Þjóðviljinn - 16.04.1986, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Heimsfriðnum ógnað
Um allan heim bíöa menn slegnir miklum ótta
eftir næstu lotu í átökunum sem Bandaríkja-
menn hrundu af staö meö loftárásum sínum á
Líbýu í fyrrinótt. Þaö sem menn óttuðust mest
varö aö veruleika, og þær viösjár sem eru aö
magnast kunna aö tendra þann grimma loga
sem engu mun eira.
Það er tæpast hægt aö segja annað, en hinar
óafsakanlegu loftárásir Bandaríkjamanna á Lí-
býu séu skólabókardæmi um það, hvernig
valdhroki hervædds stórveldis gagnvart fjar-
lægri smáþjóö hrindir af staö atburðarás, sem á
skammri stundu getur orðið svo villt, aö enginn
fær hana hamið. Þessvegna er háttalag banda-
rísku stjórnarinnar í Washington óafsakanlegt.
Reagan forseti og þeir sem hvísla honum
ráöum í eyra eru meö hegðun sinni orðnir sekir
um ótrúlegt ábyrgðarleysi. Ekki einvöröungu
gagnvart lífi og limum eigin þegna og líbýskra.
Þeir hafa gerst sekir um ábyrgðarleysi gagnvart
heimsfriönum. Þeir hafa stefnt honum í voöa.
Því þaö er staðreynd, að magnist átökin, högg
leiöi af höggi, þá getur skammt oröiö til mikilla
tíðinda. Þaö er hin grimma ógn sem í loftinu
liggur.
Hin fráleita skýring bandarísku stjórnarinnar
á loftárásunum er sú, aö meö þeim hafi hún
verið aö koma í veg fyrir hryöjuverk líbýskra
stjórnvalda gagnvart bandarískum þegum víös
vegar um heiminn. Þetta tekur auövitaö ekki
nokkru tali. A aö útrýma glæp meö glæp, moröi
meö morði, hryðjuverkum meö hryöjuverkum?
Hátterni bandaríska hersins í Líbýu er nefni-
lega líka ekkert annað en hryöjuverk. Þaö er
staðreynd, aö þrátt fyrir hinn háþróaöa tækni-
búnaö bandaríska hersins þá uröu íbúðarhverfi
fyrir skotum, samkvæmt fréttum. Lík barna og
gamals fólks, sem ekkert höföu til saka unnið
gagnvart bandarísku þjóðinni, liggja í valnum.
Andspænis slíkum verknaöi nægir tæpast ann-
að orö til lýsingar en hryðjuverk.
Þegar Ijóst varö aö til aögeröa kynni aö draga
hótuðu Líbýumenn bandarískum stjórnvöldum
mótaögeröum. Þær eru nú hafnar og stig-
mögnun atburöarásarinnar þar meö hafin. Þaö
er líklegt aö þegnar fleiri þjóöa en Bandaríkj-
anna hljóti miska af átökunum. Breska stjórnin
launaði Bandaríkjamönnum stuöning í stríðinu
foröum um Falkland meö því aö Ijá afnot af
flugvöllum í hinum friösæla háskólabæ Oxford.
Þaöan hófu árásarvélarnar sig til flugs og fóru
náttfari til hernaðaraðgerða í Líbýu. Ákvöröun
bresku stjórnarinnarervægastsagt óskiljanleg.
Hún stóreykur líkur á því aö lífi breskra þegna sé
stofnaö í voða, því meö ákvöröun sinni var þaö í
rauninni Margrét Thatcher sjálf, sem dró víglínu
átakanna milli Líbýu og Bandaríkjanna um Bret-
land, og Oxford sérstaklega.
Árásin á Líbýu var fyrst og fremst gerö vegna
meintra ábyrgðar Gaddafis og hans manna á
sprengjutilræði viö vestur-þýskan skemmti-
staö, þar sem amerískir hermenn voru tíðir
gestir. Þaö er til marks um „ábyrgð“ Bandaríkja-
stjórnar, aö ekkert hefur komiö fram sem ótví-
rætt sannar þátttöku Líbýumanna í sprenging-
unni. Háttsettir menn úr vestur-þýska
stjórnkerfinu hafa staöfest það opinberlega. Sú
skýring er því ekkert annað en tylliástæöa, not-
uö sem yfirvarp af Bandaríkjamönnum til aö
hefja árásirnar á Líbýu og sýna meö því vald sitt.
Og jafnvel þó sýnt þætti, aö Líbýumenn hefðu
átt þátt í voöaverknaðinum í Þýskalandi, þá rétt-
lætir þaö ekki aö stofna heimsfriönum í hættu.
Loftárásirnar á Líbýu eru ekkert annaö en
ögrun. Þær eru ögrun viö allan Arabaheiminn,
þær eru ögrun viö bandalagsþjóöir Bandaríkj-
anna í Evrópu, þær eru ögrun viö heimsfriðinn
sjálfan. Þess vegna hljóta þjóöir heims aö for-
dæma þær og harma.
En átökin leiða líka hugann aö okkur, eyþjóö
úr alfaraleið. Viö kynnum líka aö geta dregist inn
í ófriö, því magnist hinn mikli logi erum viö skot-
mark líka. Herstöö er skotmark.
í dag kl. 18.00 er í miðbænum útifundur, þar
sem samtök af mörgum toga munu mótmæla
gerræöi Bandaríkjanna gagnvart Líbýu og
ábyrgöarleysi þeirra gagnvart gervöllum heims-
friöi.
-ÖS
KUPPT OG SKORIÐ
Vandi
íslenskrar tungu
Óþörf leti kom í veg fyrir að
klippari kæmi til „ráðstefnu um
vanda íslenskrar tungu á vorum
dögum" í Norræna húsinu fyrr en
mætir menn höfðu talað um mál-
vöndun, móðurmálskennslu á
ýmsum stigum, menntun og mál-
far fréttamanna og auglýsinga-
mál. En eftir hádegi talaði Pórar-
inn Eldjárn um þá málræktar-
athöfn sem það í sjálfu sér er að
yrkja á íslensku - en og mættu
menn þó ekki líta á sig fyrst og
fremst sem varðveislumenn tung-
unnar og þaðan af síður gera sig
seka um þá „þjóðrembu" að láta
sem íslenska sé svo merkilegt
tungumál, að það sem á því er ort
verði strax af því einu merkilegra
en yrkingar á öðrum málum.
Helgi Hálfdanarson flutti ljóm-
andi erindi um raunir og gleði
þýðanda. Hann taldi fullgilda
þýðingu óhugsandi, en samt væri
alltaf til mikils að vinna þegar í
þýðingu er ráðist og vel mættu
menn hafa það í huga að þarflaust
væri að varðveita þjóðtungur ef
þær gætu nákvæmlega speglað
hver aðra. Ólafur Halldórsson
vildi gefa út í aðgengilegum út-
gáfum ýmsa texta fyrir alda m.a.
til að menn ættu þess kost að
hressa sig á málfari kláru og
kvittu og forðast gerfimál og
laumuslettur, sem menn eru síF
ellt að bera sér í munn. Halldór
Halldórsson gerði grein fyrir ný-
yrðaþörf (í umræðum kom fram
að í byggingarverkfræði einni
biðu 15 þúsund fyrirbæri eftir því
að eignast orð yfir sig á íslenskú)
og svo því, hvað ráði mestu um
það hvort nýyrði sigrar, kemst
inn í algengt mál. Guðrún Kvar-
an fræddi viðstadda á þeirri
ringulreið, sem upp er komin í
íslenskum nafngiftum, meðal
annars vegna laga um mannanöfn
sem eru í gildi og þó ekki.
Ekki er nokkur vegur að end-
ursegja ráðstefnu sem þessa -
það er svo víða komið við og um
hvert og eitt umræðuefni þrettán
fyrirlesara mætti og þyrfti að
skrifa langt mál. En svo mikið er
víst að ráðstefnan var fjölsótt og
ber í sjálfu sér gott vitni um áhuga
á velferð tungunnar og áhyggjur
af henni og mun ekki af veita.
Hver og einn
Háskinn er margur - á
skömmum tíma hafa lífshættir,
fjölskyldutengsl, tómstundasiðir
og lestrarvenjur breyst gífurlega
hratt og þá yfirleitt í þá veru, að
staða íslenskrar tungu verður erf-
iðari en fyrr. Og það þarf vitan-
lega að bæta móðurmálskennslu
og sjá til þess að vel sé þýtt erlent
sjónvarpsefni og að sæmilegt ís-
lenskt efni sé búið til og að frétta-
menn kunni að skrifa og til eru
margir aðrir leikir til sóknar og
vamar. En hvað sem líður hinum
sk'pulögðu hernaðaraðgerðum í
striðinu um framtíð íslenskrar
tuungu, þá verður aldrei hamrað
um of á því, hve miklu varðar
framganga hvers og eins, allra
þeirra sem stinga niður penna,
klappa ritvélum og tölvum, taka
til máls svo margir heyri.
Ritsafn
Vilmundar
Jónssonar
Fyrir jól kom út ritsafn sem
hefur ekki verið fjallað um hér í
blaðinu sem skyldi, „Með hug og
orði" sem geymir greinar og frá-
sagnir og ýmislegt fleira eftir Vil-
mund Jónsson. Sá ágæti þing-
maður og landlæknir skrifar um
hvert mál með þeim hætti að
unun er að lesa. Óg hann kemur
nú hér við sögu fyrir þær sakir, að
hann var með afbrigðum ein-
beiltur og hugvitssamur málrækt-
armaður og orðasmiður. Vil-
mundur segir til dæmis mjög
skemmtilega frá því, hvernig
hann fann orðið „tandurhreinn“
og dettur lesanda um leið í hug,
að hann vildi gjarna komast í bók
þar sem saman væru dregin fleiri
ævintýri nýrra orða.
Vilmundur hlífði þeim aldrei,
sem finna ekki til ábyrgðar
gagnvart móðurmáli sínu, sýna
því leti og hirðuleysi, koma sér
upp einskonar „andhœlislegri
djöflaþýsku“ fyrir fordildar sakir.
Hann skrifar oftar en ekki um
málfar kollega sinna í læknastétt
og sýnist honum að því hríðfari
aftur - samt eru þau dæmi sem
hann tekur af læknamáli næsta
sakleysisleg mörg hver í saman-
burði við það illgresið sem nú um
stundir stendur með miklum
blóma í túnum sérfræðinganna.
Vilmundur fyrirgefur mönnum
þótt þeir noti „djöflaþýsku“ sín í
milli - það gerðu jafnvel Fjölnis-
menn. En öðru máli gegnir þegar
sérfróðir menn ætla sér að tala til
almennings - þá skulu þeir vanda
sig eða þegja ella. Um læknamál-
ið segir Vilmundur meðal annars:
„Peir lœknar, efnokkrir kynnu
að vera, sem betiir mega, en halda
því þó til streitu að rœða og rita
um frœði sín á því hrakmáli,
mœttu hugleiða málfar sitt frá al-
mennu þrifnaðarsjónarmiði.
Vera má að einhverjir þeirra
kœmust að þeirri niðurstöðu að
með því óvirði þeir ekki eingöngu
þjóð sína og tungu, tilheyrendur
og lesendur, heldur einnig sjálfa
sig með þeim andlega óþrifnaði,
sem verður ekki til annars jafnað
en þess, að vanrœkja þrif líkama
síns, ösla á forugum skóm inn í
vistarverur óviðkomandi fólks og
láta vaða ekki einungis á öll gólf,
heldur upp ttm alla veggi“.
Svo mælti Vilmundur. En hann
hefur þegar fyrir aldarfjórðungi
áhyggjur af því, að kannski sé
það of seint að brýna það fyrir
mönnum að þeir vandi sig - þeir
kunni það ekki lengur. Hann
segir á þá leið, að það sé ekki víst
að fyrrgreint fordæmi Fjölnis-
manna henti lengur til eftir-
breytni:
„þegar af þeirri ástœðu að til
þess að hafa málstakkaskipti, eins
og flestir Fjölnismenn léku sér að,
þurfa menn að eiga stakka til
skipta eins og þeir. En hvað
mundu margir íslenskir djöfla-
þýskulœknar eiga sér sinn mál-
farslega sparistakk til að bregða
sér í, þegar þeir fara á manna-
mót?“
Þetta er mikið stríð og því mun
seint ljúka. Og því var nú minnt á
Vilmund Jónsson, að hver starfs-
stétt þarf að eiga harðsnúna eld-
klerka tungunnar, sem lesi sínum
mönnum málfarspistilinn eins og
Vilmundur las yfir félögum sín-
um læknum. _ÁB
DJOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis
og verkalýöshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans. Framkvœmdastjóri: Guðrún Guðmundsdóttir. Afgreiðslustjóri: Baldur Jónasson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, össur Skarphéðinsson. Skrifstofustjóri: Jóhannes Harðarson. Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristin Petursdóttir.
Ritstjórnarfulltrúi: Oskar Guðmundsson. Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Magnús Loftsson. Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjalmsson, Olafur Björnsson.
Fróttastjóri: Valþór Hlöðversson. Útbreiðslustjóri: Sigríður Pétursdóttir. Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Blaðamenn: G’arðar Guðjónsson, Guðlaugur Arason (Akureyri), Ing- Auglýsingastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir. Síðumúla 6, Reykjavík, simi 681333.
ólfur Hjörleifsson, Kristín Ólafsdóttir, Lúðvík Geirsson, Magnús H. Auglýsingar: Ásdís Kristinsdóttir, Guðbergur Þorvaldsson, Olga Auglýsingar: Síðumula 6 simar 681331 og 681310.
Gíslason, Mörður Árnason, Sigurdór Sigurdórsson, Sigurður Á. Frið- Clausen. Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
þjófsson, Víðir Sigurðsson (íþróttir), Þröstur Haraldsson. Prentun: Blaðaprent hf.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar. Símvarsla: Katrín Anna Lund, Sigríður Kristjánsdóttir.
Ljósmyndir: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson. Húsmóðir: Ólöf Húnfjörð. Verð í lausasölu: 40 kr.
Útlit: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason. Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir. Helgarblöð: 45 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 450 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN | Miðvikudagur 16. apríl 1986