Þjóðviljinn - 27.04.1986, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTILL
Grískir sósíalistar
ítalskir kommúnistar
í þessum pistli verður vikið að
tveim öflugum vinstriflokkum í
Suður-Evrópu: Pasok, Hellen-
íska sósíalistabandalaginu í
Grikklandi og PCI, Kommún-
istaflokki Ítalíu. Þessir flokkar
eiga það sameigninlegt, að hafa
hlotið 30-40% fylgi í kosningum
og að þeir hafa reynt að móta
vinstristefnu sem tæki út fyrir þá
gömlu og nú orðið ófrjóu skipt-
ingu í krata og komma sem svo
margri bölvun hefur valdið í Evr-
ópu. En þeir eru líka ólíkir um
margt - og veldur þar mestu að
PASOK er ríkisstjórnarflokkur
sem er að byrja annað valdatíma-
bil sitt, en PCI er eins og dæmdur
til þess af tvískiptingu Evrópu,
áhrifamikilli bandarískri tor-
tryggni og öðru slíku til að vera
utanstjórnar, dæmdur til tak-
markaðs pólitísks valds - þrátt
fyrir mikil og margvísleg áhrif á
ítalskt samfélag.
PASOK
við stjórnvöl
PASOK komst á sínum tíma til
valda af eftirtöldum ástæðum:
Eftir óralangt valdatímabil
hægrimanna og hálffasískra her-
foringja þurfti heldur betur að
taka til hendi í Grikklandi, koma
á velferðarkerfi, bæta réttarstöðu
kvenna, krukka í misskiptingu
lífsgæða. í annan stað voru
Grikkir meira en gramir Banda-
ríkjunuin og Nató fyrir þá ábyrgð
sem þessir aðilar tveir báru á
valdatíma herforingjanna í
Grikklandi - auk þess sem
Grikkjum hefur fundist, að sýnu
minna tillit væri tekið til þeirra
sérþarfa en til hagsmuna sögulegs
og nýs óvinar þeirra í næsta ná-
grenni, m.ö.o. Tyrkja. í þriðja
lagi var PASOK svo heppið að
eignast foringja á borð við And-
reas Papandreú, sem hafði
mælsku og orku til að halda sam-
an hreyfingu, sem um margt var
ósamstæð.
PASOK fór með völdin í heilt
kjörtímabil og vann allgóðan
kosningasigur í júní í fyrra, og
hélt sínum meirihluta á þingi
(Það þýðir ekki að PASOK hafi
meirihluta atkvæða - grísk kosn-
ingalög eru á þann veg sniðin, að
þau umbuna stórum flokkum en
refsa þeim smærri). Pessi kosn-
ingasigur átti sér margar forsend-
ur, en við skulum láta okkur
nægja hér að benda á það sem
sósíalistastjórnin hafði gert til að
bæta kjör þeirra sem verst voru
settir. En eftir kosningar hefur
sótt í allt annað horf. Grikkir eiga
í miklum peningavandræðum,
halli á viðskiptum við útlönd varð
í fyrra 2,4 miljarðar dollara (1,4
miljarðar í hitteðfyrra). Og til að
skapa sér velvild alþjóðlegra pen-
ingastofnana og Efnahagsband-
alagsins greip Andres Papandreú
til kreppuráðstafana, sem eru lítt
að skapi vinstrisinnum: að hressa
upp á einkaframtakið (og auk*a
þar með gróðamöguleikana í
þeim geira), að skera niður opin-
ber útgjöld (m.a. til fræðslu- og
heilbriðgismála) og síðan var sett
þak á launahækkanir og hart
gengið eftir því að það væri ekki
rofið.
Að stýra
kreppunni
Og nú kemur það í Ijós sem
oftar, að fólk vill ekki leyfa
vinstriflokkum að gera neitt
nema góða hluti (innleiða hækk-
un lágmarkslauna, stytta vinnu-
viku, koma á eftirlaunakerfi
o.s.frv). Fólk vill ekki að slík
stjórn sé „eins og hinir". Og því
er nú upp komin í Grikklandi
næsta undarleg staða, sem stafar
ekki barasta af því, að PASOK á
það sammerkt með mörgum öðr-
um vinstri flokkum að geta kom-
ið sér upp sæmilegri félagsmála-
pólitík en skorta allt úthald í
efnahagslegri stjórnsýslu. PAS-
OK er í upphafi einskonar banda-
lag vinstrisinna, en Papandreú
stjórnar því með allt að því „stal-
ínskum" flokksaga. Þegar óá-
nægja launamanna með kreppur-
áðstafanirnar braust fram í því,
að fulitrúar vinstriarms PASOK í
stjórn gríska alþýðusambandsins
tóku höndum saman við kom-
múnista og steyptu forustu sam-
takanna - þá brást Papandreú svo
við, að hann rak uppreinsar-
mennina úr flokknum og beitti
hæpnum lagakrókum til þess að
setja fyrri stjórn alþýðusamb-
andsins (sem er honum þæg og
góð) á valdastól aftur. Um leið er
lagakrókum óspart beitt til að
kveða niður verkföll í ýmsum
starfsgreinum.
Tómarúm
Niðurstaðan er svo þessi hér:
Menn gætu búist við því; að hinn
stóri hægriflokkur í Grikkiandi,
Nea Demokratia, græddi á þess-
um raunum sósíalistabandalags-
ins. Svo er ekki: flokkurinn sá
veit nefnilega ekki hvernig hann
á að bregðast við því að PASOK
hefur gripið til þeirra ráðstafna
sem borgaraflokkurinn hefði
gripið til sjálfur! (Efnahagsráð-
stafanir þær sem fyrr voru nefnd-
ar voru samþykktar með stuðn-
ingi þingmanna Nea Demokrat-
ia). Kannski búast rnenn þá við
því, að straumurinn liggi til
vinstri og Kommúnistaflokkur
Grikklands, sem fékk um 10%
atkvæða í síðustu kosningum
njóti góðs af. Eða þá hinn litli
flokkur „Evrópukommúnista",
sem eru óánægðir með Moskvu-
hollustu félaga sinna í stærri
flokknum. Svo er þó ekki.. Hinir
óánægðu sósíalistar virðast ekki
leita til kommúnista, og með því
að Papandreú gerir í sínum flokki
ekki ráð fyrir því að andófshópar
geti skipulagt sig og haft málfrelsi
þá finnst mönnum þeir eigi ekki
annan kost en að ganga út úr póli-
tíkinni. Hafast ekki að, eða þá
þeir ganga úr flokknum og taka
upp vandræðalega biðstöðu.
Hvað svo verður, það veit eng-
inn.
Þingið í Flórens
En þá er að segja frá PCI,
Kommúnistaflokki Italíu.
Sá flokkur hefur setið á þingi í
Flórens. Margir höfðu beðið eftir
því með forvitni. Flokkurinn er
stór og öflugur og nýtur mikillar
virðingar, en hann hefur orðið
fyrir nokkrum skakkaföllum eftir
að leiðtogi hans, Enrico Belingu-
er, féll frá í hitteðfyrra. Þar kem-
ur margt til: meðal annars það,
hvernig Sósíalistaflokkurinn ít-
alski, PSI, hefurgetað notfært sér
það, að hvorki kommúnistar né
hinn stóri borgaraflokkur, Kristi-
legir demókratar, hafa getað
lifað né dáið án hans. Með öðrum
orðum: Kommúnistar hafa ekki
getað stjórnað nema fáum „rauð-
um“ borgum og héruðum án sam-
starfs við sósíalista og Kristilegir
hafa ekki getað haldið uppi ríkis-
stjórn nema með stuðningi sósíal-
ista og hafa nú hin seinni árin
neyðst til að gera foringja þeirra,
Craxi, að forsætisráðherra. (En á
það skal minnst hér að algeng úr-
slit í kosningum á Ítalíu eru þau
að Kristilegir fái 35-38% at-
kvæða, Kommúnistar 30-34% og
Sósíalistar 10-13%).
Þingið í Flórens bar þess fyrst
og fremst merki að PCI lítur á sig
sem „snaran þátt" af evrópskri
vinstrihreyfingu og vill þar að
auki bæði vera sjálfstæður flokk-
ur og um leið „stuðla að því að
tvennskonar merkileg reynsla
sósíalísk og kommúnísk, nái sam-
an, leita leiða til þess, að hægt sé
að yfirstíga • hina sögulegu tví-
skiptingu og þar með örva með
nýjum hætti umbótastarf í vest-
rænum kapítalískum ríkjum"
eins og segir í drögum að ályktun
þingsins.
Evrópsk
vinstristefna
Gestagangur á þingi Kommún-
ista segir sína sögu einmitt af
þessari viðleitni. A næstsíðasta
þingi flokksins voru sendinefndir
frá Kommúnistaflokkum Sovét-
ríkjanna, Kína og Júgóslavíu í
fremstu röð. Nú höfðu í fyrsta
sinn bæst við í þá sömu „fremstu
röð" sendinefndir frá SPD, sósí-
aldemókrataflokki Vestur-
Þýskalands og frá Verkamanna-
flokknum breska. Semsagt: lögð
er áhersla á að kommúnistaflokk-
ar af ýmislegri gerð séu
jafnréttháir - og um leið á þann
vilja ítalska flokksins, að taka
virkan þátt í mótun evrópskrar
vinstristefnu. Skjöl þingsins og
setningarræða Alessandro Natta
flokksformanns benda reyndar
öll í eina átt: Flokkurinn heldur
uppi þeirri stefnu Berlinguers, að
lýðræðið, sem áður fyrr fékk ein-
att einkunnina „borgaralegt" sé
verðmæti sem ekki megi fyrir
nokkurn mun farga. Og um leið
er sagt sem svo: við vitum að Okt-
óberbyltingin sovéska skipti
miklu máli, að Sovétríkin réðu
mestu um sigurinn yfir nasisma
og fasisma, að kínverska bylting-
in hefur skipt miklu máli í þriðja
heiminum. En um leið neitum við
því, að þessi þjóðfélög geti verið
fyrirmynd fyrir önnur ríki og
„allra síst þau sem búa við fulltrú-
alýðræði" -. Þess er líka getið
með ótvíræðum hætti, að fyrr-
greind byltingarþjóðfélög búi við
vandamál sem stafi af þeirra innri
gerð og þótt látin sé í Ijós von um
að umbótahneigðir þar beri ár-
angur, þá er það tekið fram, að
varla dugi það eitt að grípa til
vissra stjórnunaraðgerða í efna-
hagsmálum - hér þurfi líka til að
koma lýðræðisleg þátttaka fólks-
ins og einstaklingsfrelsi.
Stórveldin
Natta og þeir, sem drög lögðu
að þinginu, leggja áherslu á það,
að þeir séu hvorki andsovéskir né
andbandarískir. Natta gagnrýndi
harðlega skort á lýðræði í Sovét-
ríkjunum en hann taldi um leið
að Gorbatsjof, hinn nýi leiðtogi
Kremlverja, væri maður hollari
friði en Reagan. Og um leið og
hann gagnrýndi Reagan kvaðst
hann ekki vilji dæma Bandaríkin
út frá stefnu hans einni og vitnaði
til bandarískrar lýðræðishefðar
eins og hún kom fram í ýmsu því
sem Rosevelt og Kennedy skildu
eftir sig. Hann vildi vísa Rússum
frá Afganistan og Bandaríkja-
mönnum frá Nicaragua og hann
mælti með því að Palestínu-
mönnum yrði tryggt eigið land á
friðarráðstefnu um Austurlönd
nær.
Við viljum stjórna
Eins og búast má við eru það
hinar alþjóðlegu skírskotanir frá
þingi PCI sem menn taka helst
eftir. Og verður það þá að bíða
betri tíma að greina sæmilega ít-
arlega frá því sem fram kom á
þinginu um stjórnmál og valkosti
á Ítalíu sjálfri. En þá fer, í stuttu
máli sagt, mest fyrir þessum
áherslum hér: ítalskir kommún-
istar mæla ekki með auknurn
ríkisafskiptum, þeir vara mjög
við auknu skrifræði á framförun-
um, og minna í því sambandi á
kvennahreyfingar, umhverfis-
verndarmenn og trúaða félags-
hyggjumenn. Þeir telja einn
höfuðandstæðinginn nýfrjáls-
hyggjuna, sem nú ríður húsum í
hinum stóra hægriflokki, Kristi-
legra demókrata. Þeir segja að sú
stjórn fimm flokka undir forystu
sósíalistans Craxis, sem setið hef-
ur við völd, hafi gengið sér til
húðar- henni hafi ekki tekist að
hressa við efnahagslífið, berjast
við atvinnuleysi, né heldur hafi
henni tekist að ýta kommúnistum
út úr þjóðlífinu eins og ýmsir
ábyrgðarmenn stjórnarinnar
vildu (í henni sitja sósíalistar,
Kristilegir dómkratar, hægrikrat-
ar, Repúblíkanar og Lýðveldis-
sinnar). En vegna þeirra vanda-
mála, sem upp hafa safnast á ítal-
íu, og vegna þess hve nýfrjáls-
hyggjan leikur grátt þá sem síst
skvldi, þá segja kommúnistar,
varðar nú mestu að hressa upp.á
hugmyndir um „lýðræðislegan
valkost“ sem byggi á samstarfi
kommúnista og sósíalista. Það
versta er, sagði Natta í setning-
arræðu sinni, ekki það, að
kommúnistar og sósíalistar eru
einatt að slást um sömu atkvæðin
- verst er að á síðustu árum hafa
sósíalistar verið einskonar gíslar
Kristilegra og það hefur mjög
skaðað allt vinstraliðið í landinu.
Svo er að sjá, að ítölskum frétt-
askýrendum, sem utan PCI
standa, þyki þetta heldur jákvæð
þróun: flokkurinn geri sér ekki
eins mikið far um það og áður að
vera „andspænis" þjóðfélaginu,
heldur leggi fyrst og fremst
áherslur á að hann vilji breyta og
bæta innan þess ramma sem ít-
alskt þjóðfélag setur. Og víst
telja einnig slíkir fréttaskýrendur
að flokkurinn eigi erindi í stjórn
landsins, enda sé það takmarkað
lýðræðis sem eins og útiloki fyrir-
fram um þriðjung kjósenda frá
áhrifum á ríkisstjórn. Aftur á
móti hafa ýmsir kommúnistar,
eins og til dæmis Pietro sá Ingrao,
sem er gjarna talin forystumaður
vinstriarms flokksins, áhyggjur af
því, að enn hafi flokknum ekki
tekist að móta stefnu og starfstíl
sem líkleg séu að vekja fólk úr
pólitískum dvala, skapa fjölda-
hreyfingu til að bera uppi vinstri-
sveiflu í landinu.
Á þinginu í Flórens mættu
sendinefndir meira en hundrað
erlendra flokka - og þar á meðal
var sendinefnd frá PASOK, Sósí-
alistasambandinu gríska. Sem
fyrr segir hafast þessir tveir flokk-
ar ólíkt að - en samband PCI við
þann flokk, sem og við þýska og
sænska krata, spænska sósíalista
og ýmiskonar evrópukomma gæti
orðið upphaf að auknu samstarf-
ið og samstillingu krafta á vinstri-
væng evrópskra stjórnmála, að
því að menn lærðu hver af öðrum
bæði það sem forðast þarf og það
sem er vert eftirbreytni.
8 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 27. apríl 1986