Þjóðviljinn - 12.01.1986, Blaðsíða 14

Uppsögnin
Völdum
ráðherra
takmörk
sett
En ákvarðanirnar verða ekki aftur
teknar
Þó ráðherrar séu ótvírætt
handhafar framkvæmdavalds í
þeim málaflokkum sem undir þá
heyra, eru völdum þeirra tak-
mörk sett með margvíslegum
lagaákvæðum. Oft koma upp vaf-
amál og ágreiningur um valdsvið
ráðhcrra og þau algengustu eru
kannski hvað varðar skipan
manna i embætti. Um brottrekst-
ur gildir annað, því lögfróðir
menn virðst á einu máli um að í
lögum um réttindi og skyldur op-
inberra starfsmanna sé að finna
skýlausa vörn gegn fyrirvara-
lausum uppsögnum á borð við þá
sem Sigurjón Valdimarsson,
framkvæmdastjóri LÍN fékk á
dögunum.
Lögin hér um eru frá 1954, sett
löngu eftir að ráðherrann Jónas
frá Hriflu rak Helga Tómasson
yfirlækni frá Kleppi, en fleiri for-
dæmi finnast ekki fyrir aðgerðum
Sverris Hermannssonar. Eina
verulega breytingin sem gerð hef-
ur verið á þessum lögum í 32 ár er
niðurfelling æviráðningar og þó
rætt hafi verið um að breyta þeim
frekar, m.a. að takmarka rétt
ríkisins til að framlengja upp-
sagnarfrest starfsmanna eins og
var í brennidepli sl. vetur vegna
kennaranna, þá hefur ekki verið
rætt um að auka vald ríkisins til
að reka fólk. Ákvæðin í lögum
um réttindi og skyldur opinberra
starfsmanna voru einmitt sett til
að koma í veg fyrir geðþóttaupp-
sagnir af hendi ráðherra eða ann-
arra yfirmanna ríkisstofnana.
En þó ákvörðun Sverris verði
dæmd ólögmæt, verður hún ekki
aftur tekin að því leyti að enginn
á rétt til að vera settur aftur í starf
eftir að yfirmaður hefur sagt hon-
um upp, með réttu eða röngu. Ef
ákvörðunin verður hins vegar
ekki dæmd ólögmæt hljóta menn
að velta því fyrir sér hvernig rétt-
arstöðu þúsunda ríkisstarfs-
manna er komið og hver við-
brögð viðkomandi stéttarfélaga,
BHM, verða á næstu dögum. Um
það ræðir Þjóðviljinn í dag við
Birgi Björn Sigurjónsson, fram-
kvæmdastjóra BHM og um lögin
sjálf og ákvæði þeirra við Arn-
mund Backman, hæstaréttarlög-
mann.
-ÁI.
Sverrir Hermannsson lætur lögin ekki þvælast fyrir sér, ef því er að skipta og hefur sagt að það væri til vinnandi að greiða
framkvæmdastjóra LÍN skaðabætur ef hann losnaði bara við hann. Datt einhverjum Jónas frá Hriflu og Kleppsmálið í
hug?
^ LEIÐARI
Obœtanlegar uppsagnir
Ef ráðherrar mega gera hvað sem er hvenær
sem þeim þóknast, ráðstafa fjármagni einsog
þeim sýnist og reka fólk þegar þeim dettur í hug,
þá væri engin þörf á löggjafarsamkomu eða
lögum í landinu.
Samkvæmt lögum er vald ráðherra þó mjög
mikið á íslandi og aðeins sjaldan að misbeiting
þess hafi eftirköst. Ein ástæða þess hve létti-
lega ráðherrar sleppa frá því að klúðra fram-
kvæmd mála, auðsærri sóun á almannafé og
annars konar misbeitingu þess valds sem þeim
er falið, er sú að almennt siðferði í viðskiptamál-
um og því sem varðar stjórnkerfismál er á mjög
lágu stigi í landinu.
Það er auðvitað sjálfsagt að það gamla kerfi
æviráðningar sem í gildi var hjá hinu opinbera
sé kastað fyrir róða. En það er með sama hætti
jafn sjálfsagt að mannréttindi þeirra sem vinna
hjá hinu opinbera séu tryggð.
Arnmundur Backman lögfræðingur sem er
sérfróður í vinnurétti segir í viðtali við Þjóðvilj-
ann í dag, að í lögum um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna séu skýr og afdráttar-
laus ákvæði um réttarstöðu þeirra hvað brott-
vikningu varðar. „Það er gert ráð fyrir að
mönnum sé veitt lausn um stundarsakir ef þeir
gerast brotlegirt.d. með óstundvísi, vanrækslu,
óhlýðni, vankunnáttu, óvandvirkni eða ölvun í
starfi. Þó skal ávallt veita áminningu áður en til
þessarar bráðabirgðalausnar kemur og gefa
mönnum kost á að bæta ráð sitt eðli málsins
samkvæmt".
Arnmundur bendir á að þetta sé grundvallar-j
regla í öllum vinnurétti: áminning, lausn um
stundarsakir og rannsókn sakargifta. Þó maður
sé saklaus rekinn úr starfi á hann samt sem
áður ekki rétt á að endurheimta starfið. Hann
getur leitað réttar síns, fengið uppsögnina
dæmda ólögmæta og fengið skaðabætur
greiddar.
Það er rétt að undirstrika að peningabætur
koma ekki fyrir þann skaða sem einstaklingum
og fjölskyldum er búinn með valdníðslu
gagnvart jáeim einsog gerst hefur í tíð þessarar
ríkisstjórnar. Það er auðvitað lágmarkskrafa að
ráðherrar fari að lögum sem tryggja réttindi op-
inberra starfsmanna þegar þeir segja þeim upp.
í þeim sérstæða gjörningi Sverris Hermanns-
sonar menntamálaráðherra að segja upp fram- 'i
kvæmdastjóra LÍN með gerræðislegum og ó-
lögmætum hætti er fólgið hættulegt fordæmi. 1
Birgir Björn Sigurjónsson framkvæmdastjóri
BHM segir að allir sem hafi ráðningarsamning
hjá ríkinu séu í bráðri hættu ef þessi uppsögn
verður ekki dæmd ólögmæt og segist gera ráð
fyrir stefnu á ráðherrann einhvern næstu daga.
Ráðherrar í ríkisstjórninni hafa hagað sér
einsog naut í flagi í viðskiptum sínum við fólk.
Þeim hefur láðst að hafa það í huga að vinnuafl-
ið er ekki tilfinningalausar maskínurtil þjónustu
fyrir duttlungafulla ráðherra, heldur manneskjur
sem eiga rétt á háttvísi ráðamanna þjóðarinnar.
Til þess eru og lög og reglur að eftir þeim sé
farið. Þannig eru uppsagnir ekki einungis ólög-
mætar heldur og siðferðislega óverjandi þegar
að þeim er staðið einsog dæmin sanna. Upp-
sagnirnar hafa valdið einstaklingum óbætan-
legu tjóni.
Á stjórnartímabilinu hafa ráðherrar ríkis-
stjórnarinnar látið margvíslegar uppsagnir
koma til framkvæmda. Svonefndum „ráðgjaf-
arfyrirtækjum" hefur verið sleppt lausum í stofn-
unum ríkisins og tugum ef ekki hundruðum
manna sagt upp vegna „skipulagsbreytinga".
Það er rétt að muna eftir þannig tilkomnum upp-
sögnum Sverris Hermannssonar hjá Raf-
magnsveitum ríkisins og Orkustofnun, sem
Hagvangur var fenginn til að stimpla réttlætan-
legar.
Og það voru sams konar skipulagsbreytingar
sem gerðu það að verkum í menntamálaráðu-
neytinu, að allt í einu var Ragnhildur Helgadóttir
menntamálaráðherra komin með heila hirð
dyggra flokkssystkina í kringum sig efst á vald-
apyramida menntamálaráðuneytisins. Það er
þessi valdsmannshirð sem nú hefursýnt hvern-
ig standa á „faglega" að uppsögn fram-
kvæmdastjóra LÍN.
Því er vert að hafa í huga, að uppsagnir opin-
berra starfsmanna eru ekki einungis spurning
um lögmæti og mannréttindi starfsmannanna -
þær eru nefnilega líka spurning um hið pólitíska
vald sem Sjálfstæðisflokkurinn er að taka sér-
og misbeita. -óg
14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN; Sunnudagur 12. janúar 1986