Þjóðviljinn - 12.01.1986, Blaðsíða 19

Krossgátur
Lesendur
eru býsna
vanafastir
mhg rœðir við krossgátuhöfund
Þjóðviljans, Hjört Gunnarsson
Hjörtur Gunnarsson: Þú getur eins spurt skáld að því hvað það sé lengi að yrkja kvæði.
Mörg undanfarin ár hafa vikulega
birst krossgátur í Þjóðviljanum.
Sú krossgáta, sem birtist í blað-
inu nú um þessa helgi, er hin
fimm hundraðasta í röðinni síðan
farið var að númera þær. Nokkrar
höfðu þó birst fyrir þann tíma, ó-
númeraðar.
Maðurinn á bak við þetta starf
heitir Hjörtur Gunnarsson.
Hann hefur samið allar þessar
krossgátur, sem þykja ákaflega
vandaðar og vel gerðar. Við
tókum Hjört tali, bæði til þess að
fræðast um þessa iðju hans og
einnig kannski ofurlftið um
manninn sjálfan.
- Jú, það er víst fremur sjald-
gæft að sama efni sé jafn lengi
viðvarandi í dagblaði og þessar
krossgátur eru búnar að vera í
Þjóðviljanum, sagði Hjörtur.
Það skyldi þá helst vera fiskimál-
aþættirnir hans Jóhanns Kúlds,
þeir ágætu þættir. Síðan byrjað
var að hafa þessar krossgátur í
blaðinu hafa þær komið í hverju
helgarblaði - aldrei fallið niður.
Ég hef gætt þess því að ég veit að
lesendur eru býsna vanafastir og
vilja hafa allt á sínum stað í blað-
inu. Þeir vilja hafa þetta efni í
blaðinu, það hef ég mjög orðið
var við. (Og þess hafa blaðamenn
líka orðið varir).
Áhrif fró
dr. Bjarna
- Hvenœr byrjaðir þú á því að
semja krossgátur, Hjörtur?
- Ég var mjög ungur þegar ég
byrjaði á því. Eg hafði snemma
áhuga á móðurmálinu og var svo
lánsamur að njóta kennslu dr.
Bjarna Aðalbjarnarsonar í Flens-
borgarskóla. Hann agaði okkur
til að virða móðurmálið og við
bárum öll mikla lotningu fyrir
því, sem verið var að gera í
kennslustundum. Ég nýt enn
þessarar kennslu og þetta er sá
trausti grunur, sem ég tel mig
hafa í kunnáttu í móðurmálinu og
nauðsynlegt er hverjum
krossgátuhöfundi. Síðar hafði ég
raunar marga ágæta kennara í ís-
lensku en dr. Bjarni var sérstak-
ur. Þetta skilja allir, sem nutu
kennslu hans.
Ég hef stundum verið að velta
því fyrir mér í hverju þau miklu
áhrif, sem dr. Bjarni hafði á nem-
endur sína, lágu. Stöfuðu þau
kannski af því, að hann þéraði
okkur nemendur? Mér finnst það
meira en hugsanlegt. Sverrir
Hermannsson, menntamálaráð-
herra, mætti gjarnan taka þetta
til athugunar.
Varð snemma
handgenginn
krossgátunum
Á yngri árum var ég lengi sjúk-
lingur og lá bæði í heimahúsum
og í sjúkrahúsum. Þá las ég mikið
og réð m.a. allar þær krossgátur,
sem ég náði í. En að því kom, að
mér fannst þetta ekki vera orðið
neitt viðfangsefni lengur og þá
fór ég sjálfur að semja
krossgátur, án þess þó að hirða
um að koma þeim á framfæri.
Fyrsta krossgátan mín, sem birt-
ist, kom í Þjóðviljanum. Ég man
nú ekki lengur hvaða ár það var
en þá var ég sjúklingur á Vífils-
stöðum. Síðar varð ég svo blaða-
maður við Þjóðviljann. Þá fór ég
að birta krossgátur með skýring-
um, í hinu gamla, hefðbundna
formi. Svo rakst ég á, í þýsku
blaði, þetta form, sem nú er á
sunnudagskrossgátu Þjóðviljans.
Það krossgátuform var þá óþekkt
hér en ég tók það upp og Þjóðvilj-
akrossgátan var lengi vel sú eina
hérlendis af þeirri gerð. Og ég
veit, að þeim, sem fara að fást við
að ráða slíkar krossgátur, finnst
þær skemmtilegri og vanda-
samari en aðrar. Sumir leggja
hinsvegar ekki til atlögu við þær
af því að þær eru dálítið öðruvísi
en hinar hefðbundnu.
Ég er nú búinn að halda þetta
lengur út hjá Þjóðviljanum en
þessi tala, 500, gefur til kynna.
Áður, og mest allan tímann síð-
an, hef ég birt í blaðinu litlar
krossgátur með skýringum. Lík-
lega hafa fáir átt efni í jafn mörg-
um tölublöðum Þjóðviljans og
ég. Mikill meiri hluti þeirra, sem
senda inn lausnir á Þjóðvilja-
krossgátunni, eru konur, og þó
að ég hafi verið „huldumaður",
þá hafa sumar þeirra stundum
hringt í mig, látið í ljós ánægju
sína eða bent á mistök.
- Hefurðu samið krossgátur
fyrir önnur blöð en Þjóðviljann?
- Já, ég hef gert það og t.d.
samið alveg efni í eitt
krossgátublaðið og sl. þrjú ár allt
efni í bók,semnefnistKrossgátu-
bók ársins.
Oll þessi ár hef ég einnig verið
móðurmálskennari en er nú í árs-
leyfi og vinn að verki, sem ég
bind vissar vonir við, en tel ekki
tímabært að greina nánar frá því.
Annað og meira
en tómstunda-
gaman
- / hverju telurðu gildi kross-
gátunnar fólgið, ef svo má að orði
komast?
- Glíman við að ráða krossgátu
er fyrst og fremst tómstundagam-
an og það gefur henni, út af fyrir
sig, nægilegt gildi. En hún er
einnig annað og meira. Þeir, sem
við krossgátuna glíma, eru
stöðugt að hugsa um orðin í móð-
urmálinu. Og sá, sem byrjar að
ráða krossgátur, hættir því aldrei.
Þá tel ég að krossgátan geti
gegnt veigamiklu hlutverki í
þeirri viðleitni að viðhalda áhuga
á móðurmálinu og þar með varð-
veislu tungunnar. Það er ákaflega
þýðingarmikið ekki síst nú þegar
tungan er í stórhættu vegna yfir-
þyrmandi áhrifa enskunnar. Það
eru falsrök þegar sagt er að ekk-
ert þurfi að gera vegna þess að
tungan hafi staðið af sér allar at-
lögur. Jú, það hefur hún gert en
einmitt vegna þeirra varnarað-
gerða, sem gripið hefur verið til á
háskatímum. Á þessu held ég að
menn séu að átta sig og er gott til
þess að vita að menntamálaráð-
herra er þeirrar skoðunar, að
tungan verndi sig ekki ein sjálf.
Fjölmiðlamir
taki sér tak
Útvarpið hefur sína „mál-
löggu" Árna Böðvarsson, og er
það gott svo langt sem það nær.
Mér skilst að hann fylgist einkum
með fréttamönnum og leiðbeini
þeim. En aðrir leika lausum hala í
Útvarpi, með sín málspjöll. Ég
fylgdist nokkuð með barnatíman-
um í sumar er leið. Þar var
heilsað með hæ og kvatt með bæ
og á milli voru söngvar þar sem
allur textinn var á ensku.
Ég held líka að ritstjórar dag-
blaða mætti vera meiri „mál-
löggur“ en þeir eru. Ég hef lengi
talað um það fyrir daufum eyrum
Þjóðviljamanna að útrýma
enskuslettum, sem oft eru áber-
andi í blaðinu. Fæ þá gjarnan þau
svör, að þessi ritháttur sé við-
hafður til þess að geðjast unga
fólkinu. Hvílík fásinna. Nei, ef
við glötum tungunni þá erum við
líka glötuð sem þjóð.
En auðvitað má þetta ekki snú-
ast upp í þjóðernisrembu. Við
erum ekkert merkilegra fólk en
aðrar þjóðir, ísland er ekkert
merkilegra land en önnur lönd og
íslenskan ekkert merkilegra mál
en önnur en fyrir okkur íslend-
inga er íslenskan merkileg vegna
þess að hún er okkar móðurmál.
Ég fór á sýningu á Kjarvals-
stöðum sl. sumar, held hún hafi
nefnst í deiglunni. Mér fannst
yfirþyrmandi sú þjóðernisremba,
sem kom fram í kvikmynd, sem
þar var sýnd. Sagt var að þessi
sýning ætti að sendast til Banda-
ríkjanna. Hafa þeir ekki nóg ann-
að til þess að hlæja að þar en
þeirri þjóðernisrembu og minn-
imáttarkennd, sem þarna birtist?
- Já, þetta er nú hressileg
ádrepa. En segðu mér eitt, hvað
ertu yfirleitt lengi að semja eina
Þjóðviljakrossgátu?
- Þessu get ég ekki svarað. Þú
getur eins spurt skáld að því hvað
það sé lengi að yrkja kvæði. Að
semja krossgátu er að sjálfsögðu
hugverk þó að því fylgi einnig
þónokkur handavinnu. Næði er
mikils virði.
Þar sem lifað er
„af landsins
gœðum"
Ég hef dvalið allmikið á Spáni,
var þar t.d. nú í vetur og fer von-
andi aftur og verð þar eitthvað
áfram. Ég var þarna í litlu fjalla-
þorpi, um 50 km. frá Valencia.
Þarna var ákaflega kyrrlátt og ró-
legt og er gott að vinna við slíkar
aðstæður. Hafði engan síma og
sté ekki upp í bíl vikum saman.
Margir tengja Spánarför einvörð-
ungu við skemmtun. Sjálfsagt er
það líka þannig á ferðamanna-
slóðunum, en þarna getur lífið
líka verið grátt og hversdaglegt
rétt eins og hér heima. Unga fólk-
ið er gjarnan í bæjunum við nám
og störf. Heima er gamla fólkið
og við það er gaman að ræða.
Þarna er eins og allt standi kyrrt.
Fólkið lifir af því, sem jörðin gef-
ur því og mikið gefur nú landið
fólkinu. Maður skilur það betur
nú eftir að hafa dvalið meðal
þessa fólks hvað það er að „lifa af
landsins gæðum“. Og þarna er
miklu ódýrara að lifa en hér.
Ávextirnir eru tíndir af trjánum.
Kjöt og fiskur og annar matur er
miklu ódýrari en hér og engu er
eytt í óþarfa. Mér líkaði mjög vel
að vera þarna hjá þessu gamla
fólki.
Ég hef alltaf kunnað vel við
mig í félagsskap með gömlu fólki.
Það er ræðið og forvitið og oft
með miklu opnari huga en margt
ungt fólk. Hugsaðu þér t.d. sög-
urnar hennar Málfríðar Einars-
dóttur, sem hún skrifaði á gamals
aldri. Eða bækurnar hennar Lín-
eyjar.
Stundum uni ég mér best
aleinn t.d. á báti hérna úti á Flóa.
Þá tala ég gjarnan mikið við sjálf-
an mig. Það grunar mig að fleiri
geri þegar þeir eru einir. Þetta
eru hinar skemmtilegustu stund-
ir. Ætli menn finni raunar nokkra
skemmtilegri viðmælendur en
sjálfa sig.
-mhg
Sunnudagur 12. januar 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 19