyndir,
óskamynd höfundanna sjálfra.
Hér heitir kvenhetjan Sara, en
Sara var ættmóðir mikilla þjóða
eins og segir frá í Biblíunni. Hún
sker sig á allan hátt úr í mannlífi
bókarinnar, hún er önnur teg-
und, þetta er ættmóðir nútíma-
konunnar sem er enn í miðju kafi
að gera sína uppreisn. Andspænis
Söru standa þrír Karlar. Ungi
herrann sem heitir Charles, leið-
togi hans á leið til upplýsingar-
innar sem er Charles Darwin og
GUÐMUNDUR A.
THORSSON
sá sem höfundur sækir greiningu
sína á tímabilinu til, Karl Marx.
Sagan er allt í senn: þroskasaga
Söru og þá um leið athugun á
Upphafi kvenfrelsisbaráttunnar -
þroskasaga Charles sem er í sögu-
lok vitrari maður en í byrjun - og
athugun á endalokum Viktoríu-
tímabilsins og upphafi nútímans
og þar koma hinir Karlarnir tveir
mikið við sögu ásamt helstu
skáldum tímans, alls konar
skýrslum og annarri félagsfræði;
hægt er að lesa söguna á nokkrum
plönum.
Astráður Eysteinsson skrifar
ýtarlega um þessa bók og John
Fowles í síðasta tímarit Máls og
menningar og vísast hér með til
þeirrar greinar sem er býsna
fróðleg þótt mér finnist Ástráður
bera heldur mikla virðingu fyrir
einhverjum safnaðarritum sem
sanna að Fowles sé kvenhatari.
Magnúsi Rafnssyni hefur tekist
vel að koma til skila á íslensku
þeirri „rödd sögumanns“ sem
fyrr var talað um: textinn er
mjúkur undir tönn og gómsætur.
14 SIÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 18. desember 1985